پڕۆفیسۆر جەیمس لیبۆڤیج بۆ گوڵان: هێشتا سزا سەپێندراوەكانی سەر ڕووسیا دەرئەنجامی خوازراویان لێ نەكەوتووەتەوە
جەیمس لیبۆڤیج، پڕۆفیسۆری زانستە سیاسییەكان و كاروباری نێودەوڵەتییە لە قوتابخانەی ئیلییۆت بۆ كاروباری نێودەوڵەتی لە زانكۆی جۆرج واشنتۆن، كە تیۆری سیاسەتی نێودەوڵەتی و داڕشتنی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانی و ململانێ نێودەوڵەتییەكان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و ئاسایشی نیشتمانی و نێودەوڵەتی دەڵێتەوە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، لە بارەی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و پرسی ئەوەی تا چەند ئەم شەڕە بەرجەستەبوون و زەقبوونەوەی ململانێی نێوان هێزە جیهانییە مەزنەكانە و تا چەند وڵاتی چین بووەتە سوودمەندی سەرەكی لەو بارودۆخەی بە هۆی ئەم شەڕەوە دروست بووە.
* ئەگەر لە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا بڕوانین، ئەوا دەبینین ئەم شەڕە تەنیا ڕەهەندی سەربازی نییە، بەڵكو ئەوەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە لە پاڵ ڕووبەڕووبوونەوە سەربازییەكاندا، سزای ئابووری و داراییش گیراونەتەبەر دژ بە ڕووسیا، دەشوترا ئەم سزایانە كاتیان دەوێت بۆ ئەوەی كاریگەریی خوازراویان لێ بكەوێتەوە، ئێوە چۆن لە كاریگەریی ئەم سزایانە دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە ئەم سزایانە كاریگەری و دەرئەنجامی خوازراوەیان لێ نەكەوتووەتەوە - هەڵبەتە خوازراو بۆ ئەو لایەنانەی سزاكانیان سەپاندووە-، چونكە ئەوەتا هێشتا ڕووسیا لە نێو ئۆكرانیادایە. بەڵام من لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە كاتێكی زۆری دەوێت بۆ ئەوەی سزاكان كاریگەری و دەرئەنجامی خوازراویان لێ بكەوێتەوە، ئەوەش بە زۆری زیان بە كەسانی بێتاوان دەگەیەنێت و كەمتر كاریگەریی لەسەر كاربەدەستان و دەسەڵاتدارانی وڵاتەكە دەبێت، كە بە زۆری ئەم دەسەڵاتدارانە ڕێگایەك دەدۆزنەوە بۆ خۆدزینەوە لێیان و بگرە بە دەرفەتی دەزانن بۆ ئەوەی لە ڕێی بازاڕی ڕەشەوە بەرژەوەندیی خۆیان بەدی بێنن. هەروەها ئەمە ڕاستە تەنانەت كاتێك باس لەو سزایانەش دەكەین كە توێژێكی دیاریكراو دەكەنە ئامانج، وەك كەسانی نێو ڕژێمەكە، بە چەشنی ئەوەی وڵاتانی ڕۆژئاوا دەیانەوێت سزاكان خودی پوتین بدەن و كەسانی نزیكی بكەنە ئامانج. هەرچۆنێك بێت، دەتوانین بڵێین: بۆ ئەوەی سزاكانی دەرئەنجامی چاوەڕوانكراویان لێ بكەوێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ پیادە بكرێن. دواتر ئێمە دەزانین كە پوتین هێندەی لە خەمی بەدەستهێنانی ئامانجە سیاسی و سەربازییەكانیەتی، هێندە شێوەی ژیانی گەل و كەسەكانی نێو ڕژێمەكەی لا گرنگ نییە. كەواتە لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین: ئەم سزایانە كاریگەرییەكی ئەوتۆیان نەبووە، لەبەر ئەوەی هێشتا ڕووسیا لە نێو ئۆكرانیادا ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدات، واتە هێشتا ئەم سزایانە هێندە كاریگەرییان نەبووە كە گەلی ڕووسیا پرسیار و گومان لەسەر شەڕەكە و ئامانجی شەڕەكەی لا دروست بێت.
