پڕۆفیسۆر شاون شافێر بۆ گوڵان: ڕۆڵی ڕۆژنامەنووس بریتییە لە بەدیموكراتیزەكردنی زانیاری
شاون شافێر، پڕۆفیسۆری بەشی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندنە لە زانكۆی دەنڤەر لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، پسپۆڕ و شارەزا و وانەبێژی چەند بوارێكی دیاریكراوە، وەك یاسای ڕاگەیاندن، ئەخلاقییاتی ڕاگەیاندن، ڕۆژنامەگەریی ئازاد، ژیریی دەستكرد لە ناوەندە ئەكادیمییەكاندا. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پەپوەست بوون بە گرنگیی خوێندەواریی میدیایی و ئایندەی ڕۆژنامەگەری لەبەر ڕۆشنایی پێشكەوتنی تەكنەلۆژی و هاتنەئارای زیرەكیی دەستكرد و ئایندەی پەیوەندیی نێوان دیموكراسی و ڕۆژنامەگەری و چەند پرس و بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* هەروەك ئاشكرایە كە هەمیشە كاری ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن كارێكی پڕ لە سەرئێشە و دژواری بووە، لە ئێستاشدا بە هۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاوە كاری ڕۆژنامەگەری گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، یان تەحەددی زیاتری بۆ دروست بووە، ئایا تا چەند پێت وایە پێویستە تەركیز لەسەر ئەو پرسە بكرێت كە پیێ دەوترێت خوێندەواریی میدیایی (Media literacy)، بۆ ئەوەی لە نێو ئەو هەموو زانیارییانەی بێ ساغكردنەوە بڵاو دەكرێنەوە، خەڵكی بتوانن هەواڵ و زانیارییەكان لە یەك جیا بكەنەوە؟
- من تەواو هاوڕام لە گەڵتاندا، پێم وایە ئەو كەسانەی وەك ئێمە لە بواری ڕاگەیاندندا وانەبێژن، ئەركی ئەوەیان دەكەوێتە سەر شان كە خوێندەواریی میدیایی فێری قوتابییەكانیان بكەن، ئێمە كۆرسی تایبەتمان هەیە بەم بوارە لە ساڵی یەكەمی خوێندن لە بەشی ڕاگەیاندنی زانكۆكەمان، بەڵام ئەوەی بۆ من مایەی نیگەرانییە، ئەوەیە كە ئێمە ئەم وانەیە بە كەسانێك دەڵێین كە لە تەمەنی 18 بۆ 20 ساڵیدان، لە كاتێكدا پێویست بوو، ئەم خوێندەوارییە میدیاییە لە تەمەنی هەشت بۆ نۆ ساڵیدا قوتابیان فێر بكرابان و پێی ئاشنا بوونایە، بۆ ئەوەی بیانتوانیایە ئامادەی مامەڵەكردن و دەست و پەنجە نەرمكردن بوونایە لەگەڵ جیهانی دەوروبەریان. بە لای منەوە ئەمە مایەی نیگەرانییەكی گەورەیە و جۆرێكە لە شكست لەوەی نەمانتوانیوە منداڵەكان بە شێوەیەكی كارا فێری ئەم پرسە گرنگە (خوێندەواری میدیایی) بكەین، پێش ئەوەش بگەنە تەمەنی پێگەیشتوویی.
