لە زانكۆكانی هەرێمی كوردستان كۆمەڵێك بەش و پسپۆڕی هەن، ساڵانە دەرچووانی پۆلی 12ی ئامادەیی فۆڕم بۆ ئەو بەشە پڕدەكەنەوە كە دڵخوازیانە، بەپێی بەدواداچوونەكان لە ئێستادا زۆرترین خواستی فێرخوازانی زانكۆ لەسەر بەشە پزیشكییەكانە بە گشتی، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە بەشە پزیشكییەكان دەرفەتی كاریان زیاترە، هەر بۆیە دەگوترێت بەشێكی زۆری قوتابییانی زانكۆ لە پسپۆڕییەكەی خۆیان قووڵ نابنەوە و دوای دەرچوون بەپێی پێویست لە زانیاریی پسپۆڕییەكە پڕ زانست نین. چۆن دەكرێت هانی قوتابیانی زانكۆ بدرێت، بۆ ئەوەی زیاتر لە پسپۆڕییەكانی خۆیان قووڵ ببنەوە، بە مەبەستی وەدەستهێنانی هەلی كار و بەردەوامبوون لە فێربوونی زانست؟ ئایا چۆن دەكرێت بە كردار وەبەرهێنان لە ئەقڵی مرۆڤەكاندا بكرێت، نەوەك تەنیا بڕوانامە ببەخشرێتەوە؟ مامۆستایانی بەشداربووی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی پرسیارەكان دەدەنەوە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 

بەپێی چەند سەرچاوەیەك بۆ خوێندنی ئەمساڵ بەش هەیە دوو قوتابی تێدا وەرگیراوە، بەپێی هەمان سەرچاوە لە بەشەكانی فەلسەفە، شوێنەوار و كۆمەڵناسیی زانكۆی سەلاحەدین هەر بەشەو یەك قوتابی وەرگیراون، هاوكات لە زانكۆی گەرمیان هیچ قوتابییەك لە بەشەكانی مێژوو و جوگرافیا وەرنەگیراون، لە كاتێكدا بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەتی خوێندنی باڵا هەر بەشێك كەمتر لە 10 قوتابی هەبێت، ئەو بەشە ناكرێتەوە و پێویست دەكات قوتابی بەشەكەی خۆی بگوازێتەوە.

ئاشنا بابان مامۆستای زانكۆیە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «ساڵانە كۆمەڵێك قوتابی لە پۆلەكانی 12ـەوە دەچنە قۆناغێكی نوێی خوێندن، لە زانكۆ و پەیمانگاكان، واتا دەستپێكی خوێندن لەو بەشەی ئارەزوو و خواستی خۆی بووە، هەوڵ و كۆشش و ماندووبوونی 12 ساڵی خۆی و خێزانی بۆ گەیشتن بەو بەشەی دڵخوازی خۆیەتی.

