لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبووڵ، ڕێكخراوی ئیخوان موسلیمین لە میسر دامەزرا، پاشان بوو بە فكرێكی جیهانی و ئیسلامی دابەش كرد بۆ سیاسەت و عیبادەت، لە پاشان بیر و عەقیدەی ئوسووڵییش هاتەكایە، ئەم بیر و عەقیدانە بەو شێوەیە كاریان دەكرد لەگەڵ ئێستاشیاندا، كە بگەنە دەسەڵات و هەرەمی دەوڵەت. ئەو بیڕ و باوەڕە نامۆیانە بە كۆمەڵگەی موسڵمانی كوردی گەیشتە كوردستانیش، لەم ڕێگەیانەوە چەندین حزب و لایەنی ئیسلامی سیاسی دروست بوون، كە هەر یەكەیان لە لای خۆیانەوە بەپێی بەرژەوەندییەكانیان ئایینی ئیسلام بەكار دەهێنن و فتوا دەدەن و پیرۆزییەكانی نەتەوەیی و نیشتمانی كورد بە هەند وەرناگرن. لە دیدارێكی گۆڤاری گوڵاندا لەسەر ئەم پرسە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دكتۆر ڕەقیب سەعید مزووری پسپۆڕ لە هزری ئیسلامی و سەرۆكی سەنتەری سەڵاحەدینی ئەیوبی بۆ توێژینەوەو لێكۆڵینەوە لە زانكۆی سەڵاحەدین كرد، لێرەدا دەقی وەڵامەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

* لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبووڵ، ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین لە میسر دامەزرا، بۆ دووبارە گێڕانەوەی خەلافەتی ئیسلامی و، دواتر فیكری ئیخوان بووە فیكرێكی جیهانی، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش ببێت بۆ سیاسی و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی تا چەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە؟

-  زۆرێك لە بیرمەندان و زانایانی موسڵمان، هەر لە سەرەتای سەردەمی كۆلۆنالیزم و سەرەتای هەژموونی ڕۆژئاوا بەسەر وڵاتانی ئیسلامیدا، لە لەدەستدانی ئیمپراتۆریەتی ئیسلامی و دەسەڵات و شكۆمەندیی ئیسلامدا، خەمبار و ناڕەحەتییان دەربڕیوە، ئەو ساتەوەختە سەرەكییەی كە هەستی دابەزینی دەسەڵاتی ئیسلامی لە دڵی موسڵماناندا كریستاڵ بوو، ئەو كاتە بوو كە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە تەواوی نەما و خەلافەتی ئیسلامی وەك دامەزراوەیەكی جیهانی لەگەڵیدا ڕۆیشت لە ساڵی ١٩٢٤، زۆرێك لە بزووتنەوە ئیسلامییەكان بە ئامانجێكی ڕوونی زیندووكردنەوەی میللەتەوە سەریان هەڵدا، ئەمەش بۆ چاكسازی لە كۆمەڵگە موسڵمانەكان و گەڕاندنەوەی شكۆمەندیی پێشوویان. هیچ كۆدەنگییەكی تەواویش لەسەر هۆكاری سەرەكیی ئەو دواكەوتوویی و دابەزینی ئیسلام نییە، لە كاتێكدا كە ئیسلام پێشەنگی وڵاتان بوو لە پێشكەوتن و دەسەڵاتدا، بەڵام هەمووان هاوڕان لەسەر ئەوەی ئەم دابەزینە چەند سەدەیەك لەمەوبەر دەستی پێكردووە، تەنانەت زۆرێك لە بیرمەندان دەیانگوت، هۆكاری لەدەستدانی دەسەڵات و كاریگەریی موسڵمانان لەبەر ئەوەیە كە وازیان لە شەریعەتی ئیسلامیی خۆیان هێناوە و ئەو یاسا ئیلاهییەی كە ئایین داوای دەكات، پەیڕەوی ناكەن، گریمانەش دەكەن، ئەگەر موسڵمانان شەریعەتی ڕاستەقینە پەیڕەو بكەن، جارێكی دیكەش وەك باوباپیرانیان شكۆمەندی بەدەست دەهێنن، بۆیە باشترین ڕێگە بۆ ڕێكخستنی كۆمەڵگە شەریعەتی ئیلاهییە، لەبەر ئەوەش موسڵمانان وازیان لەم ڕێگەیە ئیلاهییە هێناوە و بۆ سەركەوتن بە دوای شارستانییەتەكانی دیكە كەوتوون، ئەمە بنەمای بنەڕەتی پشت ئەو بزووتنەوەیانەیە كە بە گشتی لەژێر ڕووبەرێكی ئیسلامی سیاسیدا پێناسە دەكرێن، وەك جەماعەتی ئیسلامی لە باشووری ئاسیا و ئیخوان موسلیمین لە جیهانی عەرەبیدا، ئەوان پێیان وایە جێبەجێكردنی سیستماتیكی شەریعەت سەركردایەتیی جیهانی و سەروەریی ئەخلاقی بۆ موسڵمانان دەگەڕێنێتەوە و، دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی دەبێتە ئامرازێك بۆ دووبارە جێبەجێكردنی یاسای شەریعەت لە ژیانی موسڵمانان و دامەزراندنەوەی ئیسلام وەك زلهێزێكی جیهانی. هەرچی سەبارەت بە خزمەتكردنی ئیسلامیش بەم دابەشبوونەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی، لە ناو خودی موسلمانان خۆیاندا ڕای جیاواز و پێچەوانە هەن، كە هەندێكیان پێیانوایە كە بەڵێ، بەو شێوەیە دەتوانن خەلافەتی ئیسلامی بۆ موسڵمانان بگەڕیننەوە، هەندێكی دیكەش وای بۆ دەڕوانن كە ئەمە تەنیا گورزێكی دیكەیە كە بە بەر ئیسلام و موسڵمانان دەكەوێت .