* وەك كەسێكی وانەبێژ و تایبەتمەند لە پەیوەندی بە ژیریی دەستكرد لە بواری ئەكادیمیا، چۆن لەم پرسە دەڕوانن و پێتان وایە لایەنە باش و خراپەكانی چین كە ئەم ژیری دەستكردە هێنراوەتە نێو ناوەندی ئەكادیمیاوە؟
- لە ڕاستیدا ئەگەر پرسیارەكە ئەوە بێت كە بەكارهێنانی ژیریی دەستكرد لە بواری ئەكادیمیدا دەبێتە هۆی هێنانەئارای گۆڕانكارییەكی ڕیشەیی، ئەوا ڕەنگە بتوانین بڵێین: نەخێر، چونكە هەر ناوەند و كەشی ئەكادیمی سرووشتەكەی بە چەشنێكە كە ڕەوتێكی لەسەرخۆ دەگۆڕێت و ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت. بۆ نموونە ئەگەر تۆ لە زانكۆی بۆڵۆنا بڕوانیت و بەراوردی ئێستای ئەم زانكۆیە لەگەڵ هەزار ساڵ پێش ئێستا بكەیت، ئەوا بۆت دەردەكەوێت كە زۆر هاوشێوەن، واتە هێشتا پڕۆفیسۆرەكان وانە لە بواری تایبەتمەندی خۆیان دەڵێن و ئەمەش بەردەوام دەبێت. بەڵام ئەگەر سەیری ئەوە بكەین، كە قوتابییەكان چۆن كارەكان ئەنجام دەدەن، ئەوا لێرەدا ڕۆڵی زیرەكی دەستكرد دێتە ئاراوە كە ئامرازێكی نوێیە، بۆ نموونە «چات جی پی تی»، ئەمانە كارەكانت زۆر بە خێرایی بۆ ئەنجام دەدەن، بەڵام كێشەكە ئەوەیە ئایا چۆن دڵنیا ببینەوە لەوەی ئەو كارەی ئەنجام دراوە، بە وردی بابەتەكەی پێكاوە، یان نا. من خۆم ئەمەم تاقی كردووەتەوە و داوام لێ كردووە، كە دوو هەزار وشەم لەبارەی خۆمەوە بۆ بنووسێت، بەڵام لە نووسینەكەیدا چەندین بابەت هەبوون كە ورد نەبوون و نەیپێكابوون. ئەوەی زیرەكی فەراهەمی كردووە، ئامرازێكی مەترسیدارە لەم ڕووەوە. بەڵام ئامرازێكی مەزنیشە لەو ڕووەوە كە دەتوانێت زۆرێك لەو كارانە ئەنجام بدات، كە تۆ ئەنجامیان دەدەیت، بۆ نموونە ئەگەر بتەوێت نامەی پلەبەرزكردنەوەی كەسێك بنووسیت، یان پێشەكی نامەیەك بنووسیت، ئەوا زۆر بە خێرایی و بە جوانی بۆت دەنووسێت و كاتێكیش پێیدا دەچێتەوە، بۆت دەردەكەوێت كە زۆر باش داڕێژراوە. كەواتە بەكارهێنانی زیرەكی دەستكرد لەم ڕووەوە پەیوەستە بە داڕشتنەوەی پەیام و نامەكانت و بەوەی دەتەوێت چۆن دابڕێژرێنەوە.
* كەواتە لەبەر ڕۆشنایی ئەم پێشكەوتنە تەكنەلۆژییانەدا چۆن لە ئایندەی كاری ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن دەڕوانیت، بەتایبەتی ئەگەر زیرەكیی دەستكرد توانایەكی سەرسوڕهێنەری داڕشتن و نووسینی هەبێت؟
- بەلای منەوە هێشتا ئایندەی ڕۆژنامەگەری بریتییە لە گەیاندنی هەواڵ و خستنە ڕووی ڕووداوەكان، كە ئەمە هەمیشە ئەركی ڕۆژنامەگەری بووە، بەڵام ئەوەی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، ئەوەیە كە هەندێ ئامرازی نوێ هاتوونەتە ئاراوە. دواتر ئەوە ئاشكرایە كە هەواڵەكان ئەو بابەتانەی كە كاریگەرییان هەیە بەسەر مرۆڤەكانەوە و لەم ڕووەوە دەكرێت ئەو پرسیارە ڕووبەڕوویان بكرێتەوە، كە ئایا ئەو هەواڵانەی بڵاو كراونەتەوە، چ كاریگەرییەكی لەسەریان هەبووە، لێرەشەوە چیرۆك و هەواڵی ڕۆژنامەگەری دروست دەبێت و دێتەئاراوە و هەر ئەمەشە كە ڕۆژنامەنووسەكان ئەنجامی دەدەن، واتە ئەو هەواڵ و بابەتانەیان پێ دەڵێین و پێیان ڕادەگەیەنین كە كاریگەرییەكی ماناداری لەسەر ژیانیان دەبێت. بەڵام هەروەك ئاماژەم پێ كرد، گۆڕانكارییەكە ئەوەیە كە لە ئێستادا تەكنەلۆژیا بە چەشنێكی ئاسانتر بەردەستە و لە ئارادایە و ڕەنگە ئەوەی زیرەكیی دەستكرد فەراهەمی دەكات، ببێتە هۆی ئەوەی هەندێ لە كار و ئەركەكانمان ئاسانتر ڕایی بكەین و ئەنجامی بدەین.
