شڤان حەمدی، ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، دەرچووی كۆلێژی یاسای زانكۆی جیهانە، یەكێكە لەو كادرە خوێنگەرمانەی كە هەموو كات بایەخێكی زۆر جددی و مەیدانیی بە پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەكان داوە و، هەوڵی داوە كە بیروبۆچوونە جیاوازە سیاسی و ئەكادیمییەكان لە دەوری پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان كۆ بكاتەوە، بەردەوامیش ئامادەكاری بۆ بەستنی كۆڕ و پەنێڵ لەسەر پرسە نیشتمانییەكان دەكات و، پاشان هەوڵی داوە كە بیروبۆچوونە ئەكادیمی و سیاسییە جیاوازەكان لە چوارچێوەی كتێبێكدا پێشكەشی خۆینەران بكات، لەمەشدا بەشداریی كارای لە چەندین كتێبی زۆر گرنگدا هەیە كە لێرەدا تەنیا ئاماژە بە كتێبی (كۆتایی سایكس پیكۆ) دەكەین، كە بەشدارییەكی كارای لە ئامادەكردنی ئەم كتێبە گرنگەدا هەبووە، ساڵانەش وەك ئەركێكی نەتەوەیی بەشداریی كارای لە بە زیندووڕاگرتنی پرۆسەی ڕیفراندۆمی گەلی كوردستان هەیە، لە گفتوگۆی ئەم جارەشدا «ڕیفراندۆم و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی» بەم جۆرە بیروبۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

لە دوای كەرنەڤاڵی جەماوەری بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1992 بۆ دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، تەنیا لە پرۆسەی ڕیفراندم بۆ سەربەخۆیی كوردستان هەمان كەرنەڤاڵی جەماوەریمان بینیوەتەوە، كە بەو ڕێژە بەرزە بەشداری بكەن و بەو ئاستە بەرزە 92.7% دەنگ بە «بەڵێ» بۆ سەربەخۆیی بدەن.

پرۆسەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1992 وەك پرۆسە و بەشداریی خەڵك و ئاستی دەنگدان، هیوا و ئومێد و ئیرادەی گەلی كوردستانی بە جیاوازیی سیاسی و نەتەوە و ئایینەوە بەرجەستە كرد، بەوەی ئەم گەلە قارەمانە دەیەوێت قەوارەیەكی سیاسیی خۆی هەبێت، تەنانەت ئەگەر ئەو قەوارە سیاسییە ئۆتۆنۆمییەش كە پاشان پەرلەمانی كوردستان چوارچێوەكەی فراوان كرد و بوو بە «فیدڕاڵی»، بەڵام بەداخەوە حزبە سیاسییەكان وەك خۆی ئاكامی هەڵبژاردنەكەیان پەسەند نەكرد و وەك پێویست ڕێزیان لە ئیرادەی ئەو گەلە قارەمانە نەگرت، هەر بۆیە وەك ئەوەی ئیرادەی گەلی كوردستان ئومێدی بوو، نەتوانرا حوكمڕانی لە كوردستاندا بێ كەموكورتی و گەندەڵی بێت.

بە هەمان شێوە لە پرۆسەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستاندا، لەگەڵ ئەوەی خەڵكی كوردستان بە جیاوازیی سیاسی و نەتەوەیی و ئایینیشەوە بە ڕێژەی 92.7% دەنگیان بۆ سەربەخۆیی كوردستان دا، بەڵام دیسان حزبە سیاسییەكانی كوردستان نەك هەر ڕێزیان لەم ئیرادە گەورەیەی گەلەكەی خۆیان نەگرت و ئامادە نەبوون بەرگری لە دەنگی گەلەكەی خۆیان بكەن، بەداخەوە خیانەتیان كرد و بوونە پێشلەشكری هێزە عێراقییەكان بۆ ئەوەی كوردستان داگیر بكرێتەوە، ئەم خیانەتە لەگەڵ ئەوەی بووە هۆكاری لەدەستدانی 51% خاكی كوردستان، بەڵام بە هۆی بەرگری و مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگە بۆ پارێزگاریكردن لە هەولێر و دهۆك، بینیمان هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گۆڕانكاریی بەسەردا هات، بۆیە بەرگریی قارەمانانەی پێشمەرگە لە (پردێ و سحیلا و مەحموودییە) ئەوەیان فێركردین كە ئەگەر لە سەرتاسەری بەرەكانی شەڕ مقاوەمەت و بەرگری بكرایە، بێگومان ئاكامی ڕیفرندۆم دەبووە واقیع و ئێستا بە شێوەیەكی دیكە جیهان قسەی لەگەڵ دەكرین و پەیوەندییەكانیشمان لەگەڵ عێراقدا وەك دوو دراوسێ دەبوو.