*  بەپێی ئەم مێژووەی ئیخوان موسلمین، ئەوە دەركەوتووە كە فیكری ئیسلامی سیاسی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادات، ئایا سڕینەوەی ئینتیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟

-  ئیسلامی مەزن پێداگرە لەسەر چاندنی ڕۆحی ئینتیمای نیشتیمانی لە دڵی هاونیشتمانیانیدا و بەڵگەی ئەوەش لە قورئانی پیرۆز و فەرموودەی پێغەمبەری خۆشەویست(د.خ) سەلمێندراوە، خودای گەورە دەفەرموێت: وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِن دِيَارِكُم مَّا فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِّنْهُمْ * وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا ﱠ(النساء:٦٦)، واتە: خۆ ئەگەر بە ڕاستی ئێمە پێویستمان بكردایە لەسەریان كە خۆتان بكوژن، یان لە وڵات و نیشتمانتان دەرچن، ئەوەیان نەدەكرد. هەروەها ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سیرەی پێغەمبەری خۆشەویستیشمان دەبینین ئەو كاتەی كە ناچار بوو لەبەر موشریكەكان مەككە بەجێ بهێڵێت لە دووریی مەككە ڕاوەستا و ئاوڕێكی دایەوە و فەرمووی :(وَاَللَّهِ إنَّكِ لَخَيْرُ أَرْضِ اللَّهِ، وَأَحَبُّ أَرْضِ اللَّهِ إلَي اللَّهِ، وَلَوْلَا أَنِّي أُخْرِجْتُ مِنْكِ مَا خَرَجْتُ) رِوَاهُ أَحْمَدُ وَابْنُ مَاجَهْ وَالتِّرْمِذِيُّ وَصَحَّحَهُ، واتە: بەخودا تۆ باشترینی زەوی خودایت و خۆشەویستترینی زەوی خودایت و ئەگەر لە تۆ دەرنەكرابام، نەدەڕۆیشتم. ئەمە حاڵەتی مرۆڤی سرووشتی پاك و مرۆڤی عەقڵی ڕاستگۆیە، جگە لەوەی هەستی سەربەخۆیی هەستێكی زگماكییە، واتە لەگەڵ كەسێك لەدایك دەبێت لە كاتی لەدایكبوونیدا، لەو شوێنەی كە هەموو بوونەوەرێك لە خاك و نیشتمانەكەیدا پەناگە دەدۆزێتەوە و، یەكێك لە تایبەتمەندییە گرنگەكانی بەهێزی هەر وڵاتێك، ئینتیمای نیشتمانە لە دڵی گەلەكەیدا، هەركەسێكیش ئینتیمای بۆ نیشتیمانەكەی نەبێت ئیمانی تەواو نییە، چونكە ئینكار لە كاری خودای گەورە دەكات، هەروەك دەفەرموێ: وَإِلَيٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا * قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَيْرُهُ * هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ * إِنَّ رِبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌﱠ (هود: ٦١) واتە : (ئەو بەرپای كردوون لە زەویداو داوای لێكردوون كە ئاوەدانی بكەنەوە)، لەبەر ئەوە سڕینەوەی ئینتیما و پیرۆزییەكانی نیشتمان لە كۆتاییدا جگە لەوەی كە گەستنی پەنجەی پەشیمانییە هەتا سەر ئیسقان زەرەر و زیانێكی ئەبەدییشە .