دەزانین ئاوات و خەونی هەموو دایك و باوكێك دابینكردنی داهاتوویەكی پڕشنگدارە بۆ منداڵەكانی، بۆیە هەر لەو ڕوانگەیەوە كاری لەپێشینەی حكومەت دابینكردنی خوێندن و فێركردنە بۆ قوتابییان بە ئاستێكی بەرز و بۆ پێگەیاندنی نەوەیەكی ڕۆشنبیر و ئامادەكراو بۆ بازاڕی كار و دروستكردنی دەستی كاری كارامە و لێهاتوو و ڕاهاتووە، هەندێك جار نمرەی قوتابییەكە كە لە پۆلی 12 بە دەستی دەهێنێت، لە ئاستی خواستی خۆی نییە، بۆیە ئەو بەش و كۆلێژەی دڵخوازی خۆیەتی لەوێ وەرناگیرێت. ئەوەی جێی ئاماژەیە ئەوەیە كە وەك عورفێكی كۆمەڵایەتی هەمیشە خواست لەسەر كۆلێژی پزیشكی و ئەندازیاری و دەرمانسازییە و ئەو بەشانەش پێویستیان بە كۆنمرەیەكی بەرز هەیە، بەڵام لە ڕاستیدا هەموو بەشێك گرنگی و ڕۆڵی خۆی هەیە لە بازاڕی كار و لە پێشكەوتنی كۆمەڵگە و نیشتماندا، هۆكارێكی دیكە بۆ نەبوونی خواستی قوتابی بۆ هەندێك لە بەشەكان ناڕوونیی داهاتووە، كاتێك دەرچوون لە زانكۆ و پەیمانگا كاریان دەست ناكەوێت و قوتابیان زیاتر خواستیان لەسەر ئەو بەشانەیە كە دوای دەرچوون كاریان دەست دەكەوێت، دەشێت بڵێین بەشە پزیشكییەكان و شیكاریی نەخۆشی و ئەو بەشانەی لە بواری تەندروستیدان بازاڕیان باشترە بەروارد بە هەندێك بەش، بەڵام لە ڕاستیدا هەموو بەشێك گرنگیی خۆی هەیە، بۆ ئەوەی قوتابی خۆی بدۆزێتەوە لەو بەشەی دڵخوازی خۆیەتی، پێویستە حكومەت بازاڕی كاری بۆ بڕەخسێنێت و كەرتی تایبەت هاوكاری حكومەت بێت بۆ دابینكردنی هەلی كار و لە هەمووی گرنگتر مەرجەكانیان ئاسان بێت بۆ دامەزراندن، نەك وەك ئەوەی ئێستا كە بەداخەوە لە زۆریك لە كەرتە تایبەتەكان گرنگی بە بڕوانامە نادەن و زیاتر وەك مەرجی وەرگرتن، پێداگری لەسەر زانینی زمانی بێگانەی وەك ئینگلیزی و عەرەبی و...دەكەن، لە كاتێكدا هەندێك كار پەیوەستە بە بڕوانامە و ڕاستە زمان زانین گرنگە، بەڵام دەكرێت كارئاسانی بكرێت. لە لایەكی دیكەوە واسیتە و خزم خزمێنە هۆكارێكی دەست نەكەوتنی هەلی كارە و بووەتە هۆی بێ ئومێدیی گەنج و پێیوایە ئەگەر بەشێك بخوێنێت، ڕەنگە لە داهاتوو كاری دەست نەكەوێت.

ئەو مامۆستایەی زانكۆ سەبارەت بە ڕێكارەكانی چارەسەر دەڵێت: «بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێت، یان لایەنی كەم هەوڵ بدرێت كەم بكرێتەوە و قوتابی هەموو بەشەكانی لا گرنگ بێت بێ جیاوازی، دروستكردنی هەلی كار و بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیری گشتی و گرنگیدانە بە هەموو بەشێك بۆ كۆمەڵگە، چونكە كۆمەڵگە پێویستی بە هەموو جۆرە دەستی كارێكە كە لە ڕێگەی زانستەوە ئامادەباشی بۆ بكرێت».

د. هەرێم حەسەن ئەحمەد سەرۆكی بەشی مێژوو زانكۆی ڕاپەڕین، سەبارەت بە كەمبوونەوەی خواست لەسەر بەشەكانی زانستە مرۆییەكان چەند هۆكارێك دەخاتەڕوو و دەڵێت: «یەكەم هۆكار زاڵبوونی سیستمی سەرمایەدارییە لە جیهاندا، كە وای كردووە ئەو كێشەیە وەك كێشەیەكی جیهانی بەجەستەیە، واتە تەنها لە كوردستان ئەو دیاردەیە بوونی نییە، لە وڵاتانی ئەورپاش وایە زانستە مرۆڤایەتیەكان خەڵك ڕووی تێناكات، بەڵام لەبەر ئەوەی كە وڵاتانی ئەوروپا پیشەسازین و كارگەی زۆر هەیە خەڵك هەستی پێ ناكات. ئەگینا لە ئەوروپاش ساڵانە هەزاران كەس زانستە مرۆییەكان تەواو دەكەن و لە بەشی خۆیان كاریان دەست ناكەوێت، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەم وڵاتانە ژێر خانی ئابووری بەهێزیان هەیە و كارگەیان زۆرە لە بواری دیكەدا كار دەكەن.»

