ئامارەكانی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان (یونسكۆ)، ئاماژە بەوە دەكەن كە گەنجان (١٨%)ی دانیشتووانی جیهان پێك دەهێنن، بەو پێیە (١.٢) ملیار كەس بە گەنج هەژمار دەكرێن. واش پێشبینی دەكرێت كە تاوەكو ساڵی ٢٠٢٥ ڕێژەی ٧٢ ملیۆن كەسی دی بكەونە ژێر ئەم پۆلێنەوە. بەپێی پێوەرە دیمۆگرافییەكانیش بێت، توێژی گەنجان زۆرترین ڕێژەی كۆمەڵگەی كوردی پێك دەهێنن، نەبوونی دەرفەتەكانی ژیان و ئەگەرە سنووردارەكان وادەكات، لەمپەر لەبەردەم توانا و هەوڵەكانیان بۆ پێشەنگیكردنی پرۆسەی پەرەپێدانی وڵاتەكەیان دروست بكەن، لە كاتێكدا گەنج وەكو بزوێنەری گۆڕانكاری لە كۆمەڵگەدا هەژمار كراوە، گەنجانی بەشداربووی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان ئاواتەكانیان بۆ ئایندەی كوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٤ دەخەنە ڕوو.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

ڕاژان ستوونی، چاودێری سیاسی و بەرپرسی بەشی سۆشیاڵ میدیای لقی ٢٤ی سەفین، سەرەتا ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە «هەر گەنجێك لە نێو پڕۆسەی ژیاندا دەبێت بە ئومێد و هیواوە لە ئایندە بڕوانێت و هەمیشە گەشبین بێت بە داهاتوو». هاوكات دەڵێت: «پێش هەموو شتێك خوازیاری ئەوەم، ئەو بوشاییە سیاسییەی كە هەیە لە هەرێمی كوردستان كۆتایی پێ بێت، لایەنە سیاسییەكانی كوردستان یەكڕیز و یەك هەڵوێست بن، بە یەكگوتاریی سیاسی ڕووبەڕووی تەنگ و چەڵەمە و كێشە و قەیرانەكان ببنەوە؛ بە یەكەوە لەپێناو كوردستانێكی بەهێز تێبكۆشن و دوور بكەونەوە لە ناتەبایی و لەیەكترازان؛ هەروەها ئومێدەوارم لە ساڵی ئایندەدا قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستان نەمێنێت، قەیرانێك كە دروستكراوی داگیركاران و ناحەزانی كوردستانە، دۆخی دارایی گەلی كوردستان بەرەو باشتربوون بڕوات، ئەمەش سیاسەتێكی حەكیمانەی پێویستە لەسەر بنەمای كوردایەتی، نەك حزبایەتیی تەسك؛ چونكە لە قۆناغی ئێستادا پیلان و مەرامی دوژمنانی كوردستان لاوازكردنی سەنگی وڵاتەكەمانە و لە ڕێگەی گوشاری دارایی و ئابوورییەوە دەیانەوێت ئەم ئەزموونە فیدڕاڵییەی كە هەیە شكستی پێ بهێنن؛ داواكارم لە سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بە گشتی زیاتر ڕۆڵ بە گەنجان بدەن لە هەموو ڕوویەكەوە و دەرفەتیان بۆ بڕەخسێندرێت، تاكوو بەشداریی كارایان هەبێت لە بونیادنانی كوردستانێكی بەهێز؛ چونكە ئەوە گەنجانن دەتوانن وڵات بەرەو گەشەسەندن و پێشكەوتن پاڵ پێوە بنێن و داینەمۆ و وزەی سەرەكیی هەر وڵاتێكن. لە كۆتاییدا دەڵێم: زۆر فاكتەر هەن كە بۆ ساڵی نوێ بخرێنە بواری جێبەجێكردنەوە، خوزگەیان بۆ دەخوازین و هەر بەرەو پێشڤەچوونێكیشمان زیاتر نزیكمان دەكاتەوە لە ئامانجی كۆتایی كە سەربەخۆیی كوردستانە».

شڤان حاجی كەمال كارگێڕی لقی گەرمیان (ی.ق.ك)، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هیوادارم لە ساڵی داهاتوو پێ بنێینە نێو قوناغێكی نوێ و دۆخی كوردستان بەرەو قۆناغێكی باشتر بڕوات لە ڕووی كێشە و قەیرانەكان، ئومێد دەكەم لایەنە كوردییەكانی كوردستان هەموویان هەوڵی پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان بدەن، حكومەتی فیدڕاڵیش بە جددی بێتە سەر خەت بۆ چارەسەركردنی كێشەی دارایی كوردستان و ناردنی مافی مووچەخۆرانی كوردستان». گوتیشی: «لای هەمووان ڕوون و دیارە كوردستان هەموو هەوڵێكی جددی داوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، بەڵام لایەنی دووەم كە حكومەتی عێراقە زۆر سستە لە هەوڵەكانی. من وەك گەنجێكی كورد ئاواتی گەورەم ئەوەیە لەسەر دەستی جەنابی سەرۆك بارزانی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دروست بێت».

