حەسەن ئەمین شێخانی، جیا لەوەی مامۆستای زانكۆ و ئەندامی مەكتەبی سیاسیی بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستانە، لە هەمان كاتدا قوتابی دكتۆرایە و بە دیدێكی ئیسلامی و نەتەوەییانە سەیری كێشەی نەتەوەكەمان و سەربەخۆیی كوردستان دەكات و، هەوڵەكانی بەو ئاراستەیەن كە لە لایەنی ئایینەوە هەوڵ بدرێت بۆ ئەوەی زۆر ڕاشكاوانە كێشەكانی خۆمان لەگەڵ زانایانی ئایینی ئیسلامی عەرەب و تورك و فارس باس بكەین و، بەپێی شەرع و یاساكانی ئیسلامی، پرسی خاكی داگیركراو حەرام بكەین و بیسەلمێنین كە نوێژ و خوداپەرستی لەسەر خاكی داگیركراو دروست نییە، لە گفتوگۆی ئەمجارەدا «گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك» بەمجۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك، پرسێكی هێجگار گرنگە و بایەخپێدان و قسەكردن لەسەری بە كارێكی پیرۆز دەزانم، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاریگەرییەكانی دیمۆگرافیا هەم مەترسی لەسەر ناسنامەمان وەك كورد دروست كردووە، هەمیش لە خاكەكەمان وەك كوردستان.

لێرەدا پرسیارێك لە خۆمان دەكەین، ئایا ئێمە تەنیا لە ماوەی 100 ساڵی ڕابردوودا خاكمان لە دەست داوە؟ بەڵێ، بێگومان خاكێكی زۆری كوردستانمان لەدەست داوە. هەر بۆ نموونە لە ماوەی 1923 كۆماری كوردستانی سوور یەكێك بوو لە كۆمارەكانی یەكێتیی سۆڤیەتی جاران كە ئێستا پێی دەگوترێت «ناگۆرنۆ قەرەباغ» و هەر دوو دەوڵەتی ئەرمینیا و ئازەربایجان شەڕی لەسەر دەكەن.

لەسەر ئاستی كوردستانی گەورە گۆڕینی دیمۆگرافیا بە ئاستێك بووە كە زۆر جاران كورد ڕاگوێزراوە لە شوێنی خۆی و براوەتە كۆمەڵگەی دیكە كە هەوڵێك بووە بۆ گۆڕین و تواندنەوەی ناسنامەی كوردبوونیان، هەر بۆ نموونە كوردانی خۆراسان ژمارەیان نزیكەی دوو ملیۆن كەس دەبێت، ئەمانە لە داهاتوودا كاریگەریی گەورەیان لەسەر سنوورەكانی كوردستانی گەورە دەبێت.

ئەم گفتوگۆیەی لەم بازنەیە دەیكەین، زیاتر تایبەتە بەو بەشەی كوردستان كە لكێنراوە بە عێراقەوە، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی گۆڕینی دیمۆگرافیا كە دواتر گۆڕینی جوگرافیاشی بەدوای خۆیدا هێناوە، دەبینین مشتومڕێكی زۆر لەسەر ئەم پرسە هەیە و دەتوانم بڵێم ڕیشە و هەوڵەكانی بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیا و جوگرافیای كوردستان، دەگەڕێتەوە بۆ هەزار ساڵ پێش ئێستا و ئێستاش بە فۆرم و شێوازێكی دیكە بەردەوامیی هەیە، كە ئەویش فۆرمی مەزهەبییە، لێرەدا ئەگەر هەر بە نموونە باسی كەركووك بكەم، لە پێش ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 لە تەواوی شاری كەركووك تەنیا پێنج حوسەینیە هەبوو، ئێستا لە ماوەی تەنیا شەش ساڵدا بووەتە 85 حوسەینییە، كە ئەمە هەم گۆڕینی دیمۆگرافیا و هەم گۆڕینی مەزهەبیشە، بەتایبەتی گەلی كورد بەشی هەرە زۆری لەسەر موسڵمانی سوننە حیساب دەكرێن، ئەمە وێڕای ئەوەی لە هەرێمی كوردستان بێجگە لە كورد چەندین نەتەوە و ئایین و ئایینزای جیاواز بە ئاشتی و لێبوردەیی هەموو پێكەوە دەژین.

ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، هەتا سەردەمی خلافەتی عەباسییەكانیش عێراق تەنیا بە «كوفە و بەسرا» باس كراوە و سنووری كوردستان هەتا بەدرە و جەسان بووە كە دەكاتە شاری كوتی ئێستا كە لە خواری بەغدایە، بەڵام كاتێك ئەبوو جەعفەری مەنسوور هات بەغدای دروست كرد و پایتەختی لە شامەوە گواستەوە بۆ بەغدا، هەر ئەو كاتەش شاری سامەرای دروست كرد و سەربازگەیەكی بۆ پاراستنی پایتەخت لێ دامەزراند. ئیدی وردە وردە لە چوارچێوەی پرۆسەی بە عەرەبكردندا گۆڕینی دیمۆگرافی و گۆڕینی جوگرافیای كوردستان دەستی پێكرد.

لەسەر ئاستی دەوڵەتی، عێراق كە لە 21ی ئابی ساڵی 1921 لە قاهیرە ڕاگەیەندرا، تەنیا لە چوارچێوەی هەردوو ویلایەتی بەغدا و بەسرە ڕاگەیەندرا، ویلایەتی مووسڵی لەگەڵ نەبوو، هەروەها عەرەبی شیعە و سوننەی عێراقیش نەیانتوانی ڕێك بكەون پادشایەك بۆ عێراق دیاری بكەن، بۆیە ئینگلیز لە سعودیەوە «شا فەیسەڵ»یان هێنا و كردیان بە پاشای عێراق. شا فەیسەڵ تەنیا بووە پادشای هەر دوو ویلایەتی بەغدا و بەسرا، دواتر لە ساڵی 1925 ئینگلیزەكان هاتن ڕاپرسییەكیان كرد لەناو پیاوماقووڵ و سەرۆك هۆزەكانی كوردستاندا، نەك ئەو ڕاپرسییەی ئێمە لە ئەیلوولی 2017 كردمان بۆ سەربەخۆیی كوردستان، ئەوجا لەبەر ئەوەی خەڵكی كوردستان ئازاری زۆری بە دەست توركەكانەوە چەشتبوو، بۆیە پێیان باشتر بوو، ویلایەتی مووسڵ بخرێتە سەر عێراق و پێكەوەژیان لەگەڵ عەرەبی عێراق تاقی بكەنەوە. كە مێژوو دەری خست، عەرەبەكانیش لە توركەكان باشتر نەبوون.

لە ئێستادا مەترسیی گۆڕینی دیمۆگرافیا گەیشتووەتە ئاستێك كە دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پلان و ستراتیژیەتی هەبێت بۆ جێبەجێكردنی دەستووری ساڵی 2005ی عێراق بەگشتی و جێبەجێكردنی ماددەی 140 بەتایبەتی، ئەم ماددەیە بۆ هەرێمی كوردستان زۆر زۆر گرنگە، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان بە ناوچە دابڕینراوەكانیشەوە بە شێوەیەكی دستووری وەك هەرێمێكی دەستووری ناساندووە، بۆیە لە دوای ساڵی 2005ـەوە هەموو كات ئەوەم گوتووە، كە ئەو دەستوورە ڕاگەیاندنی هەڵوەشانەوەی پەیمانی لۆزانە كە 100 ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە.

سەبارەت بە جێبەجێكردنی ماددەی 140، بەتایبەتی دوای ئەوەی لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی ئیدارەی دەوڵەت بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی محەمەد شیاع سووودانی، لیژنەی ماددەی 140 كارا كرایەوە، هەندێك هەنگاوی باش هەڵگیراوە و موژدەی ئەوەتان پێ دەدەم كە بۆ یەكەم جارە عەرەبی كەركووك داوای قەرەبووی ئەو زەوییانە دەكات كە لێیان وەردەگیرێتەوە، پێشتر دەیانگوت «زەوی زەویی خۆمانە تاپۆكەی بەناو خۆمانە و دەستبەرداری نابین»، بەڵام ئێستا ئەو واقیعە گۆڕاوە بە تایبەتی كە بەم دواییە هادی عامری سەرۆكی لێژنەی ماددەی 140 هاتە كەركووك بڕیاری دا كە 900 هەزار دۆنم زەوی بگێڕێنێتەوە بۆ خاوەنە ڕەسەنەكەی خۆی، كەواتە ئێمە لە كەركووك تەنیا كێشەی نزیكەی ملیۆنێك و سێ سەد هەزار دۆنم زەویمان هەبوو، بە گەڕانەوەی ئەم 900 هەزار دۆنمە زەوییە تەنیا كێشەی 300-400 هەزار دۆنم زەویمان دەمێنێت بگەڕێنەوە، سەبارەت بە داواكاریی عەرەبەكانیش بۆ قەرەبووكردنەوە، هادی عامری ئەو عەرەبانەی كۆكردەوە و پێی گوتن بڕۆن لە شوێنەكانی خۆتان داوای قەرەبووكردنەوە بكەن، بۆیە من دەڵێم ئەگەر ئەو 300-400 هەزار دۆنمەش وەربگرینەوە، مانای ئەوەیە 80% ماددەی 140 جێبەجێ كراوە، ئەوەی دەمێنێتەوە دەبێتە كاری یەكە كارگێرییەكانی شار و پارێزگاكان دەتوانین بەشەكەی دیكەشی جێ بەجێ بكەین.

لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت هەڵوەستەی لەسەر بكەم، ئەوەیە ئێمە چۆن بتوانین لەلایەنی ئایینەوە كارێك بۆ ڕاگرتنی گۆڕینی دیمۆگرافیا بكەین، لە ئێستادا لایەنە كوردستانییە نەتەوەییە گەورەكان ئەوە نوێنەریان هەیە لە بەغدا و دەتوانن لە ڕێگەی پەرلەمانەوە كارێك بكەن، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئێمە وەك لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكان دەتوانین چی بكەین؟ ساڵی پار لە شاری دیاربەكر كۆنگرەیەك گرێ درا بە ناونیشانی «ڕۆڵی زانایانی ئیسلامی لە چارەسەركردنی كێشەی كورددا» من بانگهێشتی ئەو كۆنگرەیە كرابووم و لە كۆنگرەكەش وتارم هەبوو، ئەمەش بۆ یەكەمین جار بوو كۆنگرەیەكی لەم شێوەیە لە توركیا گرێ بدرێت، ڕێگەدان بەو كۆنگرەیە لەناو توركیا مانای ئەوەیە لە توركیا و ئێرانیش كورد ڕیشەی خۆی داكوتاوە و بە سیاسەتی سەركوتكردن ڕیشەكێش ناكرێت و دەبێت پەنا بۆ ڕێگەیەكی دیكە ببرێت، لە كوردستانی توركیا تەریقەی نوور هەیە كە بەشێكی زۆری توركەكانیش دێنە ناو ئەم تەریقەتە، هەر بۆیە لە ڕوانگەی ئەم كۆنگرەیەوە كارێكی باش دەبێت، ئەگەر ئێمەش لە كوردستان هەوڵی گرێدانی كۆنگرەیەكی هاوشێوە بدەین، بۆیە پێشنیاری من ئەوەیە:

لە ڕێگەی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینیی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كۆنگرەیەك بۆ زانایانی ئیسلامیی كوردستان، زانایانی ئیسلامی عەرەبی سوننە «وەقفی سوننە» و زانایانی عەرەبی شیعە گرێ بدەین، لەم كۆنگرەیەدا پرسیارێك ڕووبەرووی هەموو زانایانی ئیسلامی بكەین و بپرسین: ئایا نوێژ و خواپەرستی لەسەر خاكی داگیركراو دروستە؟

زۆر گرنگە ڕاشكاوانە پێیان بڵێین: ئێوەی عەرەب هاتوون هەر لە ڕەبیعە و شنگال هەتا بەدرە و جەسان خاكی كوردستانتان داگیر كردووە، ئێوە كە زانایانی ئیسلامین و ئاگاداری شەرع و یاساكانی ئیسلامن، ئایا ئێوە ئەو نوێژ و خواپەرستییەی لەسەر ئەو خاكە داگیركراوە دەیكەن دروستە؟

ئێمە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، عەرەبەكانی بەناوی «ئەنفال و قەعقاع و خالیدی كوڕی وەلید و...هتد» هاتن كوردستانیان داگیركرد و ئێمەیان چەوساندەوە، گرنگە ئێمەش بە هەمان میتۆد مامەڵەیان لەگەڵ بكەین و لە كۆنگرەیەكدا كۆیان بكەینەوە، بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەمان بدەنەوە، ئایا نوێژ و خواپەرستی لەسەر خاكی داگیركراو دروستە؟ ئەگەر بڵێین دروستە، ئەوا شەرع و یاساكانی ئیسلام لا دەدەن، بڵێین دروستیش نییە، ئەوە فەتوایەكی زۆر گرنگە دەبێت ئەو خاكە داگیركراوە بەجێ بهێڵن.

