لە دوای ساڵانی پەنجای سەدەی ڕابردووەوە بیر و لایەنی ئیخوان موسلیمین گەیشتە هەرێمی كوردستان و، لە ساڵانی هەشتاوە بیر و لایەنی جیهادی دروست بوو، ئەو لایەن و حزبە ئیسلامییە سیاسییانە بە جۆرێكن كە ڕێز لە نەتەوە و نیشتمان و خاك و پیرۆزییەكانی میللەتەكە ناگرن و بە ئارەزووی خۆیان هەر كەسێكیان فتوا دەدات و خوێنی خەڵك بە كوشتن حەڵال دەكەن، بۆ ئەو پرسە و چەندین پرسیاری دیكە، وەك گۆڤاری گوڵان دیدارێكمان لەگەڵ دكتۆر عەباس عەلی پسپۆڕ لە هزری ئیسلامی و فەلسەفە ئەنجام دا.

 

* لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبوڵ، ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین لە میسر دامەزرا، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش ببێت بۆ سیاسی و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی تا چەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە؟

- ئیسلامی سیاسی زۆر كۆن نییە كە لە كوردستان دروست بووە و بۆ سەرەتای ساڵانی پەنجاكان دەگەڕێتەوە، كە ئەویش هزری ئیخوان موسلیمین بوو، بەڵام ئیسلامی سیاسییش لایەنی ئەرێنی و نەرێنیی خۆی هەیە، بەڵام وەك ڕا و بۆچوونی من، لایەنی نەرێنی لە ئەرێنیەكەی زیاترە و، كاریگەرییان لەسەر هێڵی گشتی هەیە، كە ئەو كەسانەن كە نەخویندەوارن و ڕۆشنبیر نین و ئیسلامی تەقلیدین، هەروەها دەبێت ئاماژە بەو ڕاستییەش بكەین كە دروستبوونی ئیسلامی سیاسی لە كوردستاندا هۆكارێكی بۆ حزب و لایەنە سیاسییە عیلمانییەكان دەگەڕێتەوە، كە ئەو لایەنانە وەك عیلمانییەكانی ڕۆژئاوا نین، بەڵكو عیلمانییەكانی كوردستان بێسەروبەرییەكی زۆریان پێ وەدیارە و، ئیسلامی سیاسی لە كوردستان لەو بۆشاییەدا دروست بوون كە لە لایەن عیلمانییەكانەوە هەبووە و خۆیان بە جێگرەوەی حزبە عیلمانییەكانی كوردستان دەزانن و بەو نەفەس و پلانەش كار دەكەن .

* بەپی ئەم مێژووە، ئەوە دەركەوتووە كە فیكری ئیسلامی سیاسی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادات، لێرەش لە كوردستان دەبنینین كە لەو مەدەرەسانەی حزبە ئیسلامییەكان سەرپەرشتی دەكەن، پڕۆگرامەكانیان سڕینەوەی هزری نەتەوەیی و نیشتمانییە، ئایا سڕینەوەی ئینیما و پیرۆزییەكانی نیشتمان چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟

