جەیمس سپێرلینگ، پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی ئاكرۆن، پێشتریش وانەبێژ بووە لە زانكۆی میشیگان ستەیت، كۆلێژی داڤیدسۆن و كۆلێژی جەیمس مادیسۆن و وانەبێژی سیاسەتی جیهانی و حكومەت (سیاسەتی بەراوردكاری و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان) و سیاسەتی نێودەوڵەتی و دامەزراوەكان و سیاسەتی ئەمنی بەراوردكارییە. لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە سیاسەتی ئەمنی و ئابووریی وڵاتی ئەڵمانیا و ئاسایشی جیهانی و ئاسایشی ناوچەیی لە چوارچێوەی سیستمی نێودەوڵەتیی هاوچەرخدا دەدات، هەروەها گرنگی دەدات بە پرسەكانی پەیوەست بە ناتۆ و حوكمڕانیی جیهانی. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ناكارایی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ئاست ئەم شەڕە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* ئەوەی ئاشكرایە پێناچێت شەڕی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا بەم نزیكانە كۆتایی پێ بێت، واتە لە ئاسۆدا نە ئەگەری سەرهەڵدانی چارەسەرێكی سیاسی هەیە و نە پێدەچێت بە شێوەیەكی سەربازی یەكلا بكرێتەوە و لایەنێك بتوانێت سەركەوتنێكی یەكلاكەرەوە بەدەست بهێنێت، ئێوە چۆن لە درێژەكێشانی شەڕەكە دەڕوانن و پێتان وایە بە چ ئاراستەیەكدا دەڕوات؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی بەدی دەكرێت لە ئێستادا (كە مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی 2023)یـە، ئەوەیە كە وا دەردەكەوێت شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا تا ئایندەیەكی نزیك و بەرچاو وەك شەڕێكی ئیستینزاف بمێنێتەوە و، پێدەچێت ئەم شەڕە لە مەودای دووردا لە بەرژەوەندیی ڕووسیا بشكێتەوە، بەڵام ئەویش بە مەرجی هاتنەدی دوو هەلومەرج، یەكەم: ئەگەر ئەنجومەنی نوێنەرانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (كە كۆمارییەكان تێیدا باڵادەستن) دەستەبەركردنی پشتیوانیی پێویستی دارایی و سەربازی بۆ ئۆكرانیا لە ساڵی 2024 ڕەت بكەنەوە. دووەم: ئەگەر دووبارە دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ساڵی 2024 سەركەوتن بەدەست بهێنێت و، بەو شێوەیە كارێك بكات كە لە كانوونی دووەمی ساڵی 2025 هیچ هاوكارییەكی سەربازی و هیچ پاڵپشتییەكی دیپلۆماتی بۆ ئۆكرانیا لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە دەستەبەر نەكرێت، نەك هەر ئەوە، بگرە ئەو كاتە ئەمریكا بە شێوەیەكی ئاشكرا، یان پەنهانی پشتیوانی لە ئامانجەكانی ڕووسیا لە ناوچەكەدا بكات، و ئەو كاتە ناتۆ بە تەواوەتی تووشی تێكشكانێكی گەورە دەبێت، ئەمەش دۆخێك دەخولقێنێت كە هێزە ئەوروپییەكان ناچار دەبن سەرچاوەی زیاتر خەرج بكەن لە بواری بەرگریكردن لە خۆیاندا نەك ئەو سەرچاوانە تەرخان بكەن بۆ ئۆكرانیا. خاڵێكی دیكە كە شایستەی ئاماژەپێكردنە ئەوەیە كە سەركردایەتیكردنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (یان نەبوونی ئەم سەركردایەتییە) بۆ ئەم هاوپەیمانێتییە ئەگەری ئەوەی لێ دەكرێت، سەربكێشێت بۆ لەدەستدانی یەكگرتوویی لە نێو ئەوروپادا، كە ئەمەش پاڵنەرێكی بەهێز دەخولقێنێت بۆ هێزە ئەوروپییەكان، بۆ ئەوەی هەوڵ و كۆشش بخەنەگەڕ تا هاوكارییەكی زیاتر لە بواری بەرگریدا بەدی بهێنن لە نێو خۆیاندا. خۆ ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەست لە ئۆكرانیا هەڵبگرێت، ئەوا ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییە هەڵكشاوانەی ڕووسیا تواناكانی ئۆكرانیا تێك دەشكێنن، كە ناتوانرێت بە ئاسانی پڕ بكرێنەوە.

