ڕوانگەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ داهاتووی كورد لە عێراق و چارەسەركردنی كێشەی كورد، كە لەو وڵاتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەش كراوە، لە ساڵی 2002 و پێش ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن لە كۆنگرەی (كورد كلیلی چارەسەری كێشەی عێراقە) لە سەنتەری مستەفا بارزانی لە زانكۆی ئەمریكی لە واشنتۆن ڕاگەیەندرا و، هەر لەم كۆنگرەیەشدا، توێژینەوەیەك لە لایەن پڕۆفیسۆر دیڤید فلیپس بە ناوی «دابەشكردنی دەسەڵاتەكان لە عێراقدا» پێشكەش كرا. لەو كۆنگرەیەدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان نەخشە ڕێگەی بونیادنانەوەی عێراقی وەك دەوڵەتێكی (فیدڕاڵی و دیموكراتی و پەرلەمانی و فرەیی) ڕاگەیاند و بە ئامادەبووانی ڕاگەیاند: «هەتا كێشەی كورد لە عێراقدا بە شێوەیەكی عادیلانە چارەسەر نەكرێت و چارەسەرێكی گونجاو بۆ كێشەی كورد لە تەواوی ناوچەكە نەدۆزرێتەوە، ئەوا نە عێراق و نە ناوچەكەش ئاشتی و سەقامگیری بە خۆیەوە نابینێت».

ئەم ڕوانگەیەی نێچیرڤان بارزانی، ڕەنگدانەوەی ڕوانگەی سەرۆك بارزانی و تەواوی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستانیش بوو، هەر بۆیە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن و دەستپێكردنی هەوڵەكانی بۆ نووسینەوەی «یاسای كاتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت)» و دوای ئەویش داڕشتنی دەستووری ساڵی 2005ی عێراق و پاشانیش پەسەندكردنی، هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوە بوو، كە عێراق لەسەر بنەمایەكی تازە وەك دەوڵەتێكی (فیدڕاڵی و پەرلەمانی و دیموكراتی و فرەیی) دابمەزرێتەوە و، ئەو دەستوورە ئەگەر وەك خۆی جێبەجێ بكرێت، نەخشە ڕێگەیەكی دروستە بۆ ئەوەی بتوانرێت ئەو دەوڵەتە دابمەزرێت. بەڵام ماوەی 20ساڵ لە ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێندا تێدەپەڕێت و ئێستا ڕەوشی عێراق لەچاو دوای ساڵی 2003 خراپتر نەبێت، ئەوا گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە و ئەو واقیعەی ئێستا لە عێراقدا دەبینین بریتییە لە:

 عێراق بەدەست دابەشبوونی مەزهەبی و تیرۆر و توندتیژییەوە دەناڵێنێت، ئەم دابەشبوونەش دەوڵەتی عێراقی لەبەریەك هەڵوەشاندووەتەوە، نەك تەنیا ئاسایش و سەقامگیریی عێراقی خستووەتە بەردەم هەڕەشەیەكی گەورە، بەڵكو سەوەریی عێراقیش كەوتووەتە ژێر پرسیارەوە.

 ئێستا لە عێراقدا نفووزی دەوڵەتانی دەرەكی هەیە و دەستتێوەردان لە كێشەكانی عێراقدا دەكەن.

 ئێستای عێراق بووەتە سەرچاوەی ئاژاوە و ئیفلیجبوونی دامەزراوەكان، بەرنامەیەكی ڕیفۆرم نییە بۆ ئەوەی كێشەكانی چارەسەر بكرێن و دامەزراوەكانی كاری خۆیان بكەن، هەر بۆیە وێڕای ئەوەی عێراق دەوڵەتێكی دەوڵەمەندە، بەڵام نەتوانراوە خزمەتگوزاریی سەرەكی بۆ هاووڵاتیان دابین بكرێت.

 دەستووری عێراق بە شێوەیەك داڕێژراوە كە دەكرێت بڵێین بە ناتەواوی بەجێهێڵدراوە، بۆیە ماددەكانی تەفسیر و لێكدانەوەی جۆراوجۆری بۆ دەكرێت و، زۆر جار لە لایەن دادگای فیدڕاڵییەوە دژی هەرێمی كوردستان بەكار دەهێندرێن.

 لەبەر ئەوەی تەنیا هەرێمی كوردستان هەرێمی فیدڕاڵە و ڕێگەیان نەداوە بەپێی ماددەی 121ی دەستوور هەرێمی دیكە دروست بكرێت، كۆمەڵێك كێشەی كەڵەكەبوو لە عێراقدا هەیە.

 دەستووری عێراق بە تەواوەتی لەلایەن حكومەتی عێراقەوە پێشێل كراوە و جێبەجێ ناكرێت و تەنانەت ئەنجوومەنی فیدڕاڵی هاوشانی ئەنجوومەنی نوێنەران دانەمەزراوە، بۆ ئەوەی عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵیی ڕاستەقینە.

بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشە و نیگەرانییانە، سەرۆكی هەرێمی كوردستان داوای مامەڵەیەكی نوێ دەكات، ئەمەش نەك تەنیا بۆ چارەسەركردنی ئەو دابەشبوونە قووڵەی لە نێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراقدا هەیە، بەڵكو بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا، هەروەها ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لە چوارچێوەی جێبەجێكردنی دەستووری عێراقدا.

لەم چوارچێوەیەدا كتێبی «نەخشە ڕێگەیەك بۆ ئاشتی . تێڕوانینێكی ڕەخنەگرانە بۆ پەیامەكانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان» كۆكراوەی 12 وتاری گرنگە كە لەلایەن 12 ئەكادیمست و كەسایەتیی پڕۆفیشناڵی دیار، لەسەر ئاستی جیهان نووسراوە و ماوەی دوو دەیەیە چاودێر و توێژەرن لەسەر سیاسەتی عێراق و هەرێمی كوردستان، بابەتەكان ڕوانگەی نێچیرڤان بارزانییان بەسەر سێ تەوەری گرنگدا دابەش كردووە، كە بریتین لە:

یەكەم: چارەسەركردنی ئاشتییانە و عادیلانەی كێشەی كورد لە عێراق، كە هەمان بایەخی بۆ ئەو دەوڵەتانەی دیكەش هەیە كە كوردستانیان بەسەردا دابەش كراوە.