كەواتە زۆر زۆر گرنگە لە ڕێگەی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینیی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە هەوڵەكانمان بخەینە گەڕ بۆ ئەوەی كۆنگرەیەكی فراوان بۆ زانایانی ئایینی ئیسلامی «كورد، عەرەبی سوننە و عەرەبی شیعە» لەژێر ناونیشانی «ئایا لەسەر خاكی داگیركراو نوێژ و خواپەرستی دروستە؟» گرێ بدەین. بێگومان كە ئەم پرسیارە بووە ناونیشانی كۆنگرەیەك كە تیایدا زانایانی ئیسلامی كۆدەكاتەوە، ناتوانن دژی شەرع و یاساكانی ئیسلام فەتوا بدەن، بۆ ئەمەش ئێمە ئەزموونێكی بچووكمان لە كەركووك هەبووە، چەندین كەس عەرەبی هاوردە بوون، كە قسەمان لەگەڵ كردوون، گەیشتنە ئەو قەناعەتە كە ئەوان خاكی ئێمەیان داگیر كردووە و لەسەر خاكی داگیركراو خوداپەرستی دەكەن، ئەمەش دروست نییە، بڕیاریان داوە كەركووك بەجێبهێڵن و بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان، بۆیە لەم لایەنەشەوە دەكرێت بە گەشبینییەوە سەیری كاریگەریی لایەنە ئایینییەكەی بكەین و بایەخی تەواوی پێ بدەین.

لە دوماهی قسەكانمدا دەمەوێت كۆمەڵێك داتا پێشكەشی ئەم گفتوگۆیە بكەم، كە وەك ئەمانەتی زانستی لە ماڵپەڕی كاك ئەحمەدی نفوس وەرم گرتووە. ناوبراو ماوەی نزیكەی 30 ساڵ لە فەرمانگەی «نفوس»ی شاری دووزخورماتوو فەرمانبەر بووە، ئەم داتایانەش، داتای ئەو سەرژمێرییانەی كەركووكن كە هەر لە ساڵی 1919 تا دوایین سەرژمێری كە لە ساڵی 1997 ئەنجام دراون.

داتا و ئاماری سەرژمێرییەكانی كەركووك لە ساڵی 1919 تا ساڵی 1997:

1- سەرژمێرییەكەی بەریتانیا لە كەركووك دوای ئەوەی عێراقی داگیر كرد. لە ساڵی ١٩١٩ سەرژمێرییەكی بۆ دانیشتووانی كەركووك ئەنجام دا و لەو سەرژمێرییەدا دەركەوت ژمارەی دانیشتووانی كەركووك (٩٢) هەزار كەسن و لەوێشدا دەركەوت كورد زۆرینەی دانیشتووانەكەیەتی.

2- لە هەمان كاتدا و بۆ هەمان مەبەست شاندێكی نەتەوەی گەلان (عصبة الأمم) لە سەر ئەو كێشە و ململانێیەی نێوان عێراق و بەریتانیا لەسەر ویلایەتی مووسڵ، ئەویش هەڵسا بە ئەنجامدانی سەرژمێرییەكی تایبەت بە خۆی بۆ كەركووك و دەوروبەری، لەوێشدا بۆیان دەركەوت ژمارەی دانیشتووانەكەی   (٠٠٠، ٧٥٠، ١٣٨) كەسن بەم شێوەی لای خوارەوە:

ژمارەی كورد ( ٥٠٠، ٨٧ ) كەس بوون كە دەكاتە ٦٣٪ی ڕێژەی دانیشتووانی.

- ژمارەی توركمان (٠٠٠،٢٦) كەس بوون كە دەكاتە ١٩٪ی ڕێژەی دانیشتووانی .

-  ژمارەی عەرەب (٢٥٠،٢٥) كەس كە دەكاتە ١٨٪ی ڕێژەی دانیشتووانەكەی .

3-    لە بەرانبەریشدا عێراق هەڵسا بە ئەنجامدانی سەرژمێرییەك كە دەرەنجامەكەی دەركەوت ژمارەی دانیشتووانی كەركووك (٧٩٥،١٤٦) كەس بوون و ڕێژەكەیشی بەم شێوەی لای خوارەوە بوو:

-  ژمارەی كورد (٤٠٠،٨١) كەس كە دەكاتە ٥٩٪ ڕێژەی دانیشتووانی.

ژمارەی توركمان (٧٤١،٢٨) كەس كە دەكاتە ٢١٪ی ڕێژەی دانیشتووانی.

