فەرهاد محەمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان و سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانیشە، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كوردستان)) بەم جۆرە بیروبۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

حزبی سیاسی دوو فۆڕمی هەیە، یەكەمیان حزبی سیاسیی لە كۆمەڵگەی دیموكراتی كە ئەمەیان پێویستی و دەرهاویشتەی كۆمەڵایەتیی ئەو كۆمەڵگەیە دەیهێنێتە ئاراوە و پێویست دەبێت ئەو حزبە سیاسییە دروست بۆ ئەوەی لە ڕێگەی ئەو حزبەوە نوێنەرایەتیی ئەو خواستانە بكات، كە خواستی كۆمەڵگەیە و بەرنامەڕێژی بۆ بكات، بۆ ئەوەی بگاتە دەسەڵات جێبەجێیان بكات، یان وەك ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەماندا گوشار بكات و حكومەت چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. دووەمیان: حزبی سیاسیی ئایدیۆلۆژیی گشتگیرن كە بە دوو جۆر كاری سیاسیی خۆیان دەكەن، ئەگەر بۆیان گونجا و زەمینە لەبار بوو، ئەوا وەك حزبە شیوعییەكانی سۆڤیەتی پێشان و حزبی كۆمۆنیستی ئێستا (لە وڵاتانی چین و كۆریای باكوور و كوبا) بە گشتگیری حوكمڕانی دەكەن و، ڕێگە بە سەرهەڵدانی فرەیی حزبی نادەن، یان وەك حزبە ئاییینییە توندڕەوەكان (هەموو ئایینەكان) ئەوانیش بە ڕێگەی پرانسیپی ئایینی، خۆیان بەسەر كۆمەڵگەدا فەرز دەكەن و، ئەوەی دژی ئەوان بێت، تەكفیری دەكەن، بەڵام ئەگەر زەمینەیان بۆ نەڕەخسا و تەنیا حزبێكی كەمینە بوون و سیستمی وڵاتەكەش پەرلەمانی و دیموكراتی بوو، دێنە ناو پرۆسەكە و هەوڵ دەدەن بە ڕێگەی هەڵبژاردن پەرە بە هزرە گشتگیرەكەی خۆیان بدەن و بەشداری لە پرۆسەی سیاسیدا بكەن.

ئەم دوو فۆڕمەی حزبی سیاسی كە لە هەموو ڕوویەكەوە لە یەكتری جیاوازن، بەڵام خاڵێكی هاوبەش لە نێوانیاندا هەیە، ئەویش ئەوەیە ئەم حزبانە هیچ كامیان بۆ ئەوە دروست نەبوون كە دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ بونیاد بنێن، بەڵكو دەوڵەت (ئەوجا كۆڵۆنیالی بووبێت، یان دیكتاتۆری)، وەك چوارچێوەیەك بە سنووری تایبەتی خۆیەوە بوونی هەبووە و لە ناو هەناوی ئەو دەوڵەتەوە لەدایك بوون، بەڵام حزبە سیاسیەكانی كوردستان هەموویان لە هەناوی كۆمەڵگەیەكدا دروست بوون كە غیابی دەوڵەت و تەناتەت غیابی دامەزراوەی دەوڵەتیش بووە، كە بەرژەوەندیی ئەم نەتەوەیە بپاریزێت، بۆیە ئێمە كاتێك باسی « ململانێی حزبی سیاسی لە كوردستان» دەكەین، دەبێت باسی فۆڕمی سێیەمی حزب بكەین، كە ئەویش «دامەزراندنی حزبی سیاسییە لە غیابی دەوڵەتدا»، هەر بۆیەشە لە سەرەتای دامەزراندنی حزبی كوردی تا دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئابی 1946 ئامانجی حزبێكی كوردی و كوردستانی دەوڵەتی كوردستان نەبووە، بیرۆكەی دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستانیش لە هەناوی كۆماری كوردستان لە ڕۆژهەڵات لەدایك بوو، هەر بۆیە دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پارتەكانی دیكەی كوردستان جیاوازە.

سەرهەڵدانی فرەحزبی لە كوردستاندا لە دوای ساڵی 1975 لەم بەشەی كوردستان (باشوور) دەستی پێكرد، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی ئەوە ڕاستە كە هاوكات لەگەڵ دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، حزبی شیوعی عێراقیش لە كوردستان بوونی هەبوو، بەڵام ئەم بوونە بە فرەیی حزبی لە كوردستان هەژمار ناكرێت، هەروەها باڵی سیاسیی مەكتەبی سیاسیی پارتیش بوونی هەبوو، بەڵام ئەوانیش لەبەر ئەوەی لە باوەشی دوژمن (ڕژێمەكانی عێراقدا) خۆیان ڕاگەیاند، كە خەڵك بە حزبی كارتۆنی ناوی دەبردن، ئەویش بە فرەحزبیی كوردستانی هەژمار ناكرێت، بۆیە بە واقیعی كرداری فرەحزبی كوردستانی ئەوجا حزبەكان هەر ئایدیۆلۆژیەتێكی سیاسییان هەبووبێت لە دوای ساڵی 1975 دروست بوو.