هەروەها گوتی: «من لە ساڵی ٢٠١٣ كە ماستەرم تەواو كرد لە بەریتانی ئەوەم بینی لەوێ، ئەوكات لە كوردستان بارودۆخی ئابووری زۆر باش بوو شەڕی داعش ڕووی نەدابوو خەڵكێكی زۆر لە ئەوروپا دەهاتنەوە كوردستان، تەنانەت ئەو كاتە لە بەریتانیا چەندین زانكۆ بەشەكانی مێژوو و جوگرافیا و فەلسەفە قوتابیان نەبوو داخران. هۆكاری دووەم دەگەڕێتەوە بۆ بێ پلانی، چونكە ساڵانی ڕابردوو هەر لە دوای ڕاپەڕینەوە كە زانكۆكان لە كوردستان دروستكران، بە بەشی زانستە مرۆییەكان دەستیان پێكرد، نموونەی بەشی كوردی و عەرەبی و مێژوو و جوگرافیا و فەلسەفە، ئەوەش بووە هۆكاری ئەوەی خەڵكێكی زۆر ببنە خاوەن بڕوانامە لە زانستە مرۆییەكان، ئەمەش وای كرد هەڵاوسان لە بڕوانامە ڕووبدات. خاڵێكی تر كە دیسان بێ پلانی حكومەتە كە لە زۆربەی قەزا و ناحیەكان زانكۆ كرایەوە دیسان بە زانستە مرۆییەكان دەستی پێكرد، دەتوانم بڵێم 98% ئەو دەرچووانە تائێستا دانەمەزراون، خاڵێكی دیكەش ئەوەیە كە زانستە مرۆییەكان بابەتێكی ئاسانترە بە بەراورد بە زانستە سروشتییەكان بۆیە خەڵكێكی زۆر بڕوانامە لەو بوارە دێنێتەوە، بۆ نموونە بەهۆی ئاسانی مەنهەجی وەزارەتی پەروەردە كە پرسیارەكان بە هەڵبژاردن وەڵام دەدرێنەوە و ماددەكان كەمكراونەتەوە. هۆكارێكی تر بۆ زۆربوونی بڕوانامە بوونی قوتابخانەی شەوانەیە كە خەڵكانێكی زۆر لە كاسبكاران گەڕاونەتەوە قوتابخانە، هەروەها تاقیكردنەوەی دەرەكی زەربەیەكی زۆری لە زانستە مرۆییەكان داوە، ساڵانە سەدان كەس تاقیكردنەوەی دەرەكی ئەنجامدەدەن و 90% لە زانستە مرۆییەكان دەخوێنن. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە ئێستا قوتابی بەشی ئەدەبی نەماوە».

سەرۆكی بەشی مێژووی زانكۆی ڕاپەڕین لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت: «ئەمساڵ 47 هەزار قوتابی پۆلی 12 یان تەواو كردووە، تەنیا 15 هەزاری بەشی ئەدەبی بووە، هۆكارەكەی ئەوەی دەرچووانی بەشی زانستە مرۆڤایەتییەكان دوای دەرچوون كاریان دەستناكەوێت و ئەو بەشە ناتوانێ لەگەڵ بازاڕ خۆی بگونجێنێت. چونكە دەرفەتەكانی كار كۆمپیوتەر و كارگێڕی و ژمێریاری و بازرگانی و یاسای دەوێت، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا سروشتی كۆمەڵگەی كوردی وایە زیاتر بایەخ بە زانستە سروشتییەكان دەدات بە تایبەت پزیشكی و ئەندازیاری.»

د. ماجید خەلیل مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئەوەی وای كردووە كە هەندێك لە بەشەكان قوتابی بۆ دانەنراوە، پەیوەندی بە پرسێكی كاریگەری كەلتووری و خوێندنی باڵاوە هەیە، كە لەم چەند ساڵەی دواییدا زانكۆكان ڕووبەڕووی بوونەوە». گرفتەكانیشی لەم خاڵانەدا خستەڕوو:

یەكەم: ئەو سیستەمەی كە قوتابی بەسەر بەش و كۆلێژی زانكۆكاندا دابەش دەكات، وا بۆ دوو ساڵە گرفتەكەی تۆختر بووەتەوە. بۆ نموونە لۆژیكییەن دەیسەلمێنین پەیوەندی بە خواستی قوتابییەوە نییە، واتە بەشی وا هەیە لە ساڵی 2021 دا 80 خوێندكاری بۆ ڕۆیشتووە، كەچی لە 2022 و ئەمساڵدا یەك خوێندكاری بۆ چووە. كەواتە لێرەدا پێویستمان بە گەڕان نییە بۆ هۆكارەكە، چونكە پەیوەندی بە قبووڵی ناوەندییەوە هەیە كە هەڵەی تێدایە.

دووەم: هەڵەیەكی دیكە ئەوەیە ساڵانێكە لۆژیكێكی لابەلای بێ ئاگا لە بابەتی نەتەوە و نیشتمان و ئایندەسازی، لۆژیكێكی دابڕاو لە دونیابینی پەروەردە و پرسی هەرە جددیی زانستە مرۆڤایەتییەكان، پێی وایە هەر بەشێك بازاڕی نەبوو، دەبێت دابخرێت. بیركەرەوانی ئەم ئەدەبیاتی تێگەیشتنە لە وڵاتانی دیكەدا، (هەڵبەتە وڵاتانی بە فەرهەنگ دەڵێم)، شایانی دادگایی كردنن.

