پاراستنی ئەرشیفی نەتەوەیی جینۆسایدی گەلی كوردستان، یادەوەریی گەلان و كۆمەڵگەكان پێكدەهێنێت و ناسنامەیان لە قاڵب دەدات و بەردی بناغەی پاشەكەوتی زانیارییە. ئەرشیف بە پێشكەشكردنی بەڵگەی كرداری، پشتگیری لە ئیدارەدان دەكەن و بنەمای مافی تاك و ڕێكخراو و دەوڵەتەكانن.

 بە گەرەنتیكردنی مافی هاووڵاتیان بۆ دەستڕاگەیشتن بە زانیاریی فەرمی و زانینی مێژووی خۆیان، ئەرشیفەكان بنەمای ناسنامەی گەلانن، دیموكراسی، لێپرسینەوە و حوكمڕانیی باش بەرهەم دەهێنێت. ئەرشیفكردن ناسنامەی گەلانە و ڕۆڵی بیرەوەریی مێژووی وڵاتانە و یەكێكە لە مەرجەكانی دادپەروەریی ڕاگوزەری.

مێژووی زارەكی، وەك بەشێك لە ئەرشیفی نەتەوەیی گەلانی جینۆسایدكراو، شێوازێكی لێكۆڵینەوەیە كە لە شایەتحاڵی زارەكی لە خەڵك كەڵك وەردەگرێت، بۆ تۆماركردن و شیكردنەوەی ڕووداوەكان و مرۆڤەكان و ئەزموونە ژیاوەكان. ئەم شێوازە بەتایبەتی لەو توێژینەوەیانەدا بە نرخن، كە بە دوای تێگەیشتنێكی قووڵتر لە ئەزموونەكانی مرۆڤدا دەگەڕێن، لەوانەش ڕووداوە مێژووییەكان كە تۆماری نووسراوی پێویستیان بۆ نییە.

مێژووی زارەكی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پڕكردنەوەی بۆشاییەكانی مێژووی نووسراو و نیشاندانی ڕەهەندە مرۆییەكانی مێژوو. لە دۆسیەی ئەو جینۆسایدانەی كە دەوڵەتی عێراق لە سەردەمی ڕژێمی بەعس لە دژی كوردی عێراق ئەنجامی داون، مێژووی زارەكی دەتوانێت، بۆ تۆماركردنی ئەزموونە ژیاوەكانی شایەتحاڵان و ڕزگاربووان ئامرازێكی بەهێز بێت. ئەم شێوازە دەتوانێت ڕەهەندە تاكە كەسی و دەستە جەمعییەكانی ئەم كارەساتە ئاشكرا بكات، لەوانە چیرۆكی هەڵهاتن، بەرخۆدان، ئازار و لەدەستدان.

بۆ لێكۆڵینەوە لە جینۆساید، دەتوانین جەخت لەسەر گرنگیی مێژووی زارەكی بكەینەوە، لە تۆماركردنی ئەزموونی ڕزگاربووان و شایەتحاڵانی ئەم كارەساتە. ئەم شێوازە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ تێگەیشتنی باشتر و قووڵترمان لە ڕەهەندە مرۆییەكانی جینۆساید و بەكارهێنانی شایەتحاڵی زارەكی پێویستە بۆ تەواوكردنی ئەو چیرۆكانەی كە لە بەڵگەنامە فەرمییەكاندا پشتگوێ خراون. هەروەها مێژووی زارەكی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەرەنگاربوونەوەی لەبیركردن و ئینكاری جینۆساید و بەم شێوەیە نزیكمان بكاتەوە لە ڕاستی و دادپەروەری بۆ قوربانییەكان.

 لە كۆتاییدا سەبارەت بە گرنگیی مێژووی زارەكی لەو كۆمەڵگەیانەی كە تووشی جینۆساید بوون، دەتوانرێت ئاماژە بە چەند خاڵی سەرەكی بكرێت:

1. گەڕانەوەی یادەوەریی بەكۆمەڵ: مێژووی زارەكی یارمەتیدەرە بۆ وەرگرتنەوە و پاراستنی یادەوەریی بەكۆمەڵ لەو كۆمەڵگەیانەی كە بوونەتە قوربانیی جینۆساید. ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ گواستنەوەی چیرۆك و ئەزموونەكان بۆ نەوەی داهاتوو، بۆ دڵنیابوون لەوەی مێژووەكەیان لەبیر نەكرێت.

2- دڵنەوایی و چاكبوونەوە: پرۆسەی هاوبەشكردنی چیرۆكی كەسی، دەتوانێت دڵنەوایی و چاككەرەوە بێت بۆ ڕزگاربووانی جینۆساید. ڕێگەیان پێ دەدات، دەنگی خۆیان بدۆزنەوە و هەست و ئەزموونەكان دەرببڕن كە ڕەنگە ساڵانێكە سەركوت كرابێت.

3. بەرەنگاربوونەوەی ئینكاری و لەبیركردن: مێژووی زارەكی ڕۆڵێكی گرنگی هەیە لە بەرەنگاربوونەوەی ئینكاری و لەبیركردنی جینۆسایدەكاندا. دەتوانرێت شایەتحاڵی زارەكیی ڕزگاربووان و شایەتحاڵەكان وەك بەڵگە لە دژی ئەو كەسانە بەكاربهێنرێت كە هەوڵی ئینكاری، یان كەمكردنەوەی ئەو كارەساتانە دەدەن.

4. بەهێزكردنی ناسنامە و یەكێتیی بە كۆمەڵ: مێژووی زارەكی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەهێزكردنی ناسنامە و یەكێتیی بە كۆمەڵ لە نێوان ڕزگاربووان و كۆمەڵگە زیانلێكەوتووەكاندا. هاوبەشكردنی ئەزموونە هاوبەشەكان لە مامەڵەكردن لەگەڵ ستەم و ئازارەكاندا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستكردنی هەستی سەربەخۆیی و هاودەنگی.

5. یارمەتیدانی دادپەروەری و ئاشتەوایی: مێژووی زارەكی دەتوانێت یارمەتیی هەوڵەكان بدات، بۆ گەیشتن بە دادپەروەری و ئاشتەوایی لە كۆمەڵگەكانی دوای جینۆسایددا. شایەتحاڵی زارەكی دەتوانرێت لە پرۆسەكانی دادوەریدا كەڵكی لێ وەربگیرێت و یارمەتیدەر بێت لە دەستنیشانكردن و سزادانی تاوانبارانی جینۆساید، لە هەمان كاتدا فەزای تێگەیشتن و قبووڵكردنی مێژوویەكی هاوبەش دەڕەخسێنێت.

بە كورتی، مێژووی زارەكی نەك هەر مێژوو تۆمار دەكات و دەیپارێزێت، بەڵكو ڕۆڵێكی گرنگی هەیە لە پرۆسەی چاكبوونەوە و بەرەنگاربوونەوەی ئینكاری و بەهێزكردنی یەكڕیزی و یارمەتیدانی دادپەروەری و ئاشتەوایی لەو كۆمەڵگەیانەی كە بە هۆی جینۆسایدەوە كاریگەرییان لەسەرە.

 

 

عەدالەت عومەر

نووسەر و لێكۆڵەری بواری جینۆساید