دووەم: ئەو ناسەقامگیرییەی لە عێراقدا هەیە پەل دەكێشت بۆ دەرەوەی سنوورەكان و كاریگەریی لەسەر وڵاتانی دیكەش دەبێت.

سێیەم: ئەو ئالنگارییانەی دێنە بەردەم ئەم ڕوانگە ئەبستراكتە، كاتێك هەوڵەكان دەخرێنە گەڕ كە بكرێتە پلانێكی واقیعی و جێبەجێكراو بۆ گرتنەبەر و هەنگاوهەڵگرتن بەرەو چارەسەركردنی كێشەكان.

لە ڕوانگەی ئەم سێ تەوەرەوە بەشداربووانی ئەم كتێبە بە كۆمەڵێك بیروبۆچوونی ڕەخنەییانەوە هەڵسەنگاندیان بۆ ڕوانگەی نیچیرڤان بارزانی بۆ داهاتووی كورد لە عێراق و ناوچەكەدا كردووە، لێرەدا پوختەیەك لە بۆچوونی بەشداربووان دەخەینە ڕوو.

 

د. كینس پۆلاك:

عێراق هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە بە لۆژیكی هێز مامەڵەی لەگەڵ كوردستاندا كردووە

د.كینس پۆلاك، گەورە توێژەری ئەنیستیوتی ئەمریكان ئەنتەرپرایزە لە واشنتۆن و بۆ دوو جار ئەندامی ستافی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی بووە، كە لە یەكێكیاندا بەڕێوەبەری كاروبارەكانی كەنداوی فارس بووە، پێشتریش یەكێك بووە لە گەورە توێژەرانی ئەنستیوتی بڕوكینگز، هەروەها بەڕێوەبەری توێژینەوەكان و بەڕێوەبەری سەنتەری سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بووە، لەم كتێبەدا بە باسێك بە ناونیشانی «ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، عێراق، هەرێمی كوردستانی نوێ» بەشداری كردووە و بەم جۆرە لەسەر نەخشەڕێگەكە بۆچوونەكانی خۆی خستووەتە ڕوو.

ئەو نەخشە ڕێگەیەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان (نێچیرڤان بارزانی) خستوویەتیە ڕوو بۆ هەرێمی كوردستان، لەگەڵ خەونەكانی ئەمریكا بۆ كوردستان و عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەواو یەك دەگرێتەوە، چونكە ئەمریكا خوازیارە كورد بەهرەمەند بێت لە ئاسایش و گەشەكردن، وەك كورد ژیان بباتەسەر و دوور بێت لە چەوساندنەوە، لە چوارچێوەی عێراقدا بە خۆشحاڵ و خۆشگوزەرانی بژیێت و بەشداریی ئەرێنی و بنیادنەرانە لە عێراقدا بكات، ئەگەرچی دەزانین زۆرێك لە كورد خەون بە بوونی دەوڵەتی تایبەت بە خۆیانەوە دەبینن. هەروەها ئەمریكا دەیەوێت عێراق بەهێز و سەقامگیر و سەربەخۆ و گەشەكردوو بێت، واتە دەیەوێت عێراق بە تەواوەتی حوكمڕانی خاك و وڵاتی خۆی بێت و نەبێتە پاشكۆی وڵات و هێزی دیكە، بەڵام ڕەنگە ئەمە داواكارییەكی قورس بێت بۆ عێراق لە سایەی ئەو هەلومەرجەی لە ئێستادا لەم وڵاتەدا باڵادەستە. عێراق نوقمی گەندەڵییە و ڕكابەرییە تاكەكەسی و تایفەگەرییەكان حكومەتەكانی تووشی لێكترازان كردووە، مەترسییەكە ئەوەیە عێراق هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ خۆیدا ڕابكێشێتە ئەم گێژەنەوە، ئەوەتا دەیەوێت ئۆباڵی كێشەكانی عێراق بخاتە ئەستۆی كوردستان، هەروەها لە ڕێی دەسەڵاتی دادوەرییەوە ڕێگری لە كوردستان دەكات، نەوتی خۆی بفرۆشێت، بۆی هەیە ئەمانە ناسەقامگیری لە كوردستاندا دروست بكەن، بۆیە دەبێت ئەم كێشانە چارەسەر بكرێن و پشتگوێ نەخرێن. هەرچۆنێك بێت، نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانی بە ڕوونی گوزارشت لەوە دەكات كە نابێت لەخۆگرتن بە ملكەچپێكردن و بەشداریكردن بە پەراوێزخستن لێك بدرێتەوە، ناكرێت پەیوەندیی نێوان حوكمڕان و حوكمڕانیكراو پەیوەندیی نێوان چەوسێنەر و چەوساوە بێت، بە هۆی مێژووەكەیانەوە ئەمریكییەكانیش دەتوانن لە پێداگریی كورد تێبگەن، لەوەی نەبنە هاووڵاتی پلە دوو. نێچیرڤان بارزانی لە وتارێكیدا لە 25ی ئەیلوولی ساڵی 2021 ڕایگەیاند «هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە لە ساڵی 1921 بەغدا بە لۆژیكی هێز حوكمڕانیی كردووە، كە سەری كێشاوە بۆ كارەسات و كاولكاری»، ئەمە بە ڕاستی دیدگەیەكی قووڵە، چونكە ئەگەر وڵاتێك بیەوێت بەهێز و سەقامگیر بێت و جڵەوی چارەنووسی لە دەستی خۆیدا بێت، ناكرێت لە ناوخۆدا بە لۆژیكی هێز حوكمڕانی بكات. ئەم وشانەی نێچیرڤان بارزانی ڕەنگدانەوەی وانەیەكە كە پێویستە سەرجەم عێراقییەكان ڕەچاوی بكەن، ئەگەر دەیانەوێت ئەو دەستكەوتانە بەدەست بهێنن كە بە پەرۆشەوە لێی دەڕوانن. ئەم نەخشە ڕێگەیە شتێكی تەواو جیاواز دەخاتەڕوو، ئەمە دەرفەتێكە بۆ كورد و عێراقییەكان بۆ ئەوەی ئاراستەیەكی تەواو جیاواز بگرنەبەر بە ئاقاری سازشكردن، حوكمڕانیی باش، بەرەوپێشچوون، دەرفەتی ئابووری و مۆدێرنیتە و بگرە دیموكراسی.

