دكتۆر مەلا ئەنەس دۆسكی شارەزا و پسپۆڕ لە مێژووی مەزهەبەكانی ئیسلام بۆ گوڵان: ئیسلام بەسەر سیاسەت و عیبادەت دابەش ناكرێت و، هەموو كایەكانی ژیان لەخۆدەگرێت
لە دوای خەلافەتی ئیسلامی، ئیخوانەكان لە میسر ئیسلامیان دابەشی ئیسلامی سیاسی و ئیسلامی عیبادەت كرد، دابەشكردنی ئیسلام و بەسیاسیكردنی ئیسلام مەترسیی توندوتیژی لێ كەوتەوە، بەوەی هەر كەسێك لەلای خۆیەوە دوور لە یاسا و شەریعەتەوە فەتوا بدات، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر مەلا ئەنەس دۆسكی شارەزا و پسپۆڕ لە مێژووی مەزهەبەكانی ئیسلام ئەنجام دا. لێرەدا پوختەی وەڵامەكانی بڵاو دەكەینەوە.
* لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبووڵ، ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین لە میسر دامەزرا، بۆ دووبارە گێڕانەوەی خەلافەتی ئیسلامی، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش بێت بۆ سیاسی و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی تا چەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە؟
- ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی كە درێژەپێدەری خەلافەت بووە و هەر لە خەلافەتی ڕاشیدین و ئەمەویی و عەباسییەت، میراتگری ئەو كەلتوور و شارستانی و مێژووە بووە و لەسەر دەستی دەوڵەتی عوسمانییش كۆتایی هات، ئەو كۆتایی هاتنەش شوێنەواری زۆر نێگەتیڤی لەسەر كۆمەڵگەی موسڵمان هەبووە، چونكە دوای خەلافەتی ئیسلامی، خاكی موسڵمانان هاتە داگیركردن لەلایەن دەوڵەتی زڵهێزی ناموسڵمانی ڕۆژئاوا و هەندێ دەوڵەت دروست كران كە لەسەر بنەمای خەلافەت و بیروباوەڕی موسڵمانان نەبوون، ئەو دەوڵەتانەی لەلایەن دەوڵەتانی داگیركاریش لەسەر خاك و دەوڵەتی موسڵمانان دروست كران، بەپێی ئەو سیستەم و كاروبارانەی بەڕێوەدەبردران بە گوێرەی موسڵمانان وەك لاشەیەكی غەریب و نامۆ بوون لەسەر مێژوو و شارستانیەتی ئیسلامدا، بۆیە زۆر نۆڕماڵە كە هەندێ موسڵمان ئەو خەلافەتەی ئیسلامە كە هەبووە، بیگەڕێننەوە، ئەوە بوو زۆر حزب و دەستە و جووڵانەوە و بزاڤ هەبوون بۆ گێڕانەوەی دووبارەی خەلافەتی ئیسلامی، بۆ نموونە شیخ سەعیدی پیران شەڕی ئەو لەگەڵ دەوڵەتی تورك بەتایبەت لەگەڵ ئەتاتورك لەسەر بنەما و مەرجی ئەوە بووە كە خەلافەتی ئیسلامی بگەڕێتەوە و ئەو هەست و هەوڵەش لە سەرتاسەری جیهانی ئیسلامیدا هەبووە. بۆیە من پێم وانییە ئیسلام دابەشی سەر ئیسلامی سیاسی و عیبادەت بكرێت، بەڵكو ئیسلام یەك پاكێجە و ئیسلام لە كاتی پێغەمبەر(د.خ) هاتووە و تا دنیاش دەڕووخێت، ئیسلام دین و مەنهەجی ژیانە و هەموو شت و كار و بوارێك لەخۆ دەگرێت.
