پێویستە وەكو كورد سوود لە ئیسلام وەربگرین بۆ سەرفرازبوونی گەلەكەمان، ئەوەش هەر خۆی لە خۆیدا پەیامی ئیسلامە

 

كورد یەكێكە لەو گەلانەی بە جوانترین شێوە و بە پاكی ئیسلامیان وەرگرت‌و پاراستوویانە، هەر بۆیەش تووشی هیچ لادانیش نەهات

 

لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئیستەنبوڵ ڕێكخراوی ئیخوان موسلیمین لە میسر دامەزرا، بە مەبەستی گەڕانەوەی خەلافەتی ئیسلامی و ئەو فكرەیەش بووە فكرەیەكی جیهانی و لە پاشان بیر و باوڕی ئوسووڵیی ئیسلامی دروست بوو، بەم هۆیەشەوە ئیسلامیان دابەش كرد بۆ سیاسەت و عیبادات و بەپێی ئەو فكرەش ڕێز لە نەتەوە و نیشتمان و پیرۆزییەكانی ناگیرێت و جەماعەت و كەسانێك هەن، كورد بە موسڵمان نازانن و دەیانەوێت جارێكی دیكە كورد بكەنەوە ئیسلام و باوڕیان بە توندوتیژی هەیە و دوورن لە بەرنامە و پەیامی خوای گەورە، كە دین لە پێناو خۆشگوزەرانی و ئاسوودەیی بۆ ئادەمیزاد هاتووە و، لێرە و لەوێش هەندێ كەس و لایەن بە ئارەزووی خۆیان جۆرەها فتوا دەدەن، بۆ ئەم پرسە و چەند تەوەرەیەكی دیكە گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ پڕۆفیسۆری یاریدەدەر دكتۆر جەعفەر گوانی مامۆستا لە كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكان لە زانكۆی سەڵاحەدین و وتاربێژی مزگەوتی (دایك ‌و باوك) لە هەولێر ئەنجام دا.

 

* وەكو دەزانین پاش ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی و دروستبوونی چەندین بیر و باوەڕی وەك ئیخوان موسلیمین و ئوسووڵیی ئیسلامی، كە بووە هۆی دابەشبوونی ئیسلام بۆ سیاسەت و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ سیاسەت و عیبادەت تاچەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە؟

- ئیسلام لە خودی خۆیدا ئایینێكی گشتگیرە و هەموو لایەنێكی ژیان دەگرێتەوە، ئیسلام یەكێكە لەو ئایینانەی شەریعەت ‌و عەقیدەیە، كەواتە دونیا و ئاخیرەتی تێدا كۆ دەبێتەوە، ناكرێت پارچە پارچە بكرێت، یان لایەنێكی وەربگیرێت‌ و لایەنێكی فەرامۆش بكریت، ئەوە ڕوونە لەو ئایەتەی خوای گەورە دەفەرمووێت: «قُل إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رِبِّ ٱلعَٰلَمِينَ» ١٦٢[الأنعام]. واتە: «(ئەی پێغەمبەر) بڵێ، بێگومان نوێژ و بەندایەتی و قوربانی و ژیان و مردنم هەر بۆ خوای پەروەردگاری هەموو جیهانیانە»، ئەوەش مانای وایە ئیسلام پەیڕەوێكی گشتی بۆ ژیان داناوە و شێوازەكەشی بۆ ڕۆژگارو شوێن ‌و پێشكەوتنەكان هێشتووەتەوە، بۆیە هەر هەوڵێك بۆ پچڕاندنی ئیسلام ‌و وەرگرتنی لایەنێك ‌و فەرامۆشكردنی لایەنەكانی دیكەی، وێڕای تێنەگەیشتن لەو پەیامە، تەنیا بچووككردنەوەی ئیسلامە.