 

پڕۆفیسۆر دەیڤید ڕۆمانۆ:

نەخشە ڕێگەیەكی ئاشتی بۆ هەموو عێراق

پڕۆفیسۆر دەیڤید ڕۆمانۆ ئوستادی سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی میسۆریی لە ئەمریكا و خاوەنی كتێبی «بزووتنەوەی ناسیۆنالیستیی كورد دەرفەت و كۆكردنەوە و ناسنامە (Kurdish Nationalist Movement .Opportunity، Mobilization and Identit)، لەم كتێبەدا بەم جۆرە ڕای خۆی خستووەتە ڕوو.

نێچیرڤان بارزانی لە وتارێكیدا لە 25ی ئەیلوولی ساڵی 2021 ئاماژەی بەوە كرد كە «پێویستە هەموومان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕێگەی بەدیهێنانی پێكەوەژیان و ڕێزگرتنی دوولایەنە و لێبووردەیی و هاوبەشیكردن بدۆزینەوە، پێویستە پێكەوە كار بكەین و بەرژەوەندیی هاوبەش بۆ ئەو سیستمە ئابووری و ئەمنییانە دروست بكەین، كە تێیدا هەموو لایەك براوەبن».

دەكرێت لەم ڕووەوە ئەوە بڵێین كە ئەمانە تەنیا وشە و گوتاری سەرنجڕاكێش نین كە زۆرێك لە سەركردە سیاسییەكان بانگەشەی بۆ بكەن، پێش ئەوەی ئەجێندایەكی تایفەگەریی بەرتەسك بگرنەبەر و دواتر دەست بدەنە سەركوتكردنی گرووپە كەمیینەكان، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان و خودی بەڕێز بارزانی كە سەركردایەتی دەكات، هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە ئەم وشانەی كردووەتە هەنگاوی كرداری، حكومەتی هەرێم نەك تەنیا پێكهاتەكانی كوردستانی بەشداری پێ كردووە لە سیستمی حوكمڕانیدا، بەڵكو ڕێزی لە مافەكانی دیكەشیان گرتووە وەك خوێندن بە زمانی دایك و پیادەكردنی ئایینی خۆیان.

لە وتارەكەیدا لە زانكۆی ئەمریكی لە دهۆك لە 16ی تشرینی دووەمی ساڵی 2021 نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند: «ئەگەر پێكهاتەیەكی سەرەكیی وڵاتەكە لە حوكمڕانی و ئیدارەدان دوور بخرێتەوە، ئەوا دەتوانێت بەرهەڵستی بكات، ئەمەش پشێوی بە دوای خۆیدا دەهێنێت، كە بۆی هەیە مەترسی بێت لەسەر هەموو لایەك لەسەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی».

ئەوە بوو بە لەبەرچاوگرتنی ئەم واقیعە دەستووری نوێی عێراق و سیستمێكی بەنامەركەزی و فیدڕاڵی لە ساڵی 2005 گەڵاڵە كرا، دەستوور چوارچێوەیەك دادەڕێژێت بۆ هاوبەشیپێكردنی دەسەڵات لەنێوان پارێزگا و هەرێم و دەسەڵاتەكانی بەغدا، بەڵام بەداخەوە زۆرێك لە ماددەكانی دەستوور جێبەجێ نەكراون. نێچیرڤان بارزانی جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی «سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق ئەركیان لە ئەستۆیە، بەڵام ئەركی سەرەكییان بریتییە لە جێبەجێكردنی دەستوور».

سەركردایەتیی باش پێویستی بە دیدگەیە، پێویستە خەڵك ئەو ئامانجە سیاسی و كۆمەڵایەتییانە بەدی بكەن كە لەلایەن سەركردایەتییەوە وێنا دەكرێن و پێویستە ئەوانی دیكە دڵنیا بكرێنەوە، كە ئەم ئامانجانە هاوكاریان دەبێت لە گەشەكردن و بەرەوپێشچوون، بە خستنەڕووی نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانی بۆ سەقامگیری و ئاشتی لە عێراقدا، ئەوا ئەم دیدگەیە لەبەردەستدایە.

 

پڕۆفیسۆر جەنگیز چاندار :

بەبێ چارەسەركردنی كێشەی كورد گەمەكە كۆتایی نایەت

جەنگیز چاندار، جیا لەوەی یەكێكە لە ڕۆژنامەنووسە دیارەكانی توركیا و جیهان، لە هەمان كاتدا توێژەرێكی باڵای پڕۆگرامەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقایە لە سەنتەری كاروباری نێودەوڵەتیی سوید، لە ساڵانی 1991-1993 ڕاوێژكاری تایبەتی سەرۆك كۆماری توركیا (توركۆت ئۆزال) بووە بۆ كاروباری دەرەوە، خاوەنی كتێبی (ئەركە مەحابەكانی توركیا . شەڕ و ئاشتی لەگەڵ كوردەكان)ـە و لەم كتێبەدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، بەبێ چارەسەری كێشەی كورد، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەقامگیری بە خۆیەوە نابینێت و، بەم جۆرە ڕای خۆی خستووەتە ڕوو.

ئەوەی جێی سەرنجە، ئەوەیە كە لە بیركردنەوەكانی نێچیرڤان بارزانیدا ئەو بۆچوون و دیدگەیانەم بەدی كرد، كە لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەتەكانی سەدەی ڕابردوودا بانگەشەم بۆ دەكردن، كە لە تشرینی دووەمی ساڵی 2021 لە كۆنفڕانسی ساڵانەی زانكۆی ئەمریكی لە دهۆك ڕایگەیاند: «سیستمی ئەمنی و سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پێكەوە گرێ دراون».

دەكرێت ئەوە لەم قسەیەوە هەڵێنجێنین كە بەبێ خۆشگوزەرانی و بەشداریی كورد لە حوكمڕانی و ئیدارەدانی نەك تەنیا توركیا، بەڵكو عێراق و ئێران و سووریاشدا، ئەوا سەقامگیری و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زامن ناكرێت، لە كاتێكدا من ئەمە دەنووسم، ئەوا نە ئێران و نە توركیا و نە بەغدا و نە دیمەشق ئاماژەی ئەرێنییان لێ بەدی ناكرێت، لە ڕووی هاوكاریكردنی كورد و پێكهاتەكانی دیكەی نێو دەوڵەتەكانیانەوە، بۆ برەودان بە مافە كەلتووری و سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان، بەو چەشنەی كە لە پەیامەكەی نێچیرڤان بارزانیدا هاتووە.