* هەروەك ڕوونە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و وڵاتانی دیكەی ڕۆژئاوا جگە لە دەستەبەركردنی هاوكارییە سەربازی و داراییەكان بۆ ئۆكرانیا، ئەوا چەندین سزای ئابووری و داراییان بەسەر ڕووسیاشدا سەپاندووە، بەڵام ئەم سزایانە نەبوونەتە هۆی ناچاركردنی ڕووسیا بە گۆڕینی هەڵوێست و بڕیارەكانی، لێكدانەوەی ئێوە لەم ڕووەوە چییە؟

- لە ڕاستیدا مەسەلەكە ئەوە نییە ئایا سزا سەپێندراوەكانی سەر ڕووسیا لەلایەن ڕۆژئاواوە دەتوانن لە هەموو ڕوویەكەوە ئامانجەكانی خۆیان بپێكن، بەڵكو پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەم سزایانە سنوورداری و كۆت و بەندێك دەسەپێنن بەسەر وڵاتە بەئامانجگیراوەكەدا؟ لەم ڕووەوە و ئەوەی بەدی كراوە ئەوەیە كە ڕۆژئاوا كارێكی كردووە كە ڕووسیا تووشی دژواری ببێتەوە لە كڕینی كاڵاكان لە بازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا، بە چەشنێك ڕووسیای ناچار كردووە كە بە نرخێكی زیاتر ئەو كاڵایانە بكڕێت، و بڕێكی زۆری نەختینی ڕووسیاشی لە دەرەوەی ئەو وڵاتە سڕ كردووە، كە دەكرا بۆ شەڕەكە خەرج بكرابان. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا، كێشەی هەرە گەورەی ئەم سزایانەی ئێستا كە بەسەر ڕووسیادا سەپێندراون، ئەوەیە كە دوو گەمەكاری گەورەی نێو سیستمە نێودەوڵەتییەكە (چین و هیندستان) بەردەوامن لە كاركردن لەگەڵ ڕووسیا، لە هەمان كاتدا ئۆپیك هەوڵی داوە پشتیوانی لە نرخی نەوت بكات، كە ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی ڕووسیا داهاتێكی زیاتر بەدەست بهێنێت، بۆ ئەوەی بتوانێت شەڕەكەی پێ ئەنجام بدات و لە كاریگەری و دەرهاویشتەكانی سزاكان كەم بكاتەوە.

* ئەوەی نكۆڵی لێ ناكرێت، ڕۆڵی ناكارای ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانە لە ئاست شەڕی ئۆكرانیا و ڕووسیادا، واتە وەك ڕێكخراوێك كە ڕۆڵی پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی جیهانی هەیە، نەیتوانی ئەرك و ڕۆڵی چاوەڕوانكراوی خۆی ببینێت، چۆن لەم مەسەلەیە دەڕوانن؟

- بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دەبێت سەرەتا ئاماژە بەوە بكەین كە ئامانج لە دامەزراندنی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، بریتی بوو لە بەدامەزراوەییكردنی هاوسەنگیی هێز لە چوارچێوەی سیستمی ئاسایشی بە كۆمەڵدا، بە واتایەكی دیكە مەبەستەكە ئەوە بوو ئەو دابەشبوون و جیاوازیی هێزەی لە هەلومەرجی واقیعیدا لە ئارادا بوو، لەم ڕێكخراوەدا بەرجەستە ببێت و ڕەنگ بداتەوە، كە ئەمەش خۆی لە خۆیدا دەبێتە هۆی ئەوەی هێزە مەزنەكان ببنە لایەنی پەیوەندیدار لە سیستمی ئاسایشی بە كۆمەڵدا، ئەم بونیادەش بە چەشنێك بوو كە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان نەتوانێت بە شێوەیەكی كارا ڕۆڵ و ئەركی خۆی ئەدا بكات، كاتێك ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی ئەم ڕێكخراوە پێی وابێت كە كارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان مایەی هەڕەشە و مەترسی دەبن بۆ سەر بەرژەوەندییەكانیان، هەروەك ئەوەی لە كەیسی ئێستادا (شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا) بەدی دەكەین. كێشە بنەڕەتییەكە ئەوە نییە كە كەموكووڕییەك هەیە لە بونیادی دامەزراوەیی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، بەڵكو ئەوەیە كە مەحاڵە بتوانرێت سیستمێكی جیهانی تایبەت بە ئاسایشی بە كۆمەڵ دابمەزرێنرێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئاماژەی پێكرا، ئەوا ئەگەری ئەوە لە ئارادا نییە كە نەتەوە یەكگرتووەكان بتوانێت ڕۆڵێكی بنیادنەر ببینێت لە ئەركەكانی پەیوەست بە ئاوەدانكردنەوەی دوای شەڕ، و بە كۆششەكانی سەقامگیركردنەوە و بنیادنانی ئاشتی و گەڕاندنەوەی ئاوارە و پەنابەران و ئاشتەوایی ناوخۆیی.