* ئایا لە ئایینی ئیسلامدا هاتووە كە گرنگی بە نەتەوە و نیشتمان و خاك نەدرێت، كە كەس و لایەن هەن، هەوڵ بۆ سڕینەوەی ئینتیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی دەدەن، ئایا ئەمە چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟

- ئیسلام‌ و هزری نەتەوایەتی هەمیشە وەك دوو شاباڵی باڵندەیەك بوون، فەرامۆشكردنی یەكێكیان، بێباڵكردن‌ و لە پەلوپۆخستنی باڵندەكەیە، ئەوەی ئیسلام دژیەتی زێدەڕۆیی ‌و دەمارگرییە، كە هەموو سیستەمە تەندروست ‌و ئایینەكانیش دژی دەوەستنەوە، سەرچاوەی دەیان فیكری بۆگەنی هاوشێوەی نازییەتە، هەروەك بێژمار قوربانییشی بە دوای خۆیدا هێناوە، دەكرێ سەدان نموونەی هاوشێوەی هەڵەبجە لە هەر چوار پارچەی كوردستان بە شێوازی جیاواز وەكو نموونە بهێنینەوە، ئیسلام لەبەر ئەوەی هەر لە بنەڕەتدا پەیامی دژە زوڵم ‌و ستەمكارییە، هەمیشە بەرەنگاربوونەوەی ستەمكار و تاغووتانی وەكو مەدرەسەی پێگەیاندنی شوێنكەوتووانی داناوە، هەر بۆیەش هەموو ئەوانەی بەرەنگاری زوڵم ‌و ستەم بوونەوە و پارێزگارییان لە گەل ‌و نەتەوەكەیان كرد، گۆشكراوی ئیسلام بوون. كوردستان باشترین‌ و ڕوونترین نموونەیە، كاتێك دەبینین هەموو ئەو سەركردانەی چەخماخەی شۆڕشی كوردایەتییان لێدا و بەرەنگاری دوژمنانی كورد و كوردستانییان كردە جیهادی ڕاستەقینە، دەرچووی حوجرە و مەدرەسەی فەقێیان ‌و لاپەڕەكانی كتێبەكانی ئیسلامپەروەری بوون، ئەوەش شتێكی ئاساییە، تۆ كە گۆشكراوی ڕاستەقینەی ئەم ئایینە بیت، كە داوای ئازادی بۆ هەموو گەلانی دونیا دەكات، دەبێت هەمیشە گەلی خۆت لە پێش هەمووان دابنێیت، ناكرێت بۆ خەڵكی دیكە بگریت‌ و گەلەكەی خۆیشت پشتگوێ بخەیت، هەتا هەشتاكانیش حكومەتی عێراق چاوێكی بەردەوامی لەسەر حوجرەی فەقێیان بوو، چونكە زۆربەی كات ئەو گەنجەی دەبووە فەقێ، پاش چەند ڕۆژێك، یان تفەنگلەشان دەبووە پێشمەرگە، یان ڕۆحی پێشمەرگایەتی دەخستە خوێنی لاوانی كورد، بۆیە ئێستاش بە هەمان هەستەوە پێویستە وەكو كورد سوود لە ئیسلام وەربگرین بۆ سەرفرازبوونی گەلەكەمان، ئەوەش هەر خۆی لە خۆیدا پەیامی ئیسلامە.

* ئێمەی كورد وەك گەلێكی موسڵمان خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانێتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، هەر لە ئەحمەدی خانی تا دەگاتە مەولەوی و نالی، بۆچی ئیسلامی سیاسی ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات و دەیەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكاتەوە، كە ئەویش مێژووی عەرەبییە؟