هەرچەندە گرنگە بایەخ بە كەرتێكی زانستی بدرێت كە بازاڕ پێویستییەتی، بەڵام مانای ئەوە نییە ئەلف بۆ یای یادەوەری نەتەوەییمان نیازی بە بازاڕ بێت. هاوكات لەم ساڵانەدا بەشە پزیشكییەكان بە لێشاو قوتابی لەخۆ گرت، ئەمەش لە بەهای بابەتییانەیان دێنێتە خوارەوە، ئەوەتا لە گەرمیان مانیان گرتووە و خەریكە ڕەنج بەخەسار دەبن، چونكە تاقیگە و مامۆستای نییە. لە چەرمۆ زۆربەیان داخران، بۆیە ڕاستە هەموو بەشێك گرنگە و پێویستە بایەخی هەبێت. ڕەنگە هۆكارێكی ئەو بەشانەش كە قوتابی بۆ ناچێت، لاوازیی ئەدای سەرۆك بەشەكان و ستافەكان بێت، كە نەیانتوانیوە بوونی بەشەكە لەنێو قوتابیدا زیندوو ڕابگرن، یان نەیانتوانیوە چالاكانە چارەنووسی بەشەكە بە داخستن نەدەن».

د. سندس عەلی مامۆستای زانكۆ، بۆچوونی وایە: «ئەو دیاردەیە ڕەنگدانەوەی بازاڕی كۆمەڵگەی ئێمەیە، بۆ نموونە پزیشكەكان بازاڕی باشیان هەیە، بۆیە قوتابی زیاتر دەچێتە ئەو بەشە، بەڵام هەندێك بەش هەیە لەبەر ئەوەی بازاڕی نییە، واتە پارەی لێ دەست ناكەوێت، قوتابی هەر لە سەرەتاوە پڕی ناكاتەوە، ئەوەش كاریگەری دەبێت لەسەر ئەوەی قوتابی هەندێك جار بەبێ ئەوەی حەزی هەبێت، دەچێتە بەشێك و پڕۆفیشناڵیەتی ئاستی دادەبەزێت، بەوەش خواستی پسپۆڕیمان تا دێت كەم دەبێتەوە. واتە سەركەوتن بەوە نییە كە پلەیەكی بەرزت هێنابێت، بەڵكو دەبێت پێشتر خواستت لەو بەشە هەبێت لەڕووی جەستەیی و لە ڕووی فكری و دەروونیشەوە، نەك لەبەر ئەوەی كە ئەم بەشە پارەی تێدایە، یان بازاڕی زۆرە».

سەبارەت بە ڕێگە چارەسەریش گوتی: «پێویستە لە پۆلی نۆی ناوەندییەوە پسپۆڕییەكان جیا بكرێنەوە و بەپێی خواستی قوتابی بێت و تاقیكردنەوەیان بۆ ئەنجام بدرێت. بۆ نموونە ڕەچاوی نمرەكانی لە پۆلی نۆ دەكەن، پێشتریش قوتابییەكە لە بیركاری و لە زیندەزانیدا زۆر زیرەك بووبێت، دیارە حەز و خولیا و خۆشەویستییەكی بۆ ئەم وانانە هەبووە، بۆیە تێیدا زیرەك و سەركەوتوو بووە، بۆیە ئەگەر تاقیكردنەوەیەكی لەم شێوەیە بكرێت و بەپێی ئەم تاقیكردنەوە خواستی پسپۆڕی دابنرێت، بەم پێوەرانە و پرسیاركردن لە خۆی لە دەوروبەری و لە كەشی دەكرێت، بزانرێت ئەم قوتابییە خواستی لەسەر چییە، بەوەش لە بری ئەوەی پزیشكمان زۆر بێت، خواستی پسپۆڕیمان زۆر دەبێت». گوتیشی: «بە ڕای من پێویست ناكات قوتابی كە پۆلی نۆی تەواو كرد و چووە پۆلی دە، هەموو وانەكانی كیمیا و فیزیا و زیندەزانی و...هتد بخوێنێت. ئێستا زانستی و ئەدەبی جیا كراونەتەوە، زانستییەكەش كوردی و عەرەبی و زمانەكان هەر دەخوێنن، ئەمە شتێكی بێمانایە».