دهۆك بەڕۆژی ئەندامـی ئەنـجومــەنی سۆران و بــەرپــرسی بەشی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكانی (ی.ئا.ك)، ڕای وایە: «گەنجان بنەمای هەر ئایندەیەك و هەر خەیاڵێكی نو‌ێن و جەخت لەوە دەكاتەوە كە لە دیدی گەنجاندا بێجگە لە خشتی بنیادنانێك بۆ ئایندە هیچ مانایەكی دیكەی نییە». هاوكات دەڵێت: «گەنجان ئەو توێژەن كە پڕن لە ئومێدی زۆر، بۆیە هەمیشە چاویان لە ئایندەیە و بۆ ئایندە دەژین، چونكە ئایندە بۆ گەنجانی هوشیار و خاوەن مەعریفە جێگای حەوانەوە و ئارامی و دروستبوون و بونیادنانیانە». گەنجان دەیانەوێت بوونی توانایی و كەسیەتیی خۆیان بسەلمێنن، ئەوە گەنجانن كە لە ڕۆژانی هەستان و خرۆشان و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ‌هەر هێز و دەسەڵاتێكی هێرشبەردا، یەكەم هێز دەبن كە بە زوویی دەگەنە پێشەوەی بەرەو ڕووبەڕووبوونەوەكان، بۆ ئەوەی ئێستای كۆن و باو بڕووخێنن و ئایندەیەكی نوێ بە دەست و مەچەك و خوێنی خۆیان درووست بكەن».

بــەرپــرسی بەشی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكانی (ی.ئا.ك) پێداگری لەسەر ئەوە دەكات: «گەنجان ئەو مرۆڤانەی نێو كۆمەڵگەن كە هەمیشە بڕوایان بە هێز و جەستەی خۆیان هەیە. بڕوایان بە گۆڕانكاریی واقیعی و زیندوو هەیە، بڕوایان بە تازەگەری و ڕانەوەستان هەیە. بڕوایان بە هەر شتێكی گۆڕا و دووبارە نەبوو هە‌یە».

بێلان ڕۆژبەیانی ڕۆژنامەنووسە و یەكێكە لەو هەزاران كەسەی كە بڕوای بە هێزی بە گەنج هەیە و هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «گەنجان باش دەزانن قەوارەی هەرێمی كوردستان بەرهەمی ڕاپەرینی خەڵك و جەماوەری كوردستان و خوێنی شەهیدانی سەربەرزی ئەم نیشتمانەیە، بۆیە دەیپارێزن و بەهێزی دەكەن، بەڵام چەند لایەنێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا ڕۆژانە نابەرپرسانە لە ڕاگەیاندن و كەناڵەكانیان باس لە مەترسی بۆ سەر قەوارەی هەرێمی كوردستان و نەمانی دەكەن و دەیانەوێت ئەو دەستكەوتانەی كە بە خەبات و تێكۆشانی هەزاران ڕۆڵەی ئەم نیشتمانە بەدی هاتووە، دوژمنان و ناحەزانی ئەم وڵاتە لە ناویان ببات، بەڵام ئەزموونی ڕامیاریی هەرێمی كوردستان لە خۆڕا نەهاتووەتە بوون، بەڵكوو دەریایەك خوێنی لەپێناودا ڕژاوە، بۆیە پێویستە هە مووان پارێزگاری لێ بكەن . هەروەها پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان بە تەنیا ئەركی پارتی و یەكێتی نییە، بەڵكوو ئەركی سەرشانی تاك بە تاكی هاونیشتمانانە بە هەموو پێكهاتەكانەوە. قەوارەی هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی دەستووری و یاساییە و هیچ كەس و دەسەڵاتێك توانای هە ڵوەشاندنەوەی نییە. ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە لایەنە سیاسییەكان تەواوی جیاوازییەكان وەلاوە بنێن و بە سینگێكی فراوانەوە كێشە و گرفتەكانیان لە ڕێگەی گفتوگۆ و لێكتێگەیشتنەوە چارەسەر بكەن، چونكە ئەوە وا دەكات لایەنەكان كۆبكاتەوە و بەوش دەتوانرێت بەرژەوەندییەكانی خەڵكی كوردستان پارێزگاری لێ بكرێت».

