تەرزە حوسێن كارگێڕی ناوچەی ناوەندە ئەكادیمییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان، لە دیدارێكی لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە چەند پرسێكی پەیوەست بە بەشداریی كارای ئافرەتان لە بوارە جیاجیاكان دەكات، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە پێویستە كار لەسەر وشیاركردنەوەی تاك و بونیادنانی كچی بەهێز و ئابوورییەكی سەربەخۆی ئافرەتان بكرێت، تاكو ئافرەتان وەك چۆن لە ڕابردوودا لە شاخ چەكیان بۆ پاراستنی خاك و نیشتمان هەڵگرت، لەم سەردەمەش بە كەسایەتی و ڕۆشنبیری و ئابوورییەكی بەهێزی خۆیان بێنە مەیدانی كاری سیاسی و كۆمەڵایەتی.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* لە ئێستادا بارودۆخی ئافرەتانی كوردستان چۆن دەبینی و ئەو مەودایەی كە بڕیویانە تا چەند دڵخۆشكەرە؟

- ڕەنگە لە ئێستادا قۆناغەكان بۆ بارودۆخی ئافرەتان زۆر سەخت و دژوار بن، ڕۆڵبینینیی ئافرەت لە بەرقەراركردنی ئاشتیی كۆمەڵایەتیدا نایەتەدی، ئەگەر كەشی كۆمەڵایەتی و تێگەیشتن و ڕوانین بۆ ڕۆڵی ئافرەت لە ئاستی پێویست نەبێت، هەر لە تەماشاكردن و ڕەفتاری یەكسان لە ناو خێزان، دەستەبەركردنی دەرفەتی خوێندن و فێربوون و خویندنی باڵا، دەرفەتی كار و پەیداكردنی داهات و توانای خۆبەڕێوەبردن و بەشداری لە ئابووریی خیزان، هەروەها بوون و پیادەكردنی ئەو یاسا و ڕێسایانەی كە مافی ئافرەت دەپارێزن، لێرە هەموو مەوداكان بۆ كات و سەردەمی خۆی گونجاوە، بەڵام ڕەنگە ئەم هەنگاوانەی تاكو ئێستا لە هەموو بوارەكانی ژیان ناومانە، لە جێی ئاوات و ئامانجی هەریەكەمان نەبێت و ئەو مەودایانەی كە بڕیومانە زۆر دڵخۆشكەر نەبن.

* دەگوترێ بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئافرەت لە چەوسانەوە و ستەم بپارێزین، پێویستە بایەخ بە كچان بدەین، ئەمە چۆن دەبینیت؟

- ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت هەمیشە بۆ بنیادنانی كۆمەڵگەیەكی مەدەنی و هاوچەرخ پێشەنگ بووە، بۆ نەهێشتنی ئەو بەربەستانەی كە دێنە پێش ڕۆڵبینینی ئافرەت و هەوڵدان بۆ دەربازبوون لە هەندێ كەشی كۆمەڵایەتیی نادروست و ئەو ڕوانینە نازانستییەی كە گومان لە توانا و هەڵسوكەوتی ئافرەت دەكات، ئەویش بە بڕوابوون بە كۆمەڵگەیەكی یەكسان، بێ جیاوازیی بەهای هاوبەش، كاركردنی بەیەكەوە، هەڵگرتنی بەرپرسیارێتیی هاوبەش و بڕوا و متمانە. دەكرێت بە ڕێگا و شێوازی جیاواز چەندین میكانیزم بگرینەبەر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو نادادپەروەرییەی لە كۆمەڵگەی كوردیدا بەرانبەر بە كچان و ئافرەتانمان دەكرێت، ڕزگاربوون لەم نەهامەتییانە پێویستی بە بونیادنانی ئابووریی سەربەخۆی ئافرەتانە، لەگەڵ پاراستنی ماف و ئەركەكانیان و بەرهەڵستیكردنی توندوتیژی بەرانبەر بچووكترین پێشێلكاری لە مافی ئافرەتان لە ڕێگای دادگاوە، ئەمانە وادەكات ئافرەتێكی ڕۆشنبیر و بوێر و سەربەخۆ پەروەردە بكەین.

