ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەدییەكانی بەردەم ئابووریی هەرێمی كوردستان و ڕەفتار و هەڵسوكەوتەكانی حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق، بەرانبەر بودجە و مووچەی مووچەخۆران و بابەتی دواخستنی هەناردەكردنی نەوت، زیانێكی گەورەی بە ئابووریی هەرێمی كوردستان و عێراق گەیاندووە، لەگەڵ ئەمەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پڕۆژە و كارەكانی بەردەوامە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و چەند تەوەری دیكەی پەیوەندیدار، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ سیروان محەمەد بریكاری وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ساز دا.

 

* پێش ئەوەی پرسیارەكانی تایبەت بە پلانی حكومەت بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكان دەست پێ بكەین، دەكرێت بزانین تا چەند فشارەكانی بەغدا لەسەر پشكی بودجە و هەناردەكردنی نەوت و مووچە زیانی بە ئابووری هەرێم و ئابووریی عێراقیش گەیاندووە؟

- فشاری هەندێك لە لایەنە سیاسییەكان لەسەر حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق بۆ نەناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی گشتیی عێراقی فیدڕاڵ بە پاساو و بیانووی نادەستووری و نایاسایی و تەكنیكی، جۆرێكە لە بڕینی بودجە و سەپاندنی گەمارۆی ئابووری لەسەر كورد و كوردستانییان، بێگومان ئەمەش مێژوویەكی كۆنی هەیە و شان بە شانی كۆمەڵكوژی و وێرانكردنی گوندەكان و سیاسەتی تەرحیل و تەعریب بە درێژایی ئەو مێژووە لە دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە لە ساڵی 1921 بە شێوازی جۆراوجۆر بەردەوامیی هەیە. لە زۆربەی قۆناغ و سەردەمەكانی ئەم دەوڵەتەدا (عێراق) بۆ كورد زەمانەتێك نەبووە، بەوەی كاربەدەستانی دەوڵەتی مەركەزیی عێراق پابەند بن بە مافەكانی گەلی كوردستان، یان پابەند بن بەو بەڵێن و ڕێككەوتن و بەڵێنانەوە كە داویانە. لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و دامەزراندنی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ و دەنگدان لەسەر دەستووری هەمیشەیی، قۆناغ بە قۆناغ خۆدزینەوە لەو ماددە و بڕگانە هەبووە كە تایبەتن بە ماف و شایستە داراییەكانی گەلی كوردستان و چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان. خۆی لە خۆیدا هاوبەشی و بەشداریكردنی كورد لە پێگە و دامەزراوەكان و پاراستنی مافەكانی لە ناو چوارچێوەی عێراقدا، لەسەر ئەو بنەما و فاكتەرانە كورد بەشداریی لە دامەزراندنی حكومەتی نوێ كرد، بەڵام لە ساڵی 2014 لە سەردەمی نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتی عێراق، لە ناكاو بە بیانووی فرۆشتنی نەوت (لە كاتێكدا ئەو سەردەمە تەنیا ژێرخانی پیشەسازیی نەوت پەرەی پێ دەدرا) پشكی هەرێمی كوردستانی لە بودجەكەدا بڕی، ئەو پشكەی كە بەپێی ڕێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا بە ڕێژەی 17% دانرابوو، هەرگیز و هیچ كاتێك ئەو ڕێژەیە بۆ هەرێمی كوردستان نەهاتووە و بە فرت و فێڵی هەڵكشانی خەرجیی سیادی و حاكیمە لە ناو بودجەكەدا زۆر كەمتر بووە، بەمەش ڕێژەی پشكی هەرێمی كوردستانیان لە ناو بودجەی گشتیی عێراقدا زۆر كەم كردەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی هیچ كاتێك لەو خەرجییانەدا ماف و شایستە داراییەكانی هێزی پێشمەرگە و زۆر بڕگەی دیكەی وەكو پشكی هەرێم لە قەرزی دەرەكی و خەرجیی جۆراوجۆری دیكەیان نەدەنارد، لەو بەروارەوە هەر جارەو بە بیانوو و پاساوێك بە پشتبەستن بە زۆرینەی ناو پەرلەمان و دەستڕۆشتوویی لایەنە سیاسییەكان، فشارەكانیان لەسەر هەرێم زیاتر بووە و هەرجارە و ماددە و بڕگەیەكی قورستریان سەپاندووە لەسەر هەرێمی كوردستان، وەكو بابەتی خەرجیی كرداری (نفقات الفعلي)، مەسەلەی هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان و پەرەپێدانی ژێرخانی پیشەسازیی نەوت لە دوای ئەم فشار و پاڵەپەستۆیانەوە هات و بابەتێكی تەواو دەستووری و یاسایی بووە. ئەو گەورە كۆمپانیا نێودەوڵەتییانەی لە هەرێمی كوردستان لە بواری نەوت و گازدا كار دەكەن، كە كەسانی شارەزا و ڕاوێژكاری یاسایی و دەزگای گەورەی نێودەوڵەتییان لە پشتەوەیە لە بواری ڕاوێژكاری یاسایی و خوێندنەوەیان بۆ دەستوور و یاساكانی عێراق، زۆر باش ئەم ڕاستییەیان دەزانی كە وەبەرهێنان و دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە غیابی یاسایەكی فیدڕاڵیی نەوت و گازی عێراقدا و بەپێی زۆر ماددە و بڕگەی ناو دەستوور، بابەتێكی تەواو دەستووری و یاساییە، ئیتر ئەوان بۆ بەرژەوەندی و ئەجیندەی تایبەت بە خۆیان خوێندنەوەی جیاوازیان بۆ دەستوورەكە و ئەو واقیعە هەیە، ئەمە بابەتێكی دیكەیە، لەگەڵ ئەمەشدا لە دوای بڕیارە نادەستووری و سیاسییەكانی دادگای فیدڕاڵیی عێراق و دادگای ناوبژیوانانی پاریس، حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو ئەرك و پابەندییەكانی خۆی جێبەجێ كردووە، كەچی هێشتا لێرە و لەوێ لە عێراقدا هەر فشار و بیانوو و پاساوی نوێ دروست دەكرێت، بێ ئەوەی گوێ بدرێتە ئەو ڕێككەوتن و لێكتێگەیشتنانەی لە نێوان ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەڕێز محەمەد شیاع سوودانی هەیە، كە پاڵپشتە بە ڕێككەوتنەكانی نێوان لایەنە سیاسییەكانی ناو هاوپەیمانێتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، كە لەسەر ئەو بنەمایە كورد بەشداریی لە حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی كردووە.