- ئەوان لە ڕواڵەتەدا كە قسە دەكەن، دەڵێن ئێمە لایەنی نەتەوایەتیمان فەرامۆش نەكردووە و ئینتیمای نیشتمانی و نەتەوەیی پەیوەندی بە حزب و لایەنە عیلمانییەكان و نەتەوەییەكان و ئیسلامییەكانیش هەیە، بەڵام حزبە عیلمانییەكان و سیاسییەكانی كوردستان كاریگەریی زۆریان لەسەر كاڵبوونەوەی ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانیی كوردستان هەیە، كە ئەمەش بووەتە هۆكارێكی گەورە كە ئیسلامی سیاسی سوودی لێ وەرگرتووە، هەر بۆیە ئەندام و كادری ئەم حزبە ئیسلامییانە كاتێ قسە دەكەن، بە ڕواڵەت هیچی تێدا ناهێڵنەوە و خۆیان وا دەردەخەن كە باوەڕی تەواویان بە ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانی و پیرۆزییەكانی كوردستان هەیە، بەڵام كە تەماشا بكەین، بە شێوەیەكی گشتی ئەوانە هاوسۆزن لەگەڵ پرسە ئایینییەكان و پرسی ئیسلامی بۆ نەتەوەكان كەمتر هەڵویستی نەتەوەیی تێدا دەبینرێت، ئەگەرچی ئەو كار و كردەوانەی حزبەكانی ئیسلامی سیاسی بەرانبەر نەهێشتنی ئینتیمای نەتەوە و نیشتمان، پێچەوانەی دەقەكانی قورئانە و لەو كاتەی كە پێغەمبەران قسەیان لەگەڵ میللەتەكانیان كردووە، ئەوە لە ناو دەقەكانی قورئاندا (183)جار وشەی (یاقوم) هاتووە و دووبارە بووەتەوە، هەروەها لەلای خودای گەورەوە، لە بارەی جیاوازیی زمان و ڕەنگ و میللەتان و.. تاد، خودا فەرموویەتی: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَي وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)، هەروەها فەرموودەی پێغەمبەر (د.خ) كە باسی پیرۆزیی مەككە و چیای ئوحد دەكات، كە ئەمە بەڵگەی خۆشەویستیی نیشتمان و خاكە كە لە ئایینەوە سەرچاوەی گرتووە، كە خودا بە مرۆڤەكانی داوە، لە كاتێكدا تەماشای بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردیش بكەین، دەبینین كە سەركردەكانی زۆربەی پەروەردەی حوجرە و مەدرەسە دینییەكان و سەر بە تەریقەتەكانی ئایینیی كوردستان بوون، هەر بۆیە ئەو جۆرە بیركردنەوانە كە ئیسلامی سیاسی دەیكەن لە بارەی ئینتیمای نەتەوە و خاك و پیرۆزییەكانی نیشتمانەوە، پێویستی بەوەیە بە بیر و هزری خۆیاندا بچنەوە و هاوسەنگی لەو بوارەدا ڕابگرن، چۆن بۆ پرسە ئایینییەكان بە شێوەیەكی پێویست و بە خرۆشەوە دێنەسەر خەت، پێویستە ئاواش بۆ پرسە نەتەوەییەكان و خاكیش بە هەمان هەناسە و شێوە بینە دەنگ و كاری بۆ بكەن، ئەگەرچی بەداخەوە بە بۆچوونی من ئیسلامی سیاسی لەو پرس و لایەنانەوە بەپێی پێویست نین، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەو لایەن و حزبە ئیسلامییانەی كوردستان هەڵقوڵاوی ناو میللەتی كورد و كوردستان نین، بەڵكو ئەزموونی وڵاتانی وەك میسریان هێناوە و لێرە دووبارەی دەكەنەوە، بەبێ ڕەچاوكردنی دابونەریت و ژینگە و ئەو بارودۆخەی لە كوردستاندا هەیە، كە لە ئیسلامدا هەموو ئەوانە حیسابی بۆ كراوە.

*  ئێمەی كورد وەك گەلێكی موسڵمان خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، هەر لە ئەحمەدی خانییەوە تا دەگاتە مەولەوی و نالی، بۆچی ئیسلامی سیاسی ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات و دەیەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكاتەوە، كە ئەویش مێژووی عەرەبییە؟

- پێش ئەحمەدی خانی و مەولەوییش ئێمە زانای گەورە و بلیمەتمان هەبووە، كاریگەری و ڕۆڵی زۆر و گەورە و بەرچاویان لە خزمەتكردنی ئایینی ئیسلامدا بووە، بۆ نموونە ئیبن سەڵاحی شارەزووری و حافزی عێراقیمان هەیە، بەڵام كە باس لە پرسی نەتەوایەتی بكەین، ئەوە دەبێت بۆ سەردەمی ئەحمەدی خانی بگەڕێینەوە، ئەگەر سەیری دەق و شاكارە شیعرەكانی بكەین، دەبینین سەرچاوەی خوێندنی ئەوان جیاوازە لەگەڵ سەرچاوەی خوێندنی ئیسلامی سیاسی لە كوردستان، ئەوان هەموو كات قوتابخانەی ئایینییان هەبووە و پەیوەندییان زۆر پتەو و بەهێز بووە لەگەڵ ئەو شاعیر و زانا گەورانەمان و مامۆستا و زانایانی پارچەكانی دیكەی كوردستان پەیوەندیی باش و بەردەوامیان لەگەڵ یەكتر هەبووە، ئەو هۆكارەی زیاتر وا دەكات، كە ئیسلامی سیاسی گرنگی بە مێژووی خۆمان نەدات و مێژووی عەرەبمان بۆ بهێنێت، ئەوەیە كە ئیسلامی سیاسی هەڵقوڵاووی وڵاتی خۆمان نین و ئەو بیر و هزرەی هەیانە لە شوێن و وڵاتانی دیكە هێناویانە، ئەوان كار دەكەن و دەیانەوێت بگەنە دەسەڵات بۆ بەرژەوەندییەكانیان و مەبەستیان گەیشتن بە خۆشگوزەرانیی دونیاییە، واقیعی ژیان ئەوەی سەلماند و بە چاوی خۆشمان بینیمان كە بەرژەوەندییە شەخسی و دونیاییەكانیان زۆر لەلا گرنگە.