 بایەخدان بە كچان و پەروەردەكردنێكی تەندروست بۆ هۆشیاركردنەوە و پاراستنی ئافرەتان لە زوڵم ستەم لە ناو خێزان و كۆمەڵگاش ئەركی خێزانەكانە، ئەگەر ئاورێك لە ڕابردوو بدەینەوە، دەبینین خێزان و ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێكردن بۆ بایەخ پێدانی ئافرەت هەنگاوی زۆرباشیان ناوە، بەڵام ئەم هەوڵانە لە ئاست مافەكانی ئافرەتان وەك پێویست نییە، جیهان بەردەوام لە گۆڕانكاریی زۆر خێرادایە و كوردستانیش لەو گۆڕانكارییانە بەدەر نییە، بۆیە پێویستە هەموومان لەهەر گۆشەنیگا و بۆچوونێكەوە زیاتر بایەخ بە ئافرەتان بدەین.

* لەگەڵ ئەوەی ژن لە مێژووی نەتەوە بەشێكی تەواوكاری پیاو بووە لە هەموو سەختی و ناخۆشییەكاندا، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكەین لە سیاقە نەتەوەیی و ناشناڵییەكەیدا تەنیا باسی قارەمانیەتی پیاو دەكرێت و ژن وەك بەشێك لە مێژووی نەتەوە سەیر ناكرێت، ئایا لەگەڵ ئەم بۆچوونە هاوڕایت، یان سەرنجێكی دیكەت هەیە؟

- ئەگەرچی بە درێژایی مێژوو بە گشتی سیاسەت وێنەیەكی پیاوانەی بووە و كەمتر ڕەنگێكی ژنانەی بووە، بەڵام بە تەدریجی شاهیدی وجوودی ئافرەتانین لە باڵاترین پێگەی سیاسیدا، واتە بە درێژایی مێژوو هەزاران ئافرەتی بەتوانا ئیدارەدانی سیاسەتیان كردووە و، نەك كاریگەری و ڕۆڵەكەیان كەمتر نەبووە لە پیاو، بگرە زۆر بەتواناتر و كاریگەرتر بوون. تەنانەت بە درێژایی مێژوو لە چەندین قۆناغ دەركەوتووە كە ئەوەی لە پشت سیاسەتە پەنهانییەكەیە، یان ئەوەی لە پشت پەردەوە ئیدارەی سیاسەت دەكات و بە واقیعی سیاسەت دەكات، ئافرەتە، واتە ئافرەت وەرچەرخێنەری و كاریگەری لەسەر تەواوی سیاسەت و ئاراستەی ڕووداوەكان بووە. لە سەرانسەری جیهان ئافرەتان دیاریكەری سیاسەت بوون، ئەوان دەتوانن ئەركی زۆر جددی و گرنگ و ئاڵۆز و سەخت لە ئەستۆ بگرن. بەداخەوە نەمانتوانیوە ڕۆڵ و پێگەی قارەمانێتی ئەو ئافرەتە بەتوانا و لێهاتووانە وەكو خۆی باس بكەین و داستان و قارەمانێتیان بكەینە وانەیەكی هەمیشەیی بۆ ژیانمان، چونكە هیچ هەنگاو و شۆڕشێك بەبێ ڕۆڵی ئافرەتان دروست نەبووە، بۆیە هەمیشە وتراوە لە پشت هەر پیاوێكی سەركەوتوو ئافرەتێكی مەزن هەیە، كەواتە ئافرەت جگە لەوەی بەرپرسیار بووە بەرانبەر بە منداڵ و خێزان و ماڵەكەی، لەهەمان كات خەمخۆر بووە لەئاست ئەركە نیشتمانی و نەتەوەییەكەشی. لێرەوە دەخوازم لە داهاتوودا بتوانین خزمەتێكی بچووك بە ڕۆڵ و قوربانیدانی ئەو ئافرەتە مەزنانە بكەین، مێژووی كۆن و هاوچەرخ شاهیدە كە چەندین ئافرەتمان لە پێناو ئازادی و سەربەخۆیی نیشتمانی بوونەتە قۆچی قوربانی.