زۆر لایەنی سیاسی و كەسایەتیی عێراقی هەیە كە بەپێی دەستوور و یاسا مامەڵە لەگەڵ هەرێمدا ناكەن و بە لایانەوە گرنگ نییە هەرێمی كوردستان هەموو ئەركەكانی سەرشانی جێبەجێ كردووە، ئەوان خوێندنەوەیەكی زۆر جیاوازیان بۆ دەستووری هەمیشەیی عێراق هەیە و ئامانجیان بچووككردنەوەی قەوارەی هەرێم و كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی و زیانگەیاندنە بە كورد، ئەمە لەكاتێكدا خودی خۆیان باسی ئەو هەموو گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی و فەرمانبەری فەزایی و بندیوار و ئاودیوكردنی نەوت و دەیان بابەتی دیكە دەكەن، بۆ نموونە وەزارەتی نەوتی حكومەتی فیدڕاڵی و سۆمۆ و لایەنە پەیوەندیدارەكانی دیكە باش دەزانن چ گەندەڵی و بەهەدەردانێك لە سامانی نەوتی عێراقدا هەیە، هەر وەكو چۆن باش دەزانن چ زیانێك لە ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەر هەرێم و خودی عێراقیش كەوتووە، كە خۆی لە حەوت ملیار دۆلار دەدات، كەچی لە پێناو زیانگەیاندن بە خەڵكی كوردستان لە بەرانبەر ئەو زیانە گەورەیە بێدەنگن و بەلایانەوە گرنگ نییە. بە دەیان هەزار چەكداری حەشدی شەعبی بە پلەی سەربازیی بەرز دامەزراون، كەچی دەڵێن بۆچی ژمارەی پێشمەرگە ئەوەندەیە؟ ئەمە سیاسەتی دووفاقییە و ئامانجەكەیان دیار و ڕوونە كە بڕوایان بە فیدڕاڵی و هاوبەشیی كورد نەماوە و نایانەوێت وڵات بەپێی دەستووری هەمیشەیی عێراق و بە ئاقارێكی ڕاست و دروستدا تێپەڕ ببێت، بۆیە بەردەوام كێشە و گرفت دەنێنەوە، بۆ ئەوەی چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان بەغدا و هەولێریش نەكەن.