* حزبە ئیسلامییەكان پرۆسەیەك بەڕێوە دەبەن، وەك ئەوەی بیانەوێت سەرلەنوێ كۆمەڵگەی كوردستان ئیسلام بكەنەوە، ڕاشكاوانەتر وەك ئەوەی میللەتی ئێمە موسڵمان نەبووبێت و ئەوان بیانەوێت موسڵمانی بكەن، ئایا دەكرێت ئیسلامەتی تەنیا ئەو ئیسلامە بێت كە حزبە ئیسلامییەكان پێناسەی دەكەن؟

- نەخێر، ئیسلام ئایینێكی جیهانییە و پشتگیرییە بۆ هەموو لایەك بە بێ جیاوازی، دەقمان زۆرە كە باس لەوە دەكات كە ئیسلام جیهانییە و ناكرێت ئیسلام بچووكی بكەیتەوە لە چوارچێوەی حزبێك، یان بارەگایەك، یان لایەنێكدا و، پەیامی ئیسلام زۆر لە پەیامی ئیسلامی سیاسی گەورەترە و كورد میللەتێكی ئیسلامە، سەحابەمان هەیە بە ناوی جاران، یان كابانی كوردی یەكێك بووە لەوانەی كە چووەتە خزمەتی پێغەمبەر (د.خ) و لەو كاتەی باسی هاتنی ئایینی ئیسلام بۆ كوردستان دەكرێت، هەرچەندە ڕاوبۆچوونی جیاواز هەیە، بەڵام هاتنی ئایینی ئیسلام بۆ كوردستان بۆ ساڵی (18)ی كۆچی دەگەڕێتەوە و هەشە دەڵێت بۆ (16) كۆچی، بەڵام ئەو تێڕوانینە كە پیان وابێت كە دووبارە كورد موسڵمان بكرێتەوە، ئەوە تێڕوانینێكی ناواقیعییانەیە و سەرچاوەی نە لە قورئان و نە لە فەرموودە پیرۆزەكانی پێغەمبەر (د.خ) نەگرتووە، بەڵكو میللەتی كورد ئیسلامە و زۆر خزمەتی ئایینی ئیسلامیشی كردووە .

* كاتێك باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر دەكرێت، یەكسەر باس لە فیكری ئیخوان موسلمین و ئیسلامی ئوسوڵی دەكرێت، تەنانەت باس لەوە دەكرێت، یەكەم ڕێكخراوی تیرۆریستی لەسەر دەستی سەید قوتب بە ناوی (تەنزیمی سڕی) دامەزراوە، ئایا چاندنی تۆوی توندوتیژی و ئیرهاب لە كۆمەڵگە، كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون نابات؟

- لە ئایینی ئیسلام و دەقەكانی قورئاندا كە باسی توندوتیژی كراوە، دیارە لە چ كات و بۆچی وتراوە، ئەگینا توندوتیژی لە ئیسلامدا نییە، دەقێك كە لە كاتی شەڕ و جەنگەكاندا وتراوە، ئەوە جیاوازە لەگەڵ ئەو حاڵەتە ئاساییانەی هەیە، بەڵام ئەو ئیسلامی سیاسی و توندوتیژی بۆ ئەو كتێب و مەنهەجانە دەگەڕێتەوە كە لەلایەن كەسانی وەك سەید قوتب نووسراون و ئەو كەس و لایەنانەش خوێندوویانەتەوە و بووەتە هۆكاری دروستبوونی توندوتیژی لە لایان. هەر بۆیە هەر كەس و لایەنێك توندوتیژی ئەنجام بدات، ئەوە لە هەموو ڕوویەكەوە، بەتایبەت لە ڕووی ئایینی ئیسلامەوە جێگای قبووڵ نییە، چونكە هەر كار و كردەوەیەكی توندوتیژی بە ناوی ئایینەوە بكرێت، ئەوە پیرۆزی و قودسییەتی ئایینەكە ناشیرین دەكات، لە لایەكی دیكەوە كردەوەی توندوتیژی زۆر خراپە و خزمەت بە ئایینی ئیسلام و مرۆڤایەتی ناكات، بەتایبەت كە دەزانین خودای گەورە هەموو دنیا و شتێكی لە پێناو خزمەتی مرۆڤەكاندا دروست كردووە. پەیامی ڕاستەقینەی ئایینی ئیسلام كە پەیامی ئاشتی و ئازادی و خۆشگوزەرانییە بۆ مرۆڤەكانە بەگشتی، نەك هەر یەك لەو حزبە ئیسلامییە سیاسییانەی لە كوردستان هەن، هەر یەكەیان لە ئاوازێك بخوێنن.