لە ئەیلوولی ساڵی 2021 و لە هەولێر، لە كۆنفڕانسێكدا بە ناوی «عێراق، چارەنووسێكی تراژیدی»، نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند: «عێراق دەرس وەرناگرێت لە ئەزموونی تاڵی ڕابردووی، لە شكستە بەردەوامەكانی، لە شەڕە بێكۆتاییەكان و باجی گەورەی ئەو كاولكارییەی كە گەلان و پێكهاتەكانی عێراق داویانە و بەرگەیان گرتووە».

ئەوەی نێچیرڤان بارزانی لە ساڵی 2021دا بە ڕوونی گوزارشتی لێ كرد، لە ساڵی 2022دا هاتەدی، كاتێك عێراق خزایە نێو دوایین و قووڵترین ساتەوەختی قەیرانێكی بەردەوامەوە، ئەگەر نەتوانرێت عێراق بە دەوڵەتێكی شكستخواردوو وەسف بكرێت، ئەوا بێگومان وڵاتێكە كە دامەزراوەكان تێیدا لاواز و میلیشیاكان تێیدا بەهێزن، سوپایەكی نیشتمانی نییە و ئایندەیەكی نادیار چاوەڕوانی دەكات.

 

د. پاول بلاكلیدج :

چیتر ناكرێت كورد بە چەشنی ڕابردوو و بە ئاسانی فەرامۆش بكرێت

د.پاول بلاكلیدج، توێژەر و تایبەتمەندە لە (سیاسەت و ئاكار) توێژەر و مامۆستایە لە (بەڕێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی، سەركردە و فیكری سیاسی) لە ژمارەیەك لە زانكۆكانی بەریتانیا، لەم كتێبەدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەو سەردەمە بەسەرچووە، جارێكی دیكە پرس و چارەسەركردنی كێشەی كورد بە ئاسانی فەرامۆش بكرێت و بەم جۆرە بۆچوونەكانی خستووەتە ڕوو.

نێچیرڤان بارزانی مشتومڕی ئەوە دەكات كە ئاشتی و سەقامگیری لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا تەنیا ئەو كاتە بە تەواوەتی بەدی دێت، كە پەیوەندییەكی سەقامگیر لە نێوان ئەو چوار دەوڵەتەدا دروست ببێت، كە كوردیان بەسەردا دابەش كراوە، لەوەش زیاتر ئەو ئاماژە بەوە دەكات، كە سەقامگیری لەم ناوچەیەدا گرنگییەكی جیهانیی هەیە، كەواتە تاوەكو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرچاوەی هەناردەی نەوت بێت، ئەوا خەبات و كۆششی كورد بۆ سەرمایەداریی جیهانی گرنگیی دەبێت.

بە گوێرەی بۆچوونی بارزانی «ماف و بەرپرسیارێتی پێكەوە گرێ دراون، ئەگەر دەسەڵاتی فیدڕاڵی لە بەغدا مافە دەستوورییەكان بە هەرێمی كوردستان بدات، ئەوا هەرێمی كوردستانیش دەتوانێت بە تەواوەتی ئەركە دەستوورییەكانی جێبەجێ بكات»، بەڵام كێشەكە ئەوەیە نێچیرڤان بارزانی ئاماژە بە ئەركی مۆراڵی دەكات، بۆ گوزارشتكردن لە بۆچوونەكانی، لە كاتێكدا ئەوەی لە جیهاندا زاڵە، حیساباتی بەرژەوەندییەكانە.

بەهێزترین لایەنی مشتومڕی بارزانی ئاماژەكردنیەتی بەوەی كە هەلومەرجەكە گۆڕانكارییەكی بنەڕەتیی بەسەردا هاتووە لە سەدەی ڕابردوودا، بە تایبەتی لە ساڵی 1991ـەوە، چیتر كورد پێكهاتەیەكی خێڵەكی نین لە گوندەكاندا نیشتەجێ بن و هێزە ئیمپریالییە باڵادەستەكان بتوانن بەرژەوەندییەكانی پشتگوێ بخەن، ئێستا ئەوان لە خەڵكی شارنشین و چینێكی سەرمایەداری هەڵكشاو دروست بوون لە ڕێی تۆڕەكانی بازرگانی لە ناوچەكە و جیهاندا. هەرێمی كوردستان وەك سەنتەرێكی گرنگی كەڵەكەكردنی سەرمایەی پەیوەست بە بەرهەمهێنانی نەوتەوە ماوەتەوە، واتە چیتر ناكرێت كورد بە چەشنی ڕابردوو و بە ئاسانی فەرامۆش بكرێت.

 

د.ئازاد ئەسڵان :

كەڵەكەبوونی كێشەكان و پشتگوێخستنی جێبەجێكردنی دەستوور

د.ئازاد ئەسڵان، كە دكتۆرای مێژووی لە زانكۆی لەندەن وەرگرتووە، توێژەرەی بواری مێژووە و چەندین توێژینەوەی لەسەر مێژووی كورد كردووە و، نووسەری كتێبی «ململانێ بەوەكالەتەكان. فۆرمەلەكردن و شكستی ئەم دواییەی ناسیونالیزمی كوردی»یەو لەم كتێبەدا جەخت لەسەر ئەو ڕوانگەیەی نێچیرڤان بارزانی بۆ ئاشتی دەكات و، بەم جۆرە بۆچوونەكانی دەردەبڕێت.