بەڕێزانی ئەم گفتوگۆیە، زۆر بە جوانی باسی هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییان كرد و گرێیان دایەوە بە بەرژەوەندی و هاوسەنگیی هێزە نێودەوڵەتییەكانەوە، ئەم بۆچوونە لەگەڵ ئەوەی ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگرە، بەڵام من لە دیدێكی دیكەوە پێموایە زۆر جار دروستكردنی دیفاكتۆ (ئەمری واقیع) هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەگۆڕێت، وەك چۆن دروستبوونی هەرێمی كوردستانیش پێش ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵانی نێوان 1992-2003 وەك هەرێمێكی دیفاكتۆ ناوزەد دەكرا، هەر بەو شێوەیەش مامەڵەی لەگەڵ دەكرا، كە دوای ڕووخانی ڕژێمی عێراقیش نەك بووە هەرێمێكی دەستووری لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، بەڵكو وەك دیفاكتۆ دەستوری عێراق ددانی بە هەموو ئەو یاسا و بڕیارانەدا نا كە لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا پەرلەمانی كوردستان دەری كردبوون.

لە ڕاپەڕینەكانی بەهاری عەرەبی لە سەرەتای ساڵی 2011، تەنیا ڕژێمی ئەسەد توانی بمێنێتەوە، ئەمە لە كاتێكدا بەشی زۆری هەموو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەوە بوون، دەبێت ڕژێمی ئەسەد بڕووخێت، لە ماوەی ساڵانی 2011-2015 ڕووسیا و چینیش بێدەنگ بوون و هیچ هاوكارییەكی ئاشكرای ڕژێمی ئەسەدیان نەكرد، بەڵام وەفاداریی سوپاكەی ئەسەد بۆ مانەوەی ڕژێمەكە هۆكاری سەرەكی و بنەڕەتی بوون بۆ مانەوەی ئەو ڕژێمە، ئێستاش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مامەڵەی لەگەڵ دەكەن وەك ئەوەی ڕۆژانە لە هەواڵەكانی جیهاندا دەیبینین، لەمەش خراپتر، تا ئیرادەی قارەمانانەی پێشمەرگە لە ئابی ساڵی 2014 بۆ یەكەمین جار تیرۆریستانی داعشی تێك نەشكاند لە مەخموور و زومار و چەندین ناوچەی دیكە، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگیی هەڵبژارد و خەریك بوو وەك دیفاكتۆ مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، تەنانەت توركیا كە خۆی ئەندامی هاوپەیمانیی ناتۆیە، بە دانوستاندن دیپلۆماتكارەكانی كونسووڵخانەی توركیای لە دەوڵەتی تیرۆریستیی داعش وەرگرتەوە.

لەمەوە دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، لەگەڵ ئەوەی زۆر ڕاستە كە هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرژەوەندیی هاوبەش و هاوسەنگیی هێز چوارچێوەكەی دیاری دەكات، بەڵام بەرگری و مقاوەمەتیش بە دروستكردنی دیفاكتۆ گۆڕانكاری بەسەر ئەو هەڵوێستەدا دەهێنێت. هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە ساڵی 2017 بە تایبەتی دوای سەركەوتنە مەزنەكانی بەسەر تیرۆریستانی داعش و ڕووخانی خەلافەتەكەیان، ئەو هێزەی هەبوو كە بەرگری لە خاكی كوردستان و ئیرادە و دەنگەكانی گەلی كوردستان بكات، ئەم بۆچوونە تەنیا بۆچوونێكی سۆزداری نییە بۆ هێزی پێشمەرگە، بەڵكو ئەم بۆچوونە پشتئەستورە بەو فیلمەی لە كوردستان ئامادە كرا و لە تەلاری نەتەوە یەكگرتووەكان كە پیشانی هەموو نوێنەرانی دەوڵەتانی جیهان درا، ئەم بۆچوونە مانشێتێكی سەرەكیی ڕۆژنامەی شەرقولئەوسەتی چاپی ئینگلیزیی لەندەنە كە نووسیبووی «پێشمەرگە لە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش پرۆڤەی پاراستنی دەوڵەتی كوردستان دەكات».

كەواتە كێشەی سەرەكیی ئێمە لە دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بە پلەی یەكەم خیانەت و نەبوونی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی بوو بۆ بەرگریكردن لە خاكی كوردستان و ئیرادە و دەنگی خەڵكی كوردستان، تا ئەمەش نەیەتە ئاراوە، زۆر زەحمەتە بە ئاواتەكانی خۆمان بگەین.