* ئەگەر سەیری ڕیژەی قوتابیانی كچ بكەیت لە هەموو قۆناغەكانی خوێندن بە خوێندنی باڵاشەوە، دەبینین ژمارەی قوتابیانی كچ لە كوڕان زیاتر نەبن، كەمتر نین، بەڵام لە بواری كاری حكوومی و سیاسی و بازاڕدا، دەبینین ئەو دەرفەتەی بۆ كوڕان و پیاوان فەراهەم دەبن، بۆ كچان و ژنان فەراهەم نابن، هەروەها لەسەر ئاستی كاری ئەكادیمی و زانكۆكانیشدا هێندەی پۆستەكان بەر پیاوان دەكەون، هێندە بەر ژنان ناكەون، ئایا وەك ئەكادیمییەك چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەیت؟ پێت وایە توانای ئەقڵی ژنان لە پیاوان كەمترە؟

- بەداخەوە تاكو ئێستا كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارییە، هەموو ئەو هەنگاوانەی بۆ پێشكەوتن و پێگەی ئافرەتان نراون، لەئاست داواكارییەكانی ئێمەی ئافرەتان نین. ناشتوانرێت چاوەڕێی ئەوە بكەین وڵاتەكەمان پێش بكەوێت و لە هەمان كاتدا ئافرەتان تەنیا بە دروشم بوونیان هەبێت و ڕۆڵ و پێگە و دەسەڵاتیان تەنیا ڕۆتین بێت و ڕێگەكانی بەردەم دەركەوتنیان قورس بكرێت. توانای ئەقڵی ئافرەت توانایەكی لە ڕادەبەدەر بەهێزە، چونكە هەر ئافرەتە كوڕێك، یان پیاوێكی بەتوانا بۆ وەرگرتنی پۆستی سیاسی و ئەكادیمی وڕۆشنبیری پەروەردە دەكات.

لە مەیدانی سیاسەتدا شتێكی دیكە هەیە كە تێیدا هەوڵ دراوە، ئاسانكاری بۆ ژن بكرێت، كاتێك سیستمی كۆتا لە پەرلەمان بۆ ئافرەت دانرا، لای زۆر كەس دڵخۆشكەر نەبوو، تا ئێستاش زۆر ڕای نێگەتیڤ لەبارەیەوە دەگوترێت، بەڵام بە ڕای من لە ئێستادا سیستمی كۆتا هەبێت، زۆر باشترە، تا ئەو كاتەی دەبینە وڵاتێك بۆ دەركەوتن و هاتنە پێشەوەی ئافرەتان لە كاری سیاسیدا پێویستیمان بە كۆتا نابێت، لە ئێستاشدا زۆر ئافرەتی بەتوانا لە مەیدانی سیاسەت و ئابووری و ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتی هەن و جێ دەستیان دیارە و بەبێ كۆتا گەیشتوون بەو پلە و پۆستانە. ڕاستە ژمارەیان زۆر نییە، بەڵام كاتێك تواناكانیان دەبینرێت، دڵخۆشكەرە، یان كاتێك دەبینین ئافرەتێك بەبێ كۆتا دەنگی پێویستی لە هەڵبژاردندا هێناوە و بە توانای خۆی گەیشتووەتە ئەو پلەیە، من وەكو ئافرەتێك شانازی پێوە دەكەم. ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە لەم قۆناغەدا پێویستە هەموو لایەك كارئاسانی بۆ هاتنە كایەی ئافرەتان لە هەموو پێگە و دەسەڵاتەكانی وڵاتدا بكەن، ئەمەش بە میكانزیم و بەرنامەی جیاواز و سەردەمیانە دەبێت، ئەو بەهرە و توانایەی لە ئافرەتاندا هەیە، هیچی كەمتر نییە لەو هێز و توانایەی لە پیاواندا هەیە، بۆیە ئەركمانە هەوڵ بدەین بۆ هێنانە پێشەوەی ئافرەتان لە سەرجەم سێكتەر و بوارە جیاوازەكانی ژیان و ڕێگە بدەن ڕۆڵ و دەسەڵاتی خۆیان بەكاربهێنن. دڵنیام لەوەی كە بەوەش زۆر كێشەی كۆمەڵگە چارەسەر دەبێت، لەوانە كاری گەندەڵی و ڕۆتینات نامێنێت و ئافرەت دەبێتە سەرمەشقی دادپەروەری و هەنگاونان بۆبنیادنانی كۆمەڵگەیەكی مەدەنی، بۆیە هەمیشە بڕوای تەواو بە بیركردنەوە و بڕیاری ئافرەت هەیە، بە مەرجێك ڕێگەی پێ بدەن، دەسەڵات و ئەركەكانی خۆی سەربەخۆیانە جێبەجێ بكات، دەخوازم لە داهاتوو كاری باش لەسەر ڕۆڵی ئافرەت و بەرپرسیارەتییەكانی لە یەكە جیاوازەكان بكرێت و وەچەرخانێك بێت بۆ هێنانەپێشەوەی ئافرەت .