- ژمارەی عەرەب (٦٥٤،٢٦) كەس كە دەكاتە ١٩٪ی ڕێژەی دانیشتووانی.

لێرەشدا دیسانەوە دەركەوت كورد زۆرینەی شاری كەركووكە

4- لە فەرهەنگی توركیدا كە لە ساڵی ١٨٩١ دەرچووە، تیایدا هاتووە ژمارەی دانیشتووانی كەركووك (٣٠) ھەزار كەسە و كورد سێ بەشی ئەو ڕێژەیە و بەشی چوارمیشی بریتییە لە نەتەوەكانی «عەرەب، توركمان، جوو و ئاشورییەكان».

 

 كەركووك لە سەرژمێرییەكەی ساڵی ١٩٥٧

یەكەم . لە ١٢ ⁄١٠ ⁄ ١٩٥٧ سەرژمێرییەكی سەرتاسەری لە هەموو عێراق ئەنجام درا. لەو سەرژمێرییەدا ژمارەی دانیشتووانی كەركووك بەم شێوەی لای خوارەوە بوو:

1. ژمارەی كورد گەیشتە( ٥٩٣، ١٨٧ ) كەس و ڕێژەكەی دەكاتە ٢، ٤٨٪

2. ژمارەی عەرەب گەیشتە ( ٦٣٠، ١٠٩ ) كەس و ڕێژەكەی دەكاتە ٢، ٢٨٪

3. ژمارەی توركمان ( ٣٧٣، ٨٣ ) كەس و ڕێژەكەی دەكاتە ٤، ٢١٪

 

 دامەزراندنی قەزای حەویجە لە ساڵی 1961

لە ساڵی ١٩٦١ ڕژێم بە پێی مەرسوومی كۆماریی ٣٨٧ لە ١٢ ⁄ ٤ ⁄ ١٩٦١ قەزای حەویجەی دامەزراند كە لە بنەڕەتدا ئەو ناوچەیە شوێنی هۆزەكانی هەمەوەند و سمایل عوزێری بوو. ڕژێم بۆ مەبەستی بە عەرەبكردنی ناوچەكە هۆزەكانی «عوبێد، جبوور، شەمەر، دلێم و حەددییەكان»ی گواستەوە كە لە بنەڕەتدا هیچ لەم هۆزانە خەڵكی ڕەسەنی ناوچەكە نەبووم. ڕژێم بەوەش نەوەستا و زەوی و زارێكی زۆری دابەش كرد بە سەریاندا و پڕۆژەی ئاویشی (ڕی سەدام) بۆیان ڕاكێشا و هەموو ئاسانكارییەكی نیشتەجێبوونی بۆیان دابین كرد.

 

 كەركووك لە سەرژمێری 1965

لە سەرژمێرییەكەی ساڵی ١٩٦٥ بە ئاشكرا دەركەوت ڕێژەی عەرەب لە كەركووك زیادی كردووە بە هۆی سیاسەتی بە عەرەبكردنی ناوچەكە. لەو سەرژمێرییەدا ژمارەی دانیشتووانی كەركووك گەیشتە ( ٦٧٤، ٤٤٩) كەس و ژمارەی ڕێژەی نەتەوەكانیش بەم شێوەی لای خوارەوە بوو:

1. كورد ( ٩٠٥، ١٧٠ ) كەس دەرچوو.

2. عەرەب ( ٥٣٥، ١٨٤ ) كەس دەرچوو.

3. توركمان ( ٩٥٦، ٨٦ ) كەس دەرچوو.

4. ئاشوورییەكان ( ٢٧٨، ٧ ) كەس دەرچوون.

لێرەشدا بە ئاشكرا دیارە ڕێژەی كورد كەمی كردووە بە پێچەوانەی ڕێژەی عەرەب چەند زیادی كردووە.

 

 دابڕینی قەزاكانی خورماتوو، چەمچەمال، كفری و كەلار لە ساڵی 1977 لە كەركووك

لە سەرژمێرییەكەی ساڵی ١٩٧٧ دوای ئەوەی ڕژێمی بەعس چوار قەزای كوردنشین (خورماتوو، چەمچەماڵ، كفری و كەلار)ی لە كەركووكی دابڕان، زەق و ئاشكرا دەركەوت ڕێژەی عەرەب بازدانێكی بەرچاوی بە خۆیەوە بینی و لە ڕێژەی لە ٥، ٢٨٪ ـەوە بەرز بووەوە بۆ ڕێژەی لە ٤،٤٤٪ بە پێچەوانەشەوە ڕێژەی كورد دابەزی بۆ لە ٢٣، ٣٧٪ و توركمانیش ڕێژەكەی دابەزی بۆ ٣١، ١٦٪ و ژمارەی دانیشتووانیشی بەم شێوەی لای خوارەوە بوو:

1. ژمارەی كورد ⁄ ٨٧٥، ١٨٤ كەس

2. ژمارەی عەرەب ⁄ ٧٥٥، ٢١٨ كەس

3. ژمارەی توركمان ⁄ ٣٤٧، ٨٠ كەس

 

 كەركووك لە سەرژمێریی ساڵی 1997دا:

لە سەرژمێرییەكەی ساڵی ١٩٩٧ كە دواسەرژمێریی ڕژێمی بەعس بوو، ڕێژەی كورد زیاتر دابەزی بە هۆی سیاسەتی بە عەرەبكردن و گواستنەوەی خێزانە كوردەكان بۆ دەرەوەی كەركووك و دەرەنجامەكەیشی بەم شێوەی بوو:

1. ژمارەی كورد ⁄ ٨٦١، ١٥٥ كەس و ڕێژەكەیشی دابەزی بۆ ٢١٪

2. ژمارەی عەرەب ⁄ ٥٩٦، ٥٤٤ كەس و ڕێژەكەی بەرز بووەوە بۆ ٧٢٪

3. ژمارەی توركمان ⁄ ٠٩٩، ٥٠ كەس و ڕێژەكەی دابەزی بۆ ٧٪

 بچووككردنەوەی جوگرافیای كەركووك و

گۆڕینی ناوی گەڕەكەكانی

لە گەڵ ئەم گۆڕانكارییانەدا ڕێژەی پانتایی زەویی ناوچە كوردنشینەكانیش بەم شێوەیە دابەزی:

ا- پارێزگای كەركووك پێش دابڕانی چوار قەزای كوردنشینی (خورماتوو، چەمچەمال، كفری و كەلار) پانتایی زەوییەكەی (٩٦٧٩) كم٢ بوو.

ب- پارێزگای كەركووك دوای دابڕانی ئەو چوار فەزایە پانتایی زەوییەكەی دابەزی بۆ ( ٦١٤٤) كم٢ لە گەڵ ئەم دابەزینی پانتایی زەوییەكە كە دەكاتە ( ٥٦٥، ٣ ) كم٢ ڕێژەی دانیشتووانەكەیشی كەم دەكاتەوە.

 

 گەڕەكەكانی كەركووك

ڕژێم سەرەڕای ئەوەی ناوی كەركووكی گۆڕی بە (التامیم) گۆڕانكاری لە ناوی گەڕەكانیشدا كرد. بەم شێوە كەركووك دوو جۆر گەڕەكی هەیە:

1. گەڕەكە كۆنەكان كە بریتین لەم گەڕەكانە «شۆرجە، پریادی، قۆریە، ئەحمەد ئاغا، شاترلۆ، ئیمام قاسم، تەپە، ئەڵماس، قەڵا، موسەڵا، تسعین، عەرەفە، ساحە تەیەران، حەمزەلی، ئازادی، ڕەحیم ئاوا، حدیدیین».

2. گەڕەكە نوێیەكان ئەو گەڕەكانە دەگرێتەوە كەوا ڕژێمی بەعس بە مەبەستی بە عەرەبكردنی شاری كەركووك بوو، ئەویش بە گواستنەوەی خێزانە عەرەبەكان بۆ ناو سەنتەری شاری كەركووك بۆیە بۆ ئەو مەبەستە ڕژێم نزیكەی (٢٠) گەڕەكی عەرەبی دروست كرد و ئەم ناوانەی لێی نان «بەعس، واستی، غرناتە، دۆمیز، واحد ئازار، نەسر، عەسكەری، عرووبە، ئەلنوور، شوهەدا، منتوجات، وەحدە، ئۆسەرت و مەفقوودین، موعولمین، زوبات، واحد حوزەیران، خەزرا، قادسیە، قادسیە٢ و نیدا».

ئەم داتایانە ئەگەر بە وردی هەڵوەستەی لەسەر بكەین، دەبینین بە چ پرۆسە و پلانێك هەوڵ دراوە گۆڕانكاری لە دیمۆگرافیا و جوگرافیای كەركووكدا بكرێت، بۆ ئەوەی سیمای كوردستانیبوون لەو شارە بسڕێتەوە.