* كەواتە تا چەند ئەم بێتوانایی، یان ناكاراییەی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بووەتە هۆی ئەوەی جیهان كەمتر لە ئاسایش و ئاشتیدا بێت؟ ئایا كاتی دووبارە بنیادنانەوەی ئەم ڕێكخراوە نەهاتووە؟

- من پێم وانییە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بووبێتە هۆی ئەوەی جیهان كەمتر ئاسایش بە خۆیەوە ببینێت، بەهۆی ئەوەی كە هیچ كاریگەرییەكی نییە لەسەر شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، یان شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە غەززە، چونكە لەم شەڕانەدا هیچ یەكێك لە ڕكابەرەكان خواست یان نییەتی ئەوەیان نییە لە ڕێی گفتوگۆوە بگەنە دەرئەنجامێكی قبووڵكراو لەلایەن هەردوولایانەوە، نەتەوە یەكگرتووەكانیش كارێكی ئەوتۆی لەم ڕووەوە لە دەست نایەت. دواتر من زۆر بە گومانم لەوەی كە دووبارە بونیادنانەوەی ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ نموونە نەهێشتنی مافی ڤیتۆ كە لەلایەن ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجومەنی ئاسایشەوە كە مومارەسە دەكرێن، دەرئەنجامێكی مەزنی لێ بكەوێتەوە، هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد، من باوەڕم وایە كە سیستمی ئاسایشی بەكۆمەڵ قابیلی بەدەستهێنان نییە لەلایەن كۆمەڵگەیەكی نێودەوڵەتییەوە كە پێك هاتبێت لە دەوڵەتە خاوەن سەروەرییەكان و، پێناچێت بەم زووانە ئەم هەلومەرجە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بەڵام ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئاژانسەكانی، كار لەسەر ئەو كێشانە دەكەن كە مایەی بایەخپێدان و نیگەرانیی هاوبەشن بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك كێشەی ژینگە، ئاوارەكان و كێشەی تەندروستی، لەم ڕووەوە نەتەوە یەكگرتووەكان شەرعییەتێكی گەورەی هەیە، بەتایبەتی لە نێو وڵاتە كۆمەكبەخشە گەورەكاندا.

* با وێنای ئەوە بكەین كە ڕەوتی شەڕەكە بە شێوەیەك دەبێت كە ئەگەری ئەوە بێتە ئاراوە ڕووسیا تووشی دۆڕان بێتەوە، ئایا پێت وانییە لە حاڵەتێكی لەم شێوەیەدا ڕووسیا پەنا بۆ بەكارهێنانی چەكی ناوكی ببات؟

- ئەگەری ئەوە هەیە ڕووسیا شەڕە زەمینییەكە لە ئۆكرانیادا بدۆڕێنێت، بەڵام دۆڕانەكەی هاوشان یان هاوشێوەی دۆڕانەكەی دەبێت لە وڵاتی ئەفغانستان، كە ئەوەش دەرئەنجامێكی خوازراو نەبوو، بەڵام بەكارهێنانی چەكی ناوكی خزمەت بە ئامانجە سیاسی یان دیپلۆماسییەكان ناكات و، نە دەشبێتە هۆی بەدەستهێنانی خاك و خەڵك، لە دەرئەنجامدا نابێتە هۆی برەودان بە هێزی ڕووسیا، هەروەها دەكرێت ئەو پرسیارەش بكەین، ئایا ئەگەر چەكی ناوكی بەكارهات، چۆن ڕووسیا و بیلاڕووسیا خۆیان لە دەرهاویشتەكانی ئەم چەكە دەپارێزن و، ئایا هەنگاوی ڕووسیا دوای بەكارهێنانی ئەو چەكە چی دەبێت؟