سیاسەت و دەوڵەتداری و كاروباری كۆمەڵایەتی و هەموو شتێك لە ئیسلامدا هەیە و هەر كێشە و گرفت و تەنگوچەڵەمەیەك لە كۆمەڵگەدا دروست بێت، ئەوە چارەسەر و هۆكارەكانی لە ئیسلامدا هەیە. هەر بۆیە ئەو بزووتنەوانەی لەلای گەلانی موسڵمانان دروست بوون وەك ئیخوان موسلیمین و هی دیكەش وەك تەنزیم، بۆ ئەوە بووە كە خەلافەت بگەڕێننەوە، بەڵام بیر و هزری دابەشكردنی ئیسلام بەسەر سیاسەت و عیبادەت ئەوە هەڵەیە و نابێت، چونكە ئیسلام مەنهەجی ژیانە.
* بەپێی ئەم مێژووەی ئیخوان موسلمین، ئەوە دەركەوتووە كە فیكری ئیسلامی سیاسیی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادات، پیرۆزییەكانی نەتەوە بێ بەها دەكەن، لێرەش لە كوردستان دەبینین كە لەو مەدەرەسانەی حزبە ئیسلامییەكان سەرپەرشتی دەكەن، پڕۆگرامەكانیان سڕینەوەی هزری نەتەوەیی و نیشتمانییە، ئایا سڕینەوەی ئینیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟
- بابەتی نەتەوایەتی لە ئیسلامدا شوێنێكی زۆر گەورەی هەیە، ئەگەر سەیری قورئانی پیرۆز بكەین، دەبینین خوای گەورە دەفەرموێت «ومن آیاتة خلق السموات والأرض واختلاف ألسنتكم وألوانكم إن في ذلك لآیات للعالمین»، واتە جیاوازیی نێوان زەوی و ئاسمان چەند زۆرە و ئەو هەموو ئەستێرە و پێكهاتەی دیكەی لەخۆ گرتووە كە بە پێوانە حیسابی بۆ بكەیت، ژمارەیەكی یەكجار گەورەیە، بە قەد ئەو ماوەیە خوای میهرەبان حیسابی بۆ نەتەوایەتی كردووە، هەروەها لە ئایەتێكی دیكەی پیرۆزدا لەسەر جیاوازیی نێوان زماندا، ئەوە كوردە، ئەوە عەرەبە، ئەوە فارسە و...تاد، ئەوەش كراوەتە ئایەتێك لەسەر توانا و هێزی خوای گەورە و هەموو مرۆڤ كوڕی ئادەمن، ئەگەرچی یەكێك ڕەشە، یەكێك سپییە و یەكێك سوورە و یەكێك زەردە، هاوكات هەر یەكێ بە زمانی یابانی، چینی، ئینگلیزی، كوردی، عەرەبی و.. تاد قسە دەكەن. هەموو ئەو جیاوازییانە بوونە بەڵگە لەسەر بوون و هێزو توانای مەزنی خوای گەورە. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر سەیری قورئانی پیرۆز بكەین، دەبینین زیاتر لە دوو سەد جار وشەی (قوم)ی تێدا هاتووە و پێنج جار لە ئاسمانەوە بۆ پێغەمبەر (د.خ) وشەی (یاقومي) لە قورئاندا هاتووە، بۆیە ئەو دووباربوونەوەیە تەئكید لەسەر بەڵگەی ئەوەیە كە لە ئیسلامدا ددانی بە نەتەوایەتی داناوە، جگە لەوەش گرنگییش بە نەتەوایەتی دراوە، بەتایبەت لە كاتێكدا تایبەتمەندی و بنچینە و بنەماكانی نەتەوایەتی بپارێزرێت، بەڵام كاری ناڕەوا لە نەتەوایەتیدا ڕەگەزپەرستییە و لەم بارەیەوە پێغەمبەر (د.