- مێژووی پێكەوەی كورد و ئیسلام، مێژووی عیرفان‌ و بەرخۆدان‌ و خۆشەویستی ‌و بەپیریەكچوونە، بۆیە دەبێت هەموومان وەكو ئەركێكی ئایینی ‌و نیشتمانی ‌و مرۆیی دەست بەو مێژووەوە بگرین، ئەو قوتابخانە و زاتانەی لە كوردستان بەیداخی ئیسلامیان هەڵكردبوو، لە دوای خۆیان پەرێزێكی گوڵبژێری پڕ لە خۆشەویستی ‌و تەبایی ‌و برایەتییان چەقاندووە، كە وێكڕا دەژیان ‌و وێكڕاش دەمردن، كاتێك زوڵم دەكرا، پێكەوە بەرەنگاری زوڵم دەبوونەوە، كاتێك لە مزگەوت ‌و كووچەی خانەقاكان دادەنیشتن‌، لەگەڵ هەناسەی دینداریدا ڕۆحی لێبووردن ‌و پێكەوەژیان بڵاو دەبووەوە، بەمەش توانییان جوانترین تابلۆی مرۆڤبوون بۆ هەموو كوردستان بدەنە دونیا، كەسانێك دەردەچوون لە یەك كاتدا بە جیاوازی نەتەوە و مەزەبەوە پێكەوە دەژیان، دینە جیاوازەكان خۆشی ‌و ناخۆشییان پێكەوە بوو، لەو شوێنانەی دینەكانی دیكەی تێدا بوو، مەلای مزگەوتیان بە مەلا و ڕێبەری خۆشیان دەزانی، پێكەوە دەچوونە كاركردن ‌و شین‌ و شاییان وێكڕا بوو، چەندان نموونەمان هەیە، كە مەلا عوسمانی دیانا، تا حەفتاكانیش بە مەلای سێ دینان ناسرا بوو، هەروەها سافی هیرانی، سێوەی كۆیەی داوەتی تەكیەی هیرانی دەكرد، خەڵك هەموو شتیان دەكردە قوربانیی یەكتری، هەر بۆیەش دوژمن هەوڵی دەدا هەموویان قڕ بكات، ئەوە پەیامی ڕاستەقینەی ئیسلامە، دەبێت بە بوێری ‌و بە جددی هەوڵی درێژەدان ‌و زیندووكردنەوەی ئەو مێژووە جوانە بدەین، بەم جۆرە هەم دینەكەمان بە پاكی دەپارێزین، هەمیش پێكهاتەی كۆمەڵایەتیمان دەپارێزین.

* بۆچی هەندێ لە حزبە ئیسلامییەكان پرۆسەیەك بەڕێوە دەبەن، وەك ئەوەی بیانەوێت سەرلەنوێ كۆمەڵگەی كوردستان بە ئیسلام بكەنەوە، ڕاشكاوانەتر وەك ئەوەی میللەتی ئێمە موسڵمان نەبووبێت و ئەوان بیانەوێت موسڵمانی بكەن. ئایا دەكرێت ئیسلامەتی تەنیا ئەو ئیسلامە بێت كە حزبە ئیسلامییەكان پێناسەی دەكەن؟

- مێژووی ئیسلام لە كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی خودی پێغەمبەر دروودی خوای لەسەر بێت، كاتێك جابانی كوردی دەچێتە مەدینە و مسوڵمان دەبێت، دواتر هەر لە درێژەی ئەو پەیوەندییانەوە ئیسلامەتی دەگاتە كوردستان، بە جۆرێك كەمترین شەڕ لەنێوان كورد و موسڵمانانی ئەو كات ڕووی داوە، ئەوەی هەشبووە شەڕی فارسەكان بووە لەسەر خاكی كوردستان، ئەوەش لەبەر ئەوەی كورد وەكو فریادڕەس تەماشای ئیسلامیان كردووە، تا لە ژێر جەور و ستەمی داگیركەران ڕزگاریان بكات، كورد یەكێكە لەو گەلانەی بە جوانترین شێوە ئیسلامیان وەرگرت ‌و پاراستوویانە، هەموو وڵاتە داگیركەرەكانی كوردستان، ئیسلامیان وەكو چەكێك دژی گەلانی دیكە و بۆ قڕكردنی ڕۆڵەكانی بەكارهێناوە، لە بەرانبەردا لەبەر ئەوەی كورد ئیسلامی بە پاكی وەرگرتبوو، هیچ تووشی لادان نەهات. ئەگەر بەردی بناغەی پێكەوەگرێدانی ئیسلام‌ و كورد لەسەر بنەمای عیرفان‌ و یەكترناسین‌ و خۆشەویستی نەبوایە، لەوانە بوو، لە ئەنجامی زوڵمی زۆری وڵات ‌و گەلە بەناو موسڵمانەكان، تووشی لادان‌ و هەڵگەڕانەوە هاتبان، بەڵام كورد نەك هەڵنەگەڕاوە، بەڵكو تۆكمەتر پاراستی. بۆیە هەر هەوڵێك بۆ تێكدانی ئەو پەیوەندییە تێكئاڵاوەی ئیسلام و كورد، هەوڵێكە بۆ لەناوبردنی ئیسلام و كورد.

* باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر لە فیكری ئیخوان موسلمین و ئیسلامی ئوسووڵی دەكرێت، ئایا چاندنی تۆی توندوتیژی و ئیرهاب لە كۆمەڵگە، تاچەند كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟

- بەستنەوەی تیرۆر بە ئیسلام، یان ئەنجامدانی كاری ئیڕهابی بە ناوی ئیسلام ‌و لە ژێر ئاڵای ئیسلام، یەكێك لە كوشندەترین گورز لێدانی ئیسلام بوو، چونكە كاتێك دەگەڕێیەوە بۆ ئیسلام، خودی ناوی (ئیسلام) لە سیلم ‌و ئاشتییەوە هاتووە، كاتێك دەچێتە مەدینە دوو سەرسەختترین هۆزەكانی عەرەب، كە ئەوس‌ و خەزرەج بوون، دەكاتەوە برای یەك، كاتێك پێغەمبەری خوا دروودی خوای لەسەر بێت، دێتەوە شاری مەككە بڕیاری لێبووردن دەداتە قیزەونترین دوژمنەكانی، ئەوانەی بەزەییان بە گیان‌ و ماڵ و نامووسی موسڵمانان نەهاتەوە، بۆیە هەر هەوڵیك بۆ تێكئاڵاندنی ئیسلام ‌و تیرۆر زوڵمە لە ئیسلام و لە پێغەمبەر لە مێژووی مرۆڤایەتی.

* خاڵێكی دیكەی ترسناك لە فیكری ئیسلامی سیاسی، پرسی دووبارە تەفسیركردنەوەی «فتوا»دانە، لە ئیسلامدا دەبێت حكومەت، یان ئەمیری موئمنین فتوا بدات، بەڵام ئیسلامی سیاسی دەڵێت هەر كەسێك دەتوانێت فتوا بدات و خەڵك بكوژێت، ئایا ئەمە بێماناكردنی فتوا و دروستكردنی ئاژاوە نییە لە كۆمەڵگە؟

- فتوادان كارێكی پڕ مەترسییە لە ڕووی ئایینی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و كەسییەوە، چونكە ئەوەی فتوا دەدات، لە بریتی خوا و پێغەمبەر قسە لەسەر شەرعیبوون‌ و ناشەرعیبوونی شتەكان دەكات، وەكو مۆركردن وایە لە بری ئەوانەوە. لە ڕووی كۆمەڵایەتییشەوە ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە كۆمەڵگەوە، لەوانەیە چەندان ئاریشەی لێ دروست ببێت. لە ڕووی كەسیشەوە، لەوانەیە ببێتە مایەی سەرلێشێوان ‌و لەخشتەبردنی كەسەكە و سەرگەردانكردنی. بۆیە وەكو دەزانین هەمیشە زانایان پشتیان بە فتوای دەستەجەمعی بەستووە، نەك تاكەكەسی، هەمیشە كەسانی بە كۆمەڵ عیسمەت ‌و بێ‌هەڵەییان پترە، بۆیە دەبێت لە فتوا سەرەكییەكان پشت بە دامودەزگاكان ببەسترێت، كە لە هەرێمی كوردستان خۆی لە (ئەنجومەنی باڵای فتوا) دەبینێتەوە. لە بەرانبەردا، فتوای لابەلا دەبێتە مایەی نانەوەی كێشە و دابەشبوون‌ و تێكچوونی كۆمەڵگە.