* ڕاستە ئەم ململانێ و فشارانە زیانی بە هەموو گەلانی عێراق و ئابوورییەكەی گەیاندووە، بەڵام وەكو ئاماژەتان پێ دا، ئەوان بە لایانەوە گرنگ نییە، چونكە ئەوان مەبەستیانە دواجار فشار و پاڵەپەستۆكان زیان بە بودجە و ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان و مووچەخۆران بگەیەنێت، لە كاتێكدا ئەركی حكومەتە پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانیش ڕانەوەستێت، ئێوە لە وەزارەتی پلاندانان تا چەند بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتەكانی دیكە و پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان هاوكارن بۆ ئەوەی پڕۆژەكانی خزمەتگوزاری و ستراتیژی ڕانەگیرێن و شوێنەوارەكانی ئەم دژایەتیكردنە كەم بكەنەوە؟

- هەر لە دەستپێكی كارەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ئالنگاری و تەحەددیی زۆر گەورە ڕووبەڕووی كابینەكە بوونەوە، بەڵام ئیرادەی سەرۆك وەزیران و پاڵپشتیی گەلەكەی بەسەر هەموو ئەو كێشانە سەركەوت هەر لە بڕینی بودجە و كۆڕۆنا و داشكانی ئەو كاتی بەهای نەوت و وشكەساڵی و فشارەكانی ڕاگرتنی نەوت و نانەوەی كێشە و گرفتی نێوخۆیی و دەیان بابەتی دیكە، خۆشبەختانە توانراوە شوێنەوارەكانیشی كەم بكرێتەوە، ئەوەتا هێرشی درۆن و مووشەكی بالیستیكی و زیانگەیاندن بە وەبەرهێنەكان و ژێرخانی ئابووری هەرێمیشی هاتووەتە سەر، خۆ كاتێك بە مووشەكی بالیستێكی هێرش دەكرێتە سەر شوێنێكی مەدەنی و خێزانێك و بزنێسمان و منداڵی ساوا و ئافرەت شەهید دەكەن، ئەمە هیچ پاساوێكی بۆ نییە، تەنیا مەبەست لێدانی گورزی سەربازییە لە ئابووری و بژێوی ژیانی خەڵك و كاروكاسبی و نانەوەی ناسەقامگیرییە، ئەی ئەوە نییە بەم زستانە هێرش دەكرێتە سەر كێڵگەی غازی كۆرمۆڕ و حەوت ملیۆن هاووڵاتی بێ كارەبا دەكەن؟ لەگەڵ ئەمەشدا من دڵنیام هەرگیز ناتوانرێت ئەو پێشكەوتن و پەرەپێدان و سەقامگیرییەی ژیانی خەڵكی كوردستان ڕابگیرێت و زیان بە پێكەوە ژیان بگەیەنرێت، هەموو ئەم مەرام و كارە قێزەوەنانە كاتییە و خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان بەردەوامە و حكومەتەكەی لە دەستێكی دڵسۆز و پاڵپشت بە خەڵكی نیشتمانپەروەر و نەتەوەییدایە، هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی هێزی پێشمەرگەی كوردستانیان هەیە و لە ناوچەكە و جیهانیشدا ئەم هەرێمە بووەتە دەوڵەتێكی دیفاكتۆ، ئیدانەكردن و هەڵوێستەكانی وڵاتانی جیهان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان لەسەر هێرش و پەلاماردانی درۆنی بۆمبڕێژكراو و مووشەكی بالیستیكی بەڵگەیەكی ڕوون و ئاشكران.

سەبارەت بە تەوەری دووەمی پرسیارەكەشتان، ئێمە لەگەڵ سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران، بەتایبەتی لە ڕێگەی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بودجەی پڕۆژەكانی حكومەتەوە بە چەند ئاراستەیەك كار دەكەین، یەكەم: كار لەسەر تەواوكردنی پڕۆژەكانی ساڵانی ڕابردوو دەكەین. دووەم: ڕیزبەندی بۆ ئەو پڕۆژانە دانراوە كە لە ڕیزبەندی پێشەوەی داواكاری و خواستی خەڵكی دێت. سێیەم: پڕۆژە بەردەوامەكان ڕانەوەستێت. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان وێڕای ئالنگاری و تەحەددییەكان بەردەوامە لە جێبەجێكردنی ئەو پرۆژانەی لە ڕیزبەندی پێشەوەی داواكاری و خواستی خەڵك دێت، بەپێی ئەو بودجەیەی بەردەستە، ئەوەتا پڕۆژەكانی ئاوی خواردنەوە و كارەبا و ڕێگەوبان و پەروەردە و تەندروستی بەردەوامیی هەیە و لە ڕێگەی كارئاسانی و پاڵپشتییەكانی حكومەتیشەوە بۆ وەبەرهێنەران، بەردەوام كارگە و پڕۆژەی نوێ دادەمەزرێت .