خ)، ڕەگەزپەرستی لە نەتەوایەتی، بە كارێكی خراپ و پیس داناوە، چونكە لە ئیسلامدا هەموو ئەوانەی باوەڕدارن (موئمین) برای یەكترن و خوای گەورە دەفەرموێت «وجعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عند الله اتقاكم)، بەڵام نەتەوایەتی لە ئیسلامدا پەسند كراوە و هەق و مافی هەموو كەسێكە كە ڕێز لە نەتەوەكەی خۆی و پاراستنی بگرێت. پێغەمبەر (د.خ) لە بۆنە و مەراسیمەكاندا لە كاتی ئاخاوتندا وشە و ڕستەی نەتەوەیی بەكارهێناوە، ئەمە و چەندین بەڵگەی دیكە هەن كە پێغەمبەر (د.خ) فرەنەتەوەیی قبووڵ كردووە و ددانی بە كەلتوور و شارستانیەتی نەتەوەی دیكەشدا وەك كورد هێناوە و ڕێزی لێ گرتووە، نەك تەعریبكردن، ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە ئیسلام فرەنەتەوایەتییە و دینی پێكەوە ژیان و ئاشتی و قبووڵكردنی یەكترە و هەر كەسێك ڕێز لە بەها و پیرۆزییەكانی نەتەوایەتی نەگرێت، ئەوە بە دروستی لە ئیسلامیەتی نەگەیشتووە، هاوكات لە ئیسلامدا هەر كەسێك لەسەر ماڵ و خاكی خۆی بكوژرێت، ئەوە شەهیدە.
* ئێمە وەك گەلێكی موسڵمان «گەلی كورد»، خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، هەر لە ئەحمەدی خانی تا دەگاتە مەولەوی و نالی، بۆچی ئیسلامی سیاسی ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات و دەیەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكاتەوە، كە ئەویش مێژووی عەرەبییە؟
- لە هەقیقەتدا لەگەڵ ئیسلام بوونی كورد، لە سەرەتاوە تا ئێستا یەكێك بووە لەو نەتەوانەی كە بەرانبەر ئایینی ئیسلام زۆر پاك و بێگەرد و دڵسۆز بووە، هاوكات پابەندبووە بە جێبەجێكردنی هەموو بنەما و كایەكانی ئایینەكە، میللەتی كورد خزمەتێكی زۆر گەورەی بە ئایینی ئیسلام كردووە و بە قەڵەم و نووسینی زانا و پیاوانی ئایینی وەك ئیبن سەلاح شەهرەزووری و ئیبن تیمیە و ئیبین ئەپیر و زۆر زانای ئایینی و چەندین كەڵە شاعیر و نووسەری مەزن و بەناوبانگ بە نووسینەكانی خۆیان خزمەتی زۆری ئیسلامیان كردووە، بە شیر و جەنگیش وەك سەڵاحەددینی ئەیووبی گەورەترین خزمەتی بە بەرگریكردن لەو ئایینە پیرۆزە كردووە، هەر بۆیە مییللەتی كورد بە شێوەیەكی پاك و بێگەرد خزمەتی ئایینی ئیسلامی كردووە.
* باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر لە فیكری ئیخوان موسلیمین و ئیسلامی ئوسووڵی دەكرێت، تەنانەت باس لەوە دەكرێت، یەكەم ڕێكخراوی تیرۆریستی لەسەر دەستی سەید قوتب بە ناوی «تەنزیمی سڕی» دامەزراوە، ئایا چاندنی تۆی توندوتیژی و ئیرهاب كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟
- دینی ئیسلام دینی بەزەییە و وەك خوای گەورە بە پێغەمبەری خۆی دەفەرموێت: «وجعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عند الله اتقاكم»، واتە ئەی پێغەمبەر (د.خ) تۆ ڕەوانە كراوی بۆ ئەوەی ببیتە بەزەیی بۆ خەڵك و میللەتانی سەر ڕووی زەوی و نەیگوتووە بۆ موئمینین، بەزەیی لە دەستوور و مەنهەجی خوادایە، ئەو بەزەییەی كە لەلای خواوە هاتووە بۆ دار و درەخت و سرووشت و ژینگە و باڵندە و ئاژەڵ و بۆ هەموو كەس و میللەتێكە. بێگومان توندوتیژی لەلای خوا و شەریعەتدا زۆر لەنگ و ناشیرینە و خوای مەزن بە پێغەمبەری خۆی دەفەرموێت: «لو كنت فضا غلیظ القلب لانفضوا من حولك»، واتە ئەگەر تۆ كەسێكی دڵڕەق و زبر بی و ڕەفتاری تۆ توندوتیژی تێدا بووایە، ئەوە كەست لە دەوروبەری خۆت نەدەدیت و بە تەنیا دەمایتەوە، ئەمە واتە دینی ئیسلام توندوتیژی تێدا نییە و دینی بەزەییە و دینی گفتوگۆ و دیاڵۆگە و لە رێگای بانگەوازەوە بڵاو دەكرێتەوە، هاوكات وەك عائیشە دایكی موسڵمانان دەفەرموێت، «هەر كێشە و پرس و كارێك بكەوتبایەتە بەردەمی پێغەمبەر (د.خ)، تەنیا لایەنی باش و سووك و بێ كێشە و دوور لە توندوتیژی بەكار دەهێنا»، بۆیە هەموو كات ئیسلام لە توندوتیژی بە دوورە و لێی بێبەرییە، بێگومان ئەڵكو ئەوانەی كاری توندوتیژی ئەنجام دەدەن لە ئیسلام نەگەیشتوون.
* خاڵێكی دیكەی ترسناك لە فیكری ئیسلامی سیاسی، مەسەلەی دووبارە تەفسیركردنەوەی «فەتوا»دانە، ئیسلامی سیاسی دەڵێت هەر كەسێك دەتوانێت فەتوا بدات و خەڵك بكوژێت، ئایا ئەمە بێماناكردنی فەتوا و دروستكردنی ئاژاوەوە لە كۆمەڵگە نییە؟
- لە ئیسلامدا فەتوا ماوە و پرسێكی بەرفراوانی هەیە و دوو جۆرە، فەتوا هەیە لەلایەن حكومەتەوە دەدرێت ئەمەش مولزەمە، چونكە لە كاتێكدا حكومەت لەسەر كار و پرسێك بڕیارێك دەردەكات، ئەوە دەبێت هەموو كەسێك پابەندی بن، ئەو جۆرە فەتوایانەی كە لەلایەن حكومەتیشەوە دەرناكرێت، ئەوە مولزەم نییە و دەكرێت خەڵك و میللەت پابەندی نەبن، بەڵام فەتوا وەك ئەحكامی شەرعی بەتایبەت لەو كاتانەی بە ماڵی خەڵكەوە بەسترابێتەوە، یان گرێدراو بێت بە ڕۆحی خەڵكەوە، كە فەرمانی كوشتنی خەڵكی لەسەر بێت، یان قەربووكردنەوە و چارەسەری كێشەی نێوان خەڵك و دوو كەس و دوو بنەماڵە بێت، ئەوە تەنیا پەیوەندیدارە بە حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار و حكومەت بەرپرسیارە لە جێبەجێكردنی یاسا و ئەو چوارچێوە شەرعییەی كە بەپێی یاسا ڕێك خراوە لە خوێنڕێشتن و دەستبڕین و كوشتن و زیندانی و ماڵ و غەرامات و هەموو ئەوانە پەیوەندیدارن بە دادگا و یاسا و دادوەرییەوە، بۆ كەس نەهاتووە خۆی لەو جۆرە كار و فەتوایانە بدات. هەر بڕیار و فەتوایەك لەلایەن كەسانی دوور لە یاسا و دادگاوە دەربكرێت، بەتایبەت بیری توندوتیژی وەك ئەوەی داعش دەیانكرد، ئەوە ئایینی ئیسلام لێی بێبەرییە و سەركۆنەی دەكەین. فەتوادان لەلایەن حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار و كەسانی شارەزا لە ئایین و تەواوی شەریعەت و یاساوە دەردەكرێت.