* ئاشكرایە كە ڕووسیا شكستی هێنا لە ئامانجە سەرەتاییەكەیدا بە گرتن و داگیركردن، یان ڕووخاندنی دەسەڵاتی كییڤ و لە ئێستادا ئەم شەڕە تەنیا پەیوەست نییە بە هەر دوو وڵاتی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە، بەڵكو ڕۆژئاوا بە قورساییەكی زۆرەوە پشتیوانیی ئۆكرانیا دەكات، پرسیارەكە ئەوەیە، ئەم شەڕە لە پەیوەندی بە ململانێی هێزە گەورەكانەوە چیمان پێ دەڵێت؟
- ئەوە ڕوونە كە ئەم شەڕە ململانێی هێزە گەورەكان لە خۆ دەگرێت، ئەوەتا ڕووسیا و چین هەنگاویان هەڵگرتووە بۆ دروستكردنی پەیوەندیی پتەوتر لەگەڵ یەكتردا، كە هەر یەكەیان هۆكار و پاساوی خۆیان بۆ هەڵگرتنی هەنگاوی لەم چەشنە هەیە. واتە ڕاستە چین بە پەرۆشییەوە پشتیوانی لە شەڕی ڕووسیا لە ئۆكرانیا ناكات، بەڵام ڕەنگە پێشینەیەكی دەستەبەر بكات، بۆ ئەوەی چینیش ڕێكارێكی هاوشێوە لە بەرانبەر تایوان بگرێتەبەر، بەڵام ئێمە دەزانین كە چین زیاتر نیگەرانە لە بارەی سەقامگیریی سیستمە ئابوورییەكەی جیهانەوە و كارێكی لەم شێوەیە بە مایەی نائارامی و ناسەقامگیری دەزانێت. هەروەها چین نیگەرانە لەوەی ڕووسیا بگلێتە ململانێ و ڕووبەڕووبوونەوەیەكی ناوكییەوە و خوازیاری ئەوە نییە پەرەسەندن و پێشهاتەكان بەم ئاراستەیەدا بڕۆن. لەلایەكی دیكەوە ڤلادمیر پوتین دەیەوێت بازنەی پشتیوانی بۆ وڵاتەكەی بەرفراوان بكات لە جیهانی تازە گەشەكردوودا، (بە دیاریكراوی لە نێو وڵاتانی ئەفریقا و بەم دواییەش لەگەڵ وڵاتانی بریكس)دا، هەموو ئەوانەش بۆ پێكهێنانی گرووپێك لە وڵاتان- نەك پێكهێنانی هاوپەیمانی- تاوەكو ببنە پارسەنگی هێز و دەستڕۆیشتوویی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە جیهاندا. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا، ئەو گوتار و بانگەشەیەی سەرۆك ڤلادمیر پوتین دەیەوێت و خوازیاری ئەوەیە پەرەیان پێ بدات، بۆش و بەتاڵن و ئەم وڵاتانە بە دەم داواكاریی پوتینەوە ناچن. هەروەها وڵاتانی وەك بەرازیل و هیندستان زیاتر مەیلیان بۆ لای ڕۆژئاوایە و وەڵامدانەوەیەكی كەمیان دەبێت بۆ بانگەشەكەی پوتن بۆ بەرپەرچدانەوە و بەرەنگاربوونەوەی هەژموون و باڵادەستیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. ئەوەی من دەمەوێت بیڵێم، ئەوەیە كە سەرۆك پوتین دەتوانێت هەموو سەرچاوەكانی بەردەستی بەكار بهێنێت، بۆ ئەوەی ئەو پەیامە بە وڵاتانی دیكە بدات، كە ئامانجێكی هاوبەشی هەیە لەگەڵیاندا، بەڵام دەبێت ئەوە بزانین، كە ئەوەی لە ئارادایە جیهانێكە فرەیی باڵی بەسەردا كێشاوە، مەبەستم ئەوەیە وڵاتان بەرژەوەندیی جیاواز و سیستمی سیاسیی زۆر جیاوازیان هەیە، بەو واتایەی كە مامەڵەی هیندستان لەگەڵ ڕووسیادا بەو ئەندازەیە دەبێت كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی بكات، بە مانای ئەوەی هیندستان بەرژەوەندیی نیشتمانی و نەتەوەیی تایبەت بە خۆی هەیە و بە ئاسانی ناكەوێتە ژێر كاریگەریی وڵاتێكی وەك ڕووسیا و چینەوە.