لە دوای ئەوەی نێچیرڤان بارزانی بوو بە سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كار و كۆششی لەسەر ستراتیژیەتێكە كە تێیدا هەوڵی داوە كاراكتەرە سیاسییەكانی عێراق قەناعەت پێ بكات، كە پێویستە سەقامگیری و ئاشتی و ئاسایش بەدی بهێنن لە وڵاتەكەدا، ئەویش لە ڕێی بەدەنگەوەهاتنی داخوازییە ڕەواكانی گەلی عێراق لە پێناو چارەسەركردنی ئەو كێشانەی لە ئارادان، لە ڕێی گرتنەبەری ڕێگەچارەی گفتوگۆ لەسەر بنەمای پرەنسیپەكانی دەستووری عێراق، ئەوە بوو لە وتارەكەیدا لە تشرینی دووەمی ساڵی 2021 لە كۆنفڕانسی ئاشتی و ئاسایش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی ئەمریكی لە دهۆك ڕایگەیاند:

«لە پەیوەندی بە عێراق و كێشەكانییەوە، ئەوا بە داخەوە ماوەیەكی زۆر بوو، ئێمە پێشبینی ئەم دەرئەنجامەمان كردبوو، كاتێك دەستوور وەلانرا، یەكەم هۆشداری لە كوردستانەوە درا، ئەو كاتە گوتمان ئەگەر بارودۆخەكە بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت و ئەگەر دەستوور و ئەو بنەمایانەی كە عێراقی نوێی لەسەر بنیاد نراوە، فەرامۆش بكرێت، عێراق بەرەو داڕووخان دەچێت، ئێستاش دووپاتی دەكەینەوە، ئەوەی لە ئێستادا ڕوو دەدات، دەرئەنجامی كەڵەكەبووی 15 ساڵە لە هەڵەی سیاسی و ئابووری و پشتگوێخستنی دەستوور».

ڕەنگە لە ئێستادا نێچیرڤان بارزانی دەرفەتی ئەوەی هەبێت كە سەركەوتوو بێت لە دیدگەكەیدا بۆ دووبارە بنیادنەوەی عێراقێكی نوێ، بە هاوكاری و هاوبەشی لەگەڵ كاراكتەرە سیاسییەكانی دیكەی عێراق، پێویستە لە ئێستادا نوخبەی سیاسیی عێراق دەرك بەو ڕاستییە بكەن، كە عێراقێكی سەقامگیر و خاوەن سەروەری تەنیا ئەو كاتە بەدی دێت، كە هاوكارییەكی ڕاستەقینە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا بكرێت.

نێچیرڤان بارزانی بەردەوام بووە لە گرتنەبەری پەیوەندییەكی دۆستانە و دیپلۆماتییانە لەگەڵ توركیا و ئێراندا، تەنانەت لە كاتی قەیرانەكانیشدا جەختی لەسەر دیالۆگ و دیپلۆماتی كردووەتەوە، هەرچۆنێك بێت، پەیوەندییەكانی مەحكوومن بە واقیعە سیاسی و ئابوورییەكەوە لە كوردستان و عێراقدا، بۆ ئەوەی سەركەوتوو بێت، لە پەرەپێدانی پەیوەندیی هاوسەنگتر و یەكسانتر لەگەڵ ئێران و توركیا، پێویستە هاوكارییەكی سێ ئاست بەدی بێت كە حكومەتی هەرێمی كوردستان و پەرلەمانی كوردستان و دامەزراوەی سیاسیی عێراق لەخۆ بگرێت.

 

د.ماریانا چارۆنتاكی:

ڕێگەچارەی ئاشتییانە بۆ چارەسەری كێشەی كورد هەم كارێكی پێویست و هەم كارێكی خوازراوە

د.ماریانا چارۆنتاكی، گەورە وانەبێژی ساسیەتی نێودەوڵەتییە لە زانكۆی لینكن، نووسەری كتێبی «كورد و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا . پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست لە ساڵی 1945ـەوە»ـە و لە ساڵی 2007ـەوە توێژینەكانی لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چڕ كردووەتەوە. لەم كتێبەدا كە بە باسێك بە ناونیشانی «نەخشە ڕێگەی نیچیرڤان بارزانی . تێڕوانینك لە ناوەوە» بەشداری كردووە، بەم جۆرە بۆچوونەكانی خستە ڕوو.

تەرحی نێچیرڤان بارزانی بۆ ڕێككەوتنێكی نوێ و دیدگەیەكی نوێ كە سەرجەم لایەنەكانی نێو شەبەنگی سیاسیی عێراق كۆبكاتەوە، نەك تەنیا كارێكی پێویستە، بەڵكو داهێنانكارانەیە. ئەگەرچی ئەم تەرحە پێشینەی هەیە كە بۆچوون و پابەندبوونی هاوشێوە (ئەگەرچی تەمومژاوی) كراون، وەك ڕێككەوتنی چوارچێوەی ستراتیژی بۆ پەیوەندیی هاوكاریئامێز لە نێوان ئەمریكا و عێراق (17ی تشرینی دووەمی 2008)، بەڵام كارێكی زۆر دەگمەنە، كە دەستپێشخەرییەكی لەم چەشنە لە تاقە كەسایەتییەكی سیاسییەوە سەرچاوە بگرێت، بەتایبەتی كەسایەتییەك كە نوێنەرایەتیی حكومەتی فیدڕاڵی ناكات لە بەغدا، لەوەش زیاتر ئەم دەستپێشخەرییە تەوەربەندە لەسەر عێراق، ئەگەرچی پێشینەی هەیە، پشتیوانیی دەنگە دەرەكییەكانی بەدەست هێناوە، بە چەشنی پاپا فرانسیس لە میانەی سەردانەكەی بۆ عێراق لە ئازاری ساڵی 2021. كەواتە نەخشە ڕێگەكەی بارزانی بەرجەستەكاری هەنگاوێكی نوێیە كە پێدەچێت، یەك بگرێتەوە و بەردەوام بێت و بە چەشنێك بونیاد نرابێت، كە وەڵامدەرەوەی تەحەددییەكانی تایبەت بە سیستمی سیاسیی عێراق بێت.

لە پەیوەندی بە توركیاوە، جێبەجێكردنی دیدگەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان پێویستی بە دیالۆگی بەردەوامە كە هاوشان بێت بە ئامانجی دیاریكراو و خشتەی زەمەنی، هەرێمی كوردستان وەك هاوبەشێكی ددانپێدانراو و متمانەپێكراو لە عێراقدا دەتوانێت هاوكار بێت بۆ چارەسەركردنی كێشەی هەڵپەسێردراوی كورد لە توركیادا، ڕێگەچارەی ئاشتییانە بۆ چارەسەر كێشەی كورد هەم كارێكی پێویست و هەم كارێكی خوازراوە.