ئەو ڕۆژنامەنووسە پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە «پەرتەوازی و ناكۆكییەكانی كورد مێژوویەكی دوور و درێژی هەیە، هەر ئەوەش وای كردووە، كورد بە ماف و ئامانجەكانی خۆی نەگات. بەڵام دەكرێت هەموو هێزە كوردییەكان پلان و بەرنامەیەكی جددییان هەبێت و بە ئیرادە یەكی بەهێزەوە دۆخێكی نوێ بهێننە كایەوە و سەركردایەتییەكی نوێ دروست بكەن، كە خەمی هاووڵاتیانی هەبێت و خەمی قەوارەی هەرێم و ئابوورییەكەی هەبێت و نابێت كورد جارێكی دیكە تووشی زەرەر و ماڵوێرانی ببێت و دەبێت ئەزموون لە مێژوو و سەدەكانی ڕابردوو وەر بگرن».

وەك دوا وتەشی گوتی: «وەكو هەر تاكێكی ئەم نیشتمانە هەمیشە ئاواتی ئەوەم هەیە كە بگەین بە سەربەخۆیی و ئێمەش دەوڵەتی خۆمان هەبیت، دڵنیام كە ڕۆژێك بە ڕابەرایەتی سەرۆك و ڕێبەری كورد سەرۆك بارزانی بەو ئاواتە شاد دەبین».

كاروان كەلاری ڕۆژنامەنووسە و سەبارەت بە خەون و خولیای بۆ ساڵی نوێ دەڵێت:» من وەكو گەنجێكی گەرمیانی دەخوازم ساڵی نوێ ساڵی خزمەتكردنی گەنجان بێت و ڕۆڵ و دەرفەتی باشتر بۆ گەنجان لە هەموو سێكتەر و جومگەكانی حوكمڕانی و تێكڕای كایەكانی دیكە بڕەخسێنرێت، دەخوازم كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەر ببن، بە تایبەت كێشە داراییەكان تاوەكو ببێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی چیدیكە دەست بۆ قوت و بژێو و بووجە و مووچەی خەڵكی كوردستان نەبرێت، جارێكی دی هاتنی مووچە نەبێتە سەردێر و هەواڵی بە پەلە.

هاوكات گوتی:» لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا دەخوازم كوردستان هەمیشە ئارام بێت و یەكڕیزی و تەبایی لە نێوان لایەنە سیاسییە كوردییەكاندا هەبێت، بە تایبەت هەردوو لایەنی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە تایبەت لە دوای ئەو سەركەوتنەی لە هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەی لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بەدەستهاتن، دەكرێ لە ڕێگەی ڕێككەوتنێكی ستراتیژی لە نێوانیاندا دروست بێت تاوەكو بەیەكەوە ئەو بارودۆخە ناجۆرەی لە ناوچە كوردستانییەكان بە تایبەت كەركووك و دەشتی نەینەوا و دیالە هەیە ئەو بارە لارە ڕاستبكرێتەوە، هەروەها خزمەتێكی باشتری ئەو ناوچانە بكرێت و هەوڵی باشتركردنی بژێوی ژیانی هاوڵاتییانی ئەو ناوچانە و هەرێم بە گشتی بكرێت.»

ڕێزان باڵەك چالاكی مەدەنییە و بەم جۆرە ڕای خۆی سەبارەت بە تەوەری ئەم ڕاپۆرتە دەر بڕی: «ساڵی 2023 ساڵێكی پڕ لە مەینەتی بوو بۆ كوردستانییان كە چەندین ڕووداوی نەخوازراو و ناخۆش تیایدا ڕوویان دا، ئەوەش بووە هۆی نیگەرانی لای هاووڵاتیان. ئێستا كە لە ساڵی 2024 نزیك دەبینەوە، دەبیت خۆمان بۆ ڕووداو و گۆڕانكارییەكان ئامادە بكەین، بتایبەتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە دەكرێت دۆخی سیاسی و ڕەوشی ئابووری بەرەو باشتر ببات. هیوادارم كە ئەم هەڵبژاردنە ببێتە مایەی خێر و خۆشی بۆ تاك بە تاكی هاووڵاتییان. كورد بە درێژایی مێژوو بەردەوام قوربانی داوە بۆ پاراستنی ناسنامە و خاك و بەرزمانەوەی ئاڵای كوردستان و لەم پێناوەدا هەزاران ڕۆڵەی كوردستان گیانی خۆیان بەخت كردووە.منیش وەكو هەر تاكێكی ئەم نیشتمانە هەمیشە ئاواتی ئەوەم هەیە كە بگەین بە سەربەخۆیی و ئێمەش دەوڵەتی خۆمان هەبیت. دڵنیام كە ڕۆژێك بەو ئاواتە شاد دەبین بە ڕابەرایەتیی سەرۆك و ڕێبەری كورد سەرۆك بارزانی».