* بەڵام ئایا دەكرێت بڵێین ئەو دۆخەی هاتووەتەئاراوە بە پلەی یەك لە بەرژەوەندیی چینە؟
- من دڵنیا نیم لەوەی چین براوەی تەواوەتی ئەم دۆخە بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا و ئەوەی دەتوانرێت بوترێت، ئەوەیە كە وێنایەكی باشتر لەبارەی چینەوە دروست بووە، واتە بەراورد بە ڕووسیا چین وەك كاراكتەرێكی نێودەوڵەتی دەركەوتووە كە پتر لە ئاستی بەرپرسیارێتیدایە. سەرەڕای ئەوەش، دەكرێت بڵێین: هێندەی ڕووسیا لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ چیندا سوودمەند بووە، هێندە چین لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ڕووسیادا سوودمەند نەبووە، ئەویش بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی كە چین پەیوەندی و ڕایەڵ و بەرژوەندییەكی ئابووریی بەرفراوانی هەیە لەسەر ئاستی جیهان. هەروەها چین كار لەسەر ئەوە دەكات كە لە كاریگەری و دەرئەنجامەكانی شەڕی ڕووسیا لە نێو ئۆكرانیا لەسەر جیهان و - سیستمە ئابوورییەكەی- كەم بكاتەوە، چونكە ئەم دەرئەنجامانە كاریگەرییان لەسەر پەیوەندییەكانی چین لەگەڵ وڵاتانی دیكەدا دەبێت.
* ئایا دەكرێت بڵێین ئەو دۆخەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دەگوزەرێت، شەڕێكی ساردی دیكەی هێناوەتە ئاراوە، بۆ نموونە وەزیری بەرگریی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە یەكێك لە لێدوانەكانیدا ئاماژەی بەوە كرد كە ئامانجی ئەوان، ئەوەیە ڕووسیا لە ئاست و پێگەی هێزێكی مەزندا نەمێنێت؟
- گومان لەوە ناكرێت كە ئەمریكا بەرژەوەندی بەدی كردووە لە لاوازبوونی ڕووسیا لە ڕووی سەربازییەوە، هەروەها ناتۆ-ش بەهێز بووە وەك كاردانەوەیەك لە بەرانبەر كردەوەكانی ڕووسیادا. لە دەرئەنجامدا ڕووسیا ئەمەی بە هەڕەشە و مەترسی لێك داوەتەوە، پێشتریش ڕووسیا بانگەشەی ئەوەی دەكرد، كە ئۆكرانیا ئامرازێكە بە دەست ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، واتە وا وێنای دۆخەكەی دەكرد، كە ئۆكرانیا لەبری ئەمریكا شەڕی ڕووسیای دەكرد. هەروەها ئەوەی لێرەدا جێی سەرنجە ئەوەیە كە ئەم بابەتە هەمیشە لە گوتارەكانی پوتیندا دووبارە دەكرایەوە و دەنگدانەوە و ڕەنگدانەوەی لە نێو گەلی ڕووسیادا هەبوو.
* ئایا شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا چ گۆڕانكارییەك لە حیساباتی ئاسایش و وزەی وڵاتانی ئەوروپادا بەدی دەهێنێت؟ ئایا چۆن لە ئایندەی ئەم كیشوەرە دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا وڵاتانی ئەوروپا ناتوانن پرسی ئەوە نادیدە بگرن كە ئەوان پێویستیان بە هاوردەكردن و بەدستهێنانی نەوت و غازە، ئەمە سەرباری پرسی بودجەی پەیوەست بە بواری بەرگرییەوە. هەروەها ئێمە ئەوە بەدی دەكەین، كە هەندێ لە وڵاتانی ئەوروپا هاوكارییەكی سەربازیی زیاتر بۆ ئۆكرانیا دابین دەكەن، بەڵام بە دڵنیاییەوە ناگاتە ئاست و ئەندازەی هاوكارییەكانی ئەمریكا، بەڵام دەبێت ئێمەش ئەوە لەبەرچاو بگرین، كە ئەمریكا ئابوورییەكی گەورەتر و بەهێزتری هەیە.