 

د. سەید شامس:

دەكرێت دەوڵەتانی دیكەی هەرێمییش سوود لە نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانی وەربگرن

د.سەید شامس، گەورە توێژەر و بەڕێوەبەری توێژنەوەیە لە سینیكا و وانەبێژی سیسیۆلۆژی و سیاسەتە لە كۆلێژی ئینفیلد لە بەریتانیا و، نووسەری كتێبی «ناسیونالیزم، ئیسلامی سیاسی، كێشەی كورد لە كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم لە ئێران)ـە، لەم كتێبەدا بە باسێك بەشداریی كردووە بە ناونیشانی «دەستپێشخەرییەك بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە ئێراندا» لەم باسەشدا ئەوەی خستووەتە ڕوو كە دەكرێت سوود لە نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانی بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە دەوڵەتەكانی دیكەی وەربگیرێت و، بەم جۆرە بۆچوونەكانی خستە ڕوو:

ئێران دەتوانێت سوودمەند بێت لەو دیدگەیەی نێچیرڤان بارزانی خستویەتیە ڕوو بۆ ئاشتی و گەشەكردن لە عێراقدا، كە ئەو بە شێوەیەكی ڕاست و دروست ئاماژە بەوە دەكات كە «نەتەوەەكانی كورد و فارس و عەرەب و تورك پێش ئەم دەوڵەتانە لە ئارادا بوون، كە تەمەنیان تەنیا سەدەیەكە و ئەوان خاوەنی مێژوو و خاكی هاوبەشن. بێگومان ئەم نەتەوانە وەك دراوسێ دەمێننەوە، كەواتە هیچ بەدیلێك نییە بۆ پێكەوەژیان و ڕێزگرتنی دوولایەنە». چەقی ئەم دیدگە دروستە گوتاری لەخۆگرتن و هاوبەشیپێكردنی دەسەڵات و لێبوردەییە، ئەوەی وا دەكات، ئەم دیدگەیە شایستەی لەبەرچاوگرتن بێت و سوودمەند بێت، پەندلێوەرگرتن لەو هەلومەرجی بە بنبەستگەیشتنی سیاسییەیە كە لە ئێراندا لە ئارادایە. داواكاریی كورد بۆ خۆبەڕێوەبردن و گرتنەبەری ڕێگەچارەی دیموكراتییە كە یەك ناگرێتەوە لەگەڵ تاكڕەوی و ناسیۆنالیزمی تەوەربەند لەسەر بنەمای ئیتنی، كە لە ناوچەكەدا لە ئارادایە لە هەلومەرجی بە بنبەستگەیشتنی سیاسی لە عێراق و پشێویی سیاسییە لە ئێران، كوردستان دەرفەتی بەهاداری دەستەبەر كردووە بۆ پێكەوەژیانی ئاشتییانە و سیستمێكی دیموكراتی بۆ هاوبەشیكردنی دەسەڵات كە لە دەرەوەی كوردستانیش پیادە بكرێت.

 

د.زانا كوردە:

دەستوور چەقی نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانییە

د. زانا كوردە، توێژەر و پسپۆڕە لەسەر كاروباری یەكێتیی ئەوروپا و نووسەری كتێبی «یەكێتیی ئەوروپا و پرسی كورد . یەكێتیی ئەوروپا وەك ئەكتەرێكی ستاندەری ئەقڵانی»یە، هەروەها لە زانكۆی برۆكسل دكتۆرای لە سیاسەتدا وەرگرتووە و ماستەریشی لە دیراساتی ئەورووپی لە زانكۆی توینت لە هۆڵەندا وەرگرتووە، لەم كتێبەدا بە باسێك بە ناونیشانی «یەكێتی ئەوروپا و كورد. بۆچوونێكی هاوبەش بۆ عێراق» بەشداریی كردووە و بەم جۆرە بۆچوونەكانی خۆی خستووەتە ڕوو:

ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا بۆ عێراق و نەخشەڕێگەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە چەند خاڵێكدا یەك دەگرێتەوە، یەكەمیان، هەردووكیان لەو قەناعەتەوە سەرچاوە دەگرن، كە پێویستە ڕێز لە تەواوی دەستووری عێراق بگیرێت و جێبەجێ بكرێت، یەكێتیی ئەوروپا بە ڕوونی پشتیوانیی خۆی ڕاگەیاندووە بۆ عێراقێكی فیدڕاڵی و فرەیی، فیدڕاڵی لە نێو دەستووری عێراقدا چەسپێندراوە، كە جێی ڕێزگرتنێكی تەواوە لەلایەن یەكێتیی ئەوروپاوە و بووەتە بنەمای مامەڵەكردنی لەگەڵ عێراقدا، لە نێویاندا هەرێمی كوردستان. بە هەمان شێوە دەستوور چەقی نەخشە ڕێگەكەی نێچیرڤان بارزانییە.

دووەمیان ڕێگەچارەی گشتگیری یەكێتیی ئەوروپا و سەرۆكی هەرێمە بۆ پرسی ئاسایش، پێدەچێت هەردوولا هاوبەش بن لەو بۆچوونەدا كە ئاسایش لایەنی كۆمەڵایەتی و ئابووریش دەگرێتەوە. یەكێتیی ئەوروپا لە پێشەنگی ئەو لایەنانە بوون، كە هەوڵی مرۆییانەیان داوە و كاریان بۆ سەقامگیری كردووە لە عێراقدا، بە هەمان شێوە هەرێمی كوردستان كاراكتەرێكی گرنگ بووە لە دەستەبەركردنی نەوایەكی ئارام بۆ ئاوارە ناوخۆییەكانی عێراق.

سێیەمیان بۆچوونیانە لەبارەی ناكۆكیی نێوان بەغدا و هەولێر. یەكێتیی ئەوروپا ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بە یەكێك لە تەحەددییە سەرەكییەكان و بە سەرچاوەی ناسەقامگیریی سیاسی دادەنێت لە عێراقدا. هەر لەم ڕوانگەیەشەوە، یەكێتیی ئەوروپا بەردەوامە لە هاندانی هەولێر و بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان، ئەمەش یەكێكە لە پایە گرنگەكانی دیدگەی نێچیرڤان بارزانی، كە چارەسەركردنی ئەم كێشانەی بە ڕێگەیەك داناوە، بۆ گەڕاندنەوەی متمانە لە نێوان هەولێر و بەغدا، كە ئەمەش پێشمەرجێكە بۆ ئاشتییەكی بەردەوام لە عێراقدا.