* ئێمە وەك گەلێكی موسڵمان (گەلی كورد) خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، بۆچی ئیسلامی سیاسی ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات و دەیەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكاتەوە، كە ئەویش مێژووی عەرەبییە؟

-  ئەگەر بابەتییانە سەیری مێژووی ئیسلامی كورد بكەین، دەبینین كە زانا و كەڵەپیاو و قارەمانی وای تێدا هەڵكەوتووە، كە ڕەنگە لە زۆربەی هەرە زۆری گەل و نەتەوەكانی دیكەی دونیا نموونەی كەم بن، (سەحابی جابانی كوردی و سەڵاحەدینی ئەیوبی و ئیبن خەلەكان و ئیبن تەیمیە و شێخ عەبدولسەلامی بارزانی و مەلا مستەفای بارزانی و شێخ سەعیدی پیران و شێخ عبدوڵڵای نەهری و سەعیدی نورسی و قازی محەمەد) چەند نموونەیەكن، كە لە ناوهێنانیاندا تاكی كورد بە قەد بەرزیی لووتكەی حەسارۆست سەری پێ بەرزە و جێگەی فەخر و شانازیی ئەم میللەتەن، بە ڕاستی گوناهە لە وڵاتەكەتدا ئەم كەسە مەزنانەت هەبێت كە مێژووی ئیسلام شانازییان پێوە دەكات، كەچی بچین باسی كەسانی غەیرە كورد بكەین، شارەزابوونیش لە مێژووی كەس و نەتەوەكانی دیكە پێویستە، بەڵام ئێمە لە كاتێكدا ئەم مرۆڤـە مەزنانەمان هەن، با جارێ لە پیاوەتی و مەردایەتی و شەهامەت و ئیخلاسییەتی ئەوان بۆ خاك و گەل و نیشتمانیان شارەزا بین، ئینجا بچینە سەر مێژووی كەس و نەتەوەی دیكە .

* حزبە ئیسلامییەكان پرۆسەیەك بەڕێوە دەبەن وەك ئەوەی بیانەوێت سەرلەنوێ كۆمەڵگەی كوردستان ئیسلام بكەنەوە، ئایا دەكرێت ئیسلامەتی تەنیا ئەو ئیسلامە بێت كە حزبە ئیسلامییەكان پێناسەی دەكەن؟