* ئەگەر چەمكی ژنی كورد لە چوارچێوە لۆكاڵی و ناشناڵییەكەی پێناسە بكەین، ئایا دەبێت چۆن وەبەرهێنان لە كچاندا بكەین بۆ ئەوەی ژنانی دواڕۆژی كوردستان لێهاتوو بن و شان بە شانی پیاو هەموو ئەركەكان ڕاپەڕێنن؟

-  ئافرەتانی كوردستان ئەو كارەكتەرە بەهێزەن كە هەمیشە توانیویانە بە درێژایی ژیان خۆڕاگر و بەتوانا بن لە ئاست هەموو ئەو ناخۆشییانەی بە سەر میللەتی كورد هاتووە و قۆناغە سەخت و دژوارەكانیان بەپێی كات تێپەڕاندووە، ئەمەش سمبولی خۆڕاگری و لێهاتوویی ئافرەتانی كوردستان پیشان دەدات، كچەكانی كوردستان بەتوانان لە ئاست پێگە و ڕۆڵی خۆیان و پێویستە هەموومان كار لەسەر وشیاركردنەوەی تاك و بونیادنانی كچێكی بەهێز و ئابوورییەكی سەربەخۆی ئافرەتان بكەین، تاكو بتوانین ئافرەتی ئێمەش شان بە شانی پیاوان وەك لە ڕابردوو و تا ئێستاش چەكیان هەڵگرتووە بۆ پاراستنی خاك و نیشتمان، لەم سەردەمەش بە كەسایەتی و ڕۆشنبیری و ئابوورییەكی بەهێزی خۆیان بێنە مەیدانی كاری سیاسی و كۆمەڵایەتی.

 ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و كۆمەڵگەی مەدەنی ئەركیان قورسە لە دونیای ئەمڕۆمان بۆ بەرگریكردن لە ئافرەت و ڕۆڵ و بەرپرسیارێێتییان و چەسپاندنی ماف و ئەركەكانیان لە ڕێگەی یاساوە، بۆ بەشداریكردنی ئافرەت لە كایەكانی ژیان و فەراهەمكردنی هەلی خوێندن و كاركردن لە كەرتی تایبەت و حكومەت و دەبێت متمانە و دەسەڵاتی تەواوەتی بە ئافرەت بدرێت لە ئەركەكەی و هەوڵ بدرێت بە شێوازی سەردەمییانە پەروەردەیەكی باش بكرێن، ئافرەتانی ئێمەش زیاتر لە ئافرەتانی دونیا دەتوانن خزمەت و داهێنان بكەن، بە مەرجێك هەموو كارئاسانییەكیان بۆ بكرێت لەم كۆمەڵگەی پیاوسالارییەدا، و پێویستە ئەو دەرگا داخراوانەی كە تەنیا بۆ پیاوان كراوەن، بە ڕووی ئافرەتانیشدا بكرێنەوە، لە كۆتاییدا دەڵێم تاكو یاسا سەروەر نەبێت، ئافرەت ناتوانێت وەك پێویست ڕۆڵ و پێگەی خۆی هەبێت .