 

پڕۆفیسۆر دەیڤید فلیپس:

نەخشەڕێگەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئاشتی و سەقامگیری ڕاسپاردەی كرداری لەخۆ دەگرێت

پڕۆفیسۆر دەیڤید فلیپس، بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی بونیادنانی ئاشتی و مافەكانی مرۆڤە لە ئامۆژگای دیراسەتی مافەكانی مرۆڤ لە زانكۆی كۆلۆمبیا، پێشتریش گەورە ڕاوێژكار و پسپۆڕی كاروبارەكان بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و، ماوەی 35 ساڵە لەگەڵ كێشەی كورد ئاشنایە، چەندین كتێب و بە دەیان ڕاپۆرتی سیاسی و وتاری لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڵاو كردووەتەوە، لەم كتێبەشدا بە باسێك بە ناونیشانی «تێڕوانینێك لەسەر سەقامگیریی هەرێمی لە عێراقدا» بەشداری كردووە و بەم جۆرە بۆچوونەكانی خۆی خستووەتە ڕوو.

سەرۆكی هەرێمی كوردستانی عێراق نەخشە ڕێگەیەك دەخاتە ڕوو بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە عێراق و تێكڕای ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ تێپەڕاندنی ناكۆكییە توندوتیژەكان، ئەو تێڕوانینێكی گشتگیر دەگرێتەبەر بۆ ئاسایشی مرۆیی لە سەرجەم بوارەكانی ژیاندا، ئاسایشی ئابووری، ئاسایشی خۆراك، ئاسایشی ئاو، ئاسایشی وزە، ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئاسایشی ژیان. ئەو پشتیوانی لە هاوكارییەكی نێودەوڵەتی دەكات، بۆ چارەسەركردنی ئەم تەحەددییانە، لەگەڵ برەودان بە تێگەیشتن و هاوكاری لە نێو وڵاتاندا، بە لای نێچیرڤان بارزانییەوە، هاوكاری بەدیلی ناكۆكی و توندوتیژییە، كە بووەتە هۆی لاوازكردنی گەشەكردن لە عێراقدا لە دوای بەدەستهێنانی سەربەخۆیی لە ساڵی 1932.

نەخشە ڕێگەكەی سەرۆكی هەرێم زیاتر تەنیا چوارچێوەیەكی تیۆری بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەخۆ ناگرێت، بەڵكو ڕاسپاردەی كرداری لەخۆ دەگرێت، بە پشتبەستن بە هاوكاریكردن لەگەڵ ئەمریكا. بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی پڕ لە پشێوی لە عێراق و بەشەكانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوا ئەركی هەرێمی كوردستان و ئەمریكایە كە هەوڵی بەدیهێنانی شێوازی كرداری بدەن بۆ هاوكاری بۆ برەودان بە ئامانجی هاوبەش. هاوكاریكردن لە نێوان كورددا كە شەفاف بێت و هەڕەشە نەبێت، بۆ بونیادی دەوڵەتەكە، دەبێتە هۆی برەودان بە ڕۆڵی سەركردایەتیی بارزانی و دەبێتە هۆی قووڵكردنەوەی ڕایەڵەكانی نێو كۆمەڵگەی كوردی، هەروەها لە نێوان هەرێمی كوردستان و ئەمریكا كە بەرژەوەندی و دیدگای ستراتیژییان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە.

 

د.فابریس بالانچ:

عێراق بە چەشنی لوبنان ڕووبەڕووی ناسەقامگیریی سیاسی بووەتەوە

د.فابریس بالانچ، جوگرافیناسە و تایبەتمەندە بە جوگرافیای سیاسیی (سووریا، لوبنان، عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) و، پڕۆفیسۆری یاریدەدەر و بەڕێوەبەری توێژینەوەكانە لە زانكۆی لیۆن، لەم كتێبەدا بە باسێك بە ناونیشانی «نەخشەڕێگەكەی بارزانی ڕێگرتن لە لەبەریەك هەڵوەشانی زیاتر» بەشداریی كردووە و بەم جۆرە ڕای خۆی خستووەتە ڕوو.

هەرێمی كوردستان دوورگەیەكی سەقامگیرە لە ناوچەیەكدا كە پتر بەرەو ناسەقامگیری دەچێت، لەبەر ئەوە گرنگە ڕێگە نەدرێت ئەم ناسەقامگیرییە پەل بكێشێت بۆ نێو ئەم هەرێمە. ئەوەی پەیوەندی بە عێراقەوە هەبێت، من هیچ بەرەوپێشچوونێكی سیاسی و ئابووریی كورتمەودا نابینم، بەڵكو عێراق بە چەشنی لوبنان ڕووبەڕووی ناسەقامگیریی سیاسی بووەتەوە، لەبەر ئەوە دەبێت هەرێمی كوردستان هەوڵێك بدات كە لە توانایدا بێت بۆ پارێزگاریكردن لە یەكبوونەكەی و دەتوانێت خۆی بەهێز بكات لە ڕێی بەردەوامیدان بە یەكبوونەوە، لە كاتێدا بەشەكانی دیكەی وڵاتەكە بەرەو لاوازی دەچێت لە ڕێی ئەو پرۆسەی لێكترازانەی لە ناوچەی شامدا ڕوو دەدات، هەر لەبەر ئەمەش سەرۆكی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند «پێویستە دامەزراوە سیاسییەكانی عێراق بە جددی داواكارییەكانی خەڵك لەبەرچاو بگرن و وەڵامی متمانەدار دەستەبەر بكەن. ئێمە بۆ ئەم مەبەستە سەردانی بەغدامان كرد و هانی هەموو لایەكمان دا، كە چارەسەری جددی و ڕیشەیی و واقیعبینانە بدۆزنەوە، چارەسەرێك كە وەڵامدەرەوەی ئەو ناڕەزایەتی و تووڕەییە توندە بێت كە لە نێو گەلی عێراقدا هەیە، ئەمە بەرپرسیارێتیی هەموومانە و نابێت كەس خۆی لەم بەرپرسیارێتییە لابدات».