-  لە ڕاستیدا هەر كەس و لایەنێك ئەگەر ئیسلام بۆ بەرژەوەندیی خۆی بەكار بهێنێت سەركەوتوو نابێت، میللەتی كورد زیاتر لە هەزار ساڵە موسڵمانە و ئەو ئیسلامەتی و دیندارییەش كە لەناو كورددا بەرجەستە بووە، زۆر لە مێژە ڕەگی داكوتاوە و هیچ پێویستی بەوە نییە كە ئێستا كەسانێك بێن و تازە بە تازە پێناسەی ئیسلاممان بۆ بكەن و پێمان بناسێنن، هەڵەیەكیش هەیە كە ئەندامانی ئەحزابی ئیسلامی كە كاری سیاسی پراكتیزە دەكەن، زۆرجار دەكەونە ناویەوە، ئەویش ئەوەیە كە بە خێرایی ئایین لە سیاسەتدا دەقۆزنەوە، یان فەتوا وەك چەكێك لە دژی نەیارەكانیان بەكار دەهێنن، لە هەڵوێستە سیاسییەكاندا كە هیچ پەیوەندییەكی بە حوكمەكانی شەریعەت و فەتوای شەریعەتەوە نییە، بەكارهێنانی ئایین لە سیاسەتدا بەم شێوەیە و بەم سیستمە كارەساتێكی تەواو پێك دەهێنێت و خلیسكاندنی حزبە ئیسلامییەكانیش بۆ ناو ئەم هەڵەیە، خۆی لە خۆیدا كارەساتێكی دیكەیە.

* باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر دەكرێت لە فیكری ئیخوان موسلمین و ئیسلامی ئوسووڵیدا، تەنانەت باس لەوە دەكرێت یەكەم ڕێكخراوی تیرۆریستی لەسەر دەستی سەید قوتب بە ناوی (تەنزیمی سڕی) دامەزراوە، ئایا چاندنی تۆوی توندوتیژی و ئیرهاب لە كۆمەڵگەدا، تاچەند كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟

-  پێویستە بابەتییانە سەیری مێژوو بكەین و ئەوەی بۆ خۆمان پێمان خۆشە بۆ خەڵكی دیكەش هەروا بێت، ئەوەی دەربارەی سەید قوتب (ڕەحمەتی خوای لێ بێت) گوتراوە، لە كاری تیرۆرستی دوور و نزیك پەیوەندیی بە سەید قوتبەوە نییە، لە ساڵی 2010 كاتێك قوتابیی خوێندنی باڵا بووم لە مالیزیا و كاتێك لێیان دەپرسیم خەڵكی كوێیت، و دەمگوت: عێراق، یەكسەر دەیانگوت سەدام حوسێن، ئەوان وایان زانیبوو كە سەدام حوسێن خەلیفەی موسڵمانانی سەردەمە، بەڵام كاتێك بۆم شی دەكردنەوە كە ئەو سەدامە چ دكتاتۆرێك بووە و چی و چی بە گەلەكەی كردووە، ئینجا دەیانزانی كە ئەوەی دەربارەی سەدام گوتراوە لە چاكە سێ سەد و شەست پلە پێچەوانەیە، بۆیەش دەڵێم بابەتییانە، چونكە ڕەنگە ڕاستی و دروستیی كەس و ڕووداوەكان هەموو جارێ وەك خۆی نەگاتە دەستمان، گومانیشی تێدا نییە كە چاندنی تۆی توندوتیژی و ئیرهاب كۆمەڵگە وڵات بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات و هەركەس و لایەنێكیش هەوڵی ئەوە بدات، یان هزری ئەوە بكات، دەبێت پێش دەزگاكانی ئەمن و ئاسایش سەرەتا هاووڵاتیان ڕووبەڕووی ببنەوە، هەموو كردەوە و فۆرم و پراكتیزەكانی تیرۆر و كردەوەی تاوانكاری دەكەونە چوارچێوەی تاوانی دوژمنایەتییەوە، لە هەر شوێنێك ڕوو بدات و هەركەسێك ئەنجامی بدات، چ ڕاستەوخۆ، یان بە هۆكار، یان پارەداركردن، یان پاڵپشتیكردن لە كردەوەی تیرۆریستیدا، جا تاك بێت، یان گرووپ، یان دەوڵەت، بە تیرۆریست دادەنرێت.