* بەو پێیەی وێڕای پۆستی بریكار لە وەزارەتی پلاندان تا ئێستاش لە دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان كارەكان بەڕێوە دەبەیت، ئەوەتا گفتوگۆكانی ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی لە عێراقدا چڕتر بوونەتەوە، ئایا زەمانەتی ئەوە هەیە، ئەم سەرژمێرییەش بە دەردی بابەتەكانی دیكە لە دژی هەرێمی كوردستان بەكار نەهێنرێت؟

- وەكو ئاماژەم پێدا، هیچ زەمانەتێك نییە بەوەی ئەو كارانەی لەگەڵ عێراقدا ئەنجامی دەدەین، لە دواڕۆژدا بەلاڕێدا نەبرێت، بۆیە لەم بارودۆخەدا من ناتوانم لەبری ئەوان (بەتایبەتی نەیارانی كورد) لە عێراق زەمانی ئەوە بكەم، دەرئەنجامی سەرژمێرییەكەش لە دژی كورد بەكار ناهێنرێت. پرۆسەی سەرژمێریی گشتیی عێراق بابەتێكی زۆر پێویست و هەستیارە، گرفتی قووڵ و هەستیار و گفتوگۆی جددی لەسەری كراوە، بەتایبەتی سەرژمێریی ئەو ناوچە جێناكۆكانەی بە ماددەی 140 ناو دەبرێت و بە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ناوی دەبەین، چونكە بەپێی دەستوور چارەنووسی ئەم ناوچانە یەكلا نەكراوەتەوە و ماددە و بڕگەكانی ئاساییكردنەوە و سەرژمێری و یەكلاكردنەوەی چارەنووسی بەوەی لەسەر هەرێمی كوردستانن، یان لەسەر عێراقن. هەموو ئەمانە لەلایەن عێراقەوە جێبەجێ نەكراون، بۆیە نابێت ئەم دوو بابەتە تێكەڵ بكرێت، هەرچەندە دادگای فیدڕاڵی لەسەر ئەم بابەتە بڕیارێكی دەركردووە، بەوەی ئەم دوو بابەتە جیاوازە و ئەنجام و لێكەوتەكانی سەرژمێری پەیوەندیی بە جێبەجێكردنی ماددەی 140ـەوە نییە، لای ئێمەش ئەم بابەتە جێگەی قبووڵ نییە، بەوەی ئەنجامی سەرژمێری لەم ناوچانەدا بۆ جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە بەكار بهێنرێتەوە، بۆیە لەم ڕووەوە ئێمە پێشنیار و بۆچوونی خۆمان هەیە و بەشێكی زۆری ئەو پێشنیارانەمان قبووڵ كراوە و ماوە سەرژمێرییەكە جێبەجێی بكرێت، خۆشبەختانە بەرپرسانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق تا ڕاددەیەكی باش پیشەییانە و تەكنیكییانە مامەڵە دەكەن و وەكو زۆر وەزارەت و دامەزراوەی دیكەی عێراق نین، بۆیە لە كاتی ئێستادا گفتوگۆ و دانوستان لە نێوان هەردوو وەزارەتی پلاندانانی هەرێم و ناوەند بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەی سەرژمێری دەستی پێ كردووە، بەڵام هەنگاوی پراكتیكی بۆ سەرژمێریی گشتی دەستی پێ نەكردووە، بەتایبەتی كە سەرژمێریی گشتیی عێراق ئەلیكترۆنی دەبێت و ئەم شێوازەش بودجە و بناغەی خۆئامادەكردن و ڕاهێنانی پێویستە.

* یەكێك لە ئەركەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزراندنی حكومەتی ئەلیكترۆنی و دیجیتاڵییە، ئایا هەنگاوەكانی ئەم بابەتە گرنگە بەكوێ گەیشتووە؟