لە دوای نسكۆی ساڵی 1975 ئەوانەی دەستیان داێی كە حزبی سیاسی دروست بكەن، گەنجی خوێنگەرمی كەم ئەزموون بوون لە سیاسەتدا، ئەوانەشی بەشێك ئەزموونی سیاسییان هەبوو، هەوڵیاندا حزبی سیاسی دروست بكەن، لەسەر پاشخانی ڕق و كۆنە قینی ساڵانی شەستەكان دایانمەزراند. ڕاستە هەلومەرجی ئەو كاتی كوردستان پێویستی بەوە بوو خەبات و مقاوەمەت و شۆڕش بەردەوام بێت و، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی دوای ماوەیەكی كورت لە ساڵی 1977یش حزبی شیوعی هاوپەیمانی لەگەڵ حزبی بەعس هەڵوەشاندەوە و بە ناچاری ڕوویان كردە چیاكانی كوردستان، بەڵام فرەیی حزبی لە خەباتی شاخدا ئەم ئامانجەی نەپێكا و لەبری ئەوەی هەمووان لە بەرەیەكدا كۆبكاتەوە و هێز و تواناكان یەك بخەن بۆ ئەوەی هەلومەرج و ڕەهەند و ئاسۆكانی شۆڕش فراوان بكەن، بە پێچەوانەوە زەمینەی شەڕی شوومی ناوخۆ و یەكتر سڕینەوەیان پیادە دەكرد و ماوەی زیاتر لە 10 ساڵ ئەم شەڕ و ناكۆكییە توندوتیژانە بەردەوامیی هەبوو.

ئەم واقیعە تاڵەی سیستمی حزبی و فرەحزبی لە كوردستاندا، دەرهاویشتەی ئەو واقیعە شڵەژاوە سیاسییە كە لە كۆمەڵگەی كوردستاندا بوونی هەیە و، لەوانەیە لەناو دەوڵەتێكی دیكەی ئەم جیهانە بوونی نەبێت، بۆیە ئەم واقیعە شڵەژاوە سیاسییە، پێویستی بە چارەسەرێكە كە لە هەناوی ئەو واقیعە تاڵەوە هەڵبقوڵێت كە ئەم میللەتەی بێزار و تووڕە كردووە، بە مانایەكی دیكە كێشەی فرەحزبی و سیستمی فرەحزبی لە وڵاتی ئێمە وەك كێشەی دەوڵەتانی دیكەی دیموكراتی نییە كە باس دەكەن، گرفتمان لەگەڵ حزبی سیاسی هەیە، لەبەر ئەوەی حزبە سیاسییەكان ناتوانن لە پەرلەمان بە دروستی نوێنەرایەتیی خەڵكی ئەم وڵاتە بكەن، هەروەها كێشەی فرەحزبی لە وڵاتی ئێمە ئەوە نییە كە حزبە سیاسییەكان لۆبی دەكەن، بۆ ئەوەی یاسایەك بۆ بەرژەوەندیی كۆمپانیایەك، یان توێژێكی دەستەبژێر تێپەڕێنن، بەپێچەوانەوە كێشەی سیستمی حزبی و فرەیی حزبی لە وڵاتی ئێمە، ئەوەیە، ئەگەر ئاكامی هەڵبژاردن و ئیرادەی خەڵكی كوردستان قبووڵ بكرێت و ئەو ئیرادەیە بكرێتە بنەمای حوكمڕانی، ئەوا شەڕی ناوخۆ ڕادەگەیەنن و بە زەبری چەك و شەڕ ئەو ئیرادەیە ژێر پێ دەنێن. ئەگەر ترسیان لە هەڵبژاردنی داهاتوو هەبوو و نەیانتوانی بچنە سەر سندووقەكانی دەنگدان، گەمە بە پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی ئایین و نەتەوە جیاوازەكان دەكەن و بە ڕێگەی بڕیارێكی دادگای فیدڕاڵی كە ئامانجی نەمانی هەرێمی كوردستانە، كۆتای پێكهاتەكان دەسڕێتەوە و پەیوەندی هەزار ساڵەی نێوان كورد و ئەو نەتەوانەی دیكەی كوردستان دەشێوێنێت.