 

د.ئیكبال دوڕە :

دەكرێت پەیوەندیی هەرێم و بەغدا هاوشێوەی تەتەرستان و مۆسكۆ چارەسەر بكرێت

د. ئیكبال دوڕە، پڕۆفیسۆری یاریدەدەرە لە ئامۆژگای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و زانستی كۆمەڵناسی و زانستی سیاسەت لە زانكۆی مۆسكۆ و، لە هەمان كاتدا ئەندامی ئەدكادیمیای ئەوروپایە بۆ زانستی سرووشتی، لەم كتێبەدا بە باسێك بە ناونیشانی «هەرێمی خاوەن سەروەری لەگەڵ دەوڵەتی خاوەن سەروەری. كەیسی تەتەرەكان» بەشداریی كردووە و هەوڵی داوە ئەو چارەسەرەی بۆ كەسیی تەتەرەكان سەركەوتوو بووە، بۆ هەرێمی كوردستان و عێراقیش دووبارە بكرێتەوە، بەم جۆرەش بۆچوونەكانی خستووەتە ڕوو.

هەر دوو قەوارەی كورد و تەتەرەكان بە پانتایی كیشوەری ئاسیا دەورە دراون. تەتەرستان بە خاكی ڕووسیا دەورە دراوە، لە كاتێكدا هەرێمی كوردستان دەروازەی دەریایی نییە و لە لایەن ئەو وڵاتانەوە دەورە دراوە كە ڕژێمەكانیان هاوئاواز نین لەگەڵ خەونە نەتەوەییەكانی گەلی كورددا. بەراوردكردنی تەتار- ڕووسی و ئەزموونی مێژوویی و ئیتنی و سیاسیی كورد كارێكی سوودبەخشە، كە مێژوی ئەم دواییەی كەمینە سەرەكییەكانی ڕووسیا ئەوە پیشان دەدات، كە چۆن دەكرێت سەربەخۆیی ئەمری واقیع لە نێو مۆدێلێكی نەرمی كۆنفیدڕاڵیدا و لەگەڵ دەوڵەتی دایكەدا بەدی بێت. سەركردایەتیی ئێستای كوردستانی عێراق و پارتی دیموكراتی كوردستان كە پارتی حوكمڕانە لەم هەرێمەدا ڕێچكەیەكی هاوشێوەیان گرتووەتەبەر. ئەوان تەواو هۆشیارن بەوەی پرۆسەی بەدەستهێنانی ئاستێكی باڵای بڕیاردانی چارەنووس و سەروەریی نەتەوەیی، كە بە ڕیفراندۆمی 25ی ئەیلوولی ساڵی 2017 دەستی پێ كرد، ڕێگەیەكی دوور و درێژ دەبێت، بە تایبەتی لە پەیوەندی بە بابەتە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانەوە، كە هەنگاوی ڕادیكاڵی كێشەی سەروەری و سەربەخۆیی كورد چارەسەر ناكات.

 

مەهمەت ئەمین ئەسڵان:

ئەم دەستپێشخەرییە سیاسییە بەهادارە بۆ بەدەستهێنانی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمی كوردستان

مەهمەت ئەمین ئەسڵان، توێژەر و نووسەرە و خاوەنی كتێبی «تیۆری دەوڵەت و سەروەری»یە و لەم كتێبەدا بە باسێك بە ناونیشانی «توێكاریی نەخشەڕێگەكە لە دیدیگەی سیاسەتی نیشتمانی»یەوە بەشداریی كردووە و، بەم جۆرە بۆچوونی خۆی خستووەتە ڕوو.

دەستپێشخەرییەكەی سەرۆكی هەرێم نێچیرڤان بارزانی بۆ عێراقێكی ئاشتیخواز و سەقامگیر و فرەیی، كە تێیدا سەرجەم گرووپە نەتەوەیی و ئیتنی و ئایینییەكان پێكەوە بژین، لە سایەی حوكمڕانییەكی دەستووریدا، ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگی ئاستەم دەبنەوە. هەرچۆنێك بێت، ئەم دەستپێشخەرییە سیاسییە بەهادارە بۆ بەدەستهێنانی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمی كوردستان و پەیوەندییە دیپلۆماتییە نێودەوڵەتییەكانی، بە چاوپۆشین لەوەی لەم هەوڵەدا سەركەوتوو دەبێت، یان نا، دەستپێشخەرییەكەی نێچیرڤان بارزانی خزمەت بە ئامانجی مانادار دەكات، لە لایەكەوە هەرێمی كوردستان و كاراكتەرە سیاسییەكانی وەك هێزێكی سەرەكی دەناسرێن كە عێراق بەرەو دەوڵەتێكی فرەیی و دیموكراتی و دەستووری دەبەن. لەلایەكی دیكەوە، ئەمە پانتاییەك دەستەبەر دەكات، بۆ كاراكتەرە سیاسییەكانی بۆ برەودان و چارەسەركردنی كاروبار و كێشە ناوخۆییەكانی نێو هەرێمی كوردستان.

هەرێمی كوردستان هەرێمێكی دەستوورییە لە عێراقدا، لەم ڕوانگەیەوە و بە هۆی ئەو پێگە یاساییەی كە سەرۆكایەتیی هەرێم هەیەتی، ئەوا نێچیرڤان بارزانی بەرپرسیارێتی لە ئەستۆیە بۆ مامەڵەكردن و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشە كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەكانی عێراق. نێچیرڤان بارزانی دوو ئەرك و بەرپرسیارێتی لە ئەستۆیە بۆ سەركردایەتیكردنی نەتەوەكە، لەلایەك وەك سەرۆكی هەرێم، پێویستە هەوڵ بدات لە ڕێی دەستپێشخەرییەكەیەوە كەیسی نەتەوەی كورد چارەسەر بكات و بەرەوپێشی ببات، ئەویش لەگەڵ بەغدا و كاراكتەرە سیاسییەكانی دیكەی عێراق، لەلایەكی دیكەوە، وەك سەركردەیەكی سیاسی، پێویستە دۆخی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەرچاو بگرێت و لە ڕێی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، ڕۆڵێكی گرنگ ببینێت لە ئامادەكردنی نەتەوەكەی بۆ ئەو ڕۆژگارە دژوارەی ئێستا و ئەو سەردەمە پڕ لە پشێوی و خوێناوی و بێڕەحمانەی بە خێرایی نزیك دەبێتەوە.