- دامەزراندنی حكومەتی ئەلیكترۆنی بەشێكی گرنگی كارەكانی وەزارەتی پلاندانانە و لەم هەفتەیەدا دانیشتن و كۆبوونەوەی گرینگمان دەبێت و دواتر لەگەڵ وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان كۆدەبینەوە. بۆ حكومەتی ئەلیكترۆنی و بەدیجیتاڵكردنی خزمەتگوزارییەكان و زۆر بواری گرنگ هەنگاوی باش نراوە، بەتایبەت لە گرێبەستە گشتییەكان و ڤیزای ئەلیكترۆنی و سیستمی خانەنشینی و هەژماری من و چەندین بواری دیكەی ئۆنڵاین و دیجیتاڵی، بەڵام حكومەتی ئەلیكترۆنی و بە دیجیتاڵكردن پرۆسەیەكی زۆر فراوان و بەردەوامە و چەندین ساڵی دەوێت، حكومەتە پێشكەوتووەكانی دونیاش بە چەندین ساڵ گەیشتوونەتە ئەم قۆناغەی ئەمڕۆ و هێشتاش لەم ڕووەوە لە پەرەپێدانی بەردەوامدان.

* هاوبەشیی كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت (PPP) بە كوێ گەیشت، بەتایبەتی كە حكومەت بە قەیرانێكی داراییدا تێپەڕ دەبێت و، ڕەنگە لە توانیاندا نەبێت هەموو پڕۆژەیەك جێبەجێ بكات؟

- هاوبەشیی كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت شێوازێكی پێشكەوتووی جێبەجێكردن و بەڕێوەبردنی پڕۆژەكانە و چەندین سوودی ئابووریی بۆ حكومەت و كەرتی تایبەت و هاووڵاتیانیش هەیە، تەنانەت هەنگاوێكە بۆ ڕاكێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی و دۆزینەوەی كار بۆ وەبەرهێنەرانی نێوخۆ و بەكارخستنی پڕۆژە و دابینكردنی هەلی كار بۆ زۆرترین دەرچووانی زانكۆ و گەنجانی ئەم وڵاتە و پێشخستنی خزمەتگوزارییەكانیشە، كە دواجار هاوبەشیی كەرتی گشتی و تایبەت ڕۆڵیان دەبێت لە بونیاتنانی ژێرخانی ئابووریدا و بە دەیان پیشەكار و خەڵكی كاسبكار هەلی كاریان دەست دەكەوێت، ئێستا پەیڕەوی هاوبەشیی كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت (PPP) لە ئەنجومەنی وەزیران پەسەند كراوە و كار لەسەر جێبەجێكردنی دەكرێت.

* هەر سەبارەت بە وەبەرهێنان و فرەچەشنكردنی ئابووری، ئایا تا چەند لە ڕووی فرەچەشنكردنی ئابووری و داهاتەوە لە هەوڵەكاندا سەركەوتوو بوون؟ ئایا دەتوانین بڵێین كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری هەنگاوی باشیان ناوە و لەسەر نەخشەڕێگەیەكی ڕاست و دروست دەڕۆن؟

- خۆشبەختانە لە تەمەنی ئەم كابینەیەدا توانراوە پەرەپێدانێكی گەورە لە كەرتی كشتوكاڵ و دۆزینەوەی بازاڕ و پیشەسازیی خۆراك و گەشتیاریدا بكرێت، سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەركەوتووانە دەیان كێشە و گرفتی بەردەم ساغكردنەوەی بەروبوومی جووتیاران و گەڕانەوەی شایستە داراییەكانی گەنمی جووتیاران و دامەزراندنی كارگەكانی پیشەسازیی خۆراك و دابینكردنی كەش و ژینگەیەكی لەباری بۆ گەشتیاری چارەسەر كردووە، ئەمەش هەنگاوی یەكەمە بۆ فرەچەشنكردنی ئابووری و كەمتر پشتبەستن بە داهاتی نەوت و بایەخدان بە جووتیاران و پیشەسازیكاران و كاسبكاران و دۆزینەوەی هەلی كار بۆ زۆرترین خەڵك، لەم پێناوەشدا لە وەزارەتمان كار لەسەر چارەسەركردنی كێشەی هاتنی ئەو هەموو كرێكارە بیانییانە دەكرێت، كە پێویستە ڕەچاوی دەستی كاری نێوخۆ و بازاڕی كار بكرێت، لەلایەن جەنابی وەزیری پلاندانانەوە لە هەوڵی ئەوەداین، دەستی كار بەپێی ستانداردی نێودەوڵەتی بێت و هاوسەنگییەك لە نێوان دەستی كاری نێوخۆ و بیانیدا هەبێت و هاتنی دەستی كاری بیانی لەسەر حیسابی دەستی كاری نێوخۆ نەبێت و، دەرفەتی كار بۆ خەڵكی نێوخۆ دابین بكرێت و سیستمێكی ڕێكوپێك بۆ پاراستنی كۆمەڵایەتی دابمەزرێت.