* ئاشكرایە لە كۆمەڵگەی دیموكراسیدا ڕاگەیاندن ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕێت لە بواری چاودێریكردن و دەستەبەركردنی زانیاریی گرنگ و بایەخدار و باوەڕپێكراو، پرسیارەكە ئەوەیە، ئێوە چۆن لە پەیوەندیی نێوان ڕاگەیاندن و كۆمەڵگەی دیموكراتی دەڕوانن و ئایا لە ئایندەدا ئەم پەیوەندییە چ گۆڕانكارییەكی بەسەردا دێت؟
- سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە بۆ ئەوەی دیموكراسییەكی كارامان هەبێت، پێویستە هاووڵاتییان هۆشیار و بەرچاوڕوون بن، چونكە ئاشكرایە دیموكراسی بەندە بەوەی هاووڵاتییان هۆشیارییان هەبێت لە كاتی دەنگداندا. بەڵام یەكێك لە كێشەكان ئەوەیە كە هەمیشە كەسانێك هەن نایانەوێت زانیاریی بەرچاوڕوونكەرەوەیان پێ بگات، ئەمە هەمیشە شەڕێك بووە كە ڕووبەڕووی ڕۆژنامەنووسەكان بووەتەوە، واتە هەمیشە ڕۆژنامەنووس ویستوویەتی خەڵكی زانیاریی باوەڕپێكراوی لەبەردەستدا بێت، بۆ ئەوەی بتوانێت بڕیاری ژیرانە و هۆشیارانە بدات، چونكە ناكرێت تۆ لەسەر بنەمای مەزەندەكردن و خەمڵاندن و خورافات كارەكانت ئەنجام بدەیت و بڕیار بدەیت و ئەو ڕاستی و زانیارییانەی لەبەردەستدان نادیدەیان بگریت. كەواتە ڕۆژنامەگەری بەردەوامە لە بینینی ڕۆڵێكی گرنگ لە دیموكراسیدا. واتە ئەوەی ڕۆژنامەنووسان ئەنجامی دەدەن، بریتییە لە بە دیموكراتیزەكردنی زانیاری، لە كاتێكدا ڕەنگە هەندێ لایەن هەبن كە بیانەوێت هێندەی دەكرێت زانیارییەكان لە تاریكیدا بهێڵنەوە.
* لە ماوەكانی ڕابردوو چەند توێژەرێك هۆشدارییان دا لەبارەی ئەوەی خۆیان ناویان نابوو «پاشەكشەی دیموكراسی لەسەر ئاستی جیهان»، ئایا پێت وایە ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەگەری هیچ ڕۆڵێكیان هەبووە لەم ڕووەوە، یان لە هێنانەئارای بارودۆخێك كە تێیدا دیموكراسی بەرەو پاشەكشە بچێت، یان ئەم پرسیارە پەیوەندی بە فاكتەری دیكەوە هەیە؟
- وەك پێشتر ئاماژەم پێ كرد، هێشتا ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەگەری دەتوانن ڕۆڵی خۆیان هەبێت، بەڵام ئەگەر بڵێین ڕۆژنامەگەری خەتابارە لەوەی دیموكراسی بەرەو لاوازی بچێت، ئەوا من پێم وانییە مەسەلەكە بەم شێوەیە بێت، لەم ڕووەوە پێم وایە مەترسییە گەورەترەكە ئەوەیە كە بەهۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاوە دەكرێت هەواڵی بێ بنەما و ناڕاست بڵاو بكرێتەوە.
