د.سۆران سێوكانی مامۆستای زانكۆ و پسپۆر لە هزری ئیسلامی سیاسیدا: بۆخۆم لە سەرکردەی باڵای یەکگرتوی ئیسلامیم بیستووە وتوویەتی مەسەلەی نەتەوایەتی و دیموکراسی بۆ بەڕێکردنی کاتە، نەك مەبدەئێک بێت لامان
د.سۆران سێوكانی جیا لەوەی مامۆستای زانستی سیاسییە لە زانكۆی كەركوك لە هەمانكاتدا یەكێكە لە سیاسەتمەدار و نووسەر و ڕۆژنامەنووسە دیارەكانی كوردستان و ، زۆر بوێرانە لەسەر هزر قسە دەكات و بەرنامەیەكیشی لەكەناڵی 24 هەبوو بەناوی « كرانەوە» كە هەر خودی ناونیشانی ئەو بەرنامەیە نوێخوازی و نوێبوونەوەی لێدەخوێنرێتەوە، ماوەیەكی زۆریش یەكێك بووە لە كارەكتەرە دیارەكانی ناو بزاڤەكانی ئیسلامی سیاسی بەگشتی و یەكگرتووی ئیسلامی بە تایبەتی، بەڵام لەمیانەی نوێكردنەوەی بەردەوامی هزر و بیركردنەوەی خۆی گەڕان بەدوای ڕاستییەكان لە پێناوی خاك و نیشتماندا گەیشتە ئەو قەناعەتە ناكرێت كورد لە ناو ئایدیۆلۆژیایەك بمێنێتەوە كە ئامانجی سڕینەوەی كوردبوونمان و دژایەتیكردنی قەوارەی كوردستاندا بێت، لە گفتوگۆی ئەمجارە « ئیسلامی سیاسی و بەدگومانی لەسەر ناسنامە و كەلتوور» زۆر بە بوێری بۆچوونەكانی بەمجۆرە خستەڕوو.
بەڕێزانی ئەم گفتوگۆیە زۆر باسیان لە ئیسلامی سیاسیی كرد وەك بزاڤێكی گلۆباڵی، بۆیە من جەخت دەكەمەوە سەر هەرێمی كوردستان و بەو پرسیارە دەست پێدەكەم « ئایا ئیسلامی سیاسی لە كوردستاندا لە برەودان یان بەرەو شكست دەچێت؟
پێش ئەوەی بە ووردی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە، دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە ئێمە هەموومان لەسەر چەمكی «ئیسلامی سیاسیی» هاوڕاین و پێناسەكراوە، بەڵام ئەم چەمكە بۆ یەكەمین جار لەلایەن محەمەد سەعید عەشماوی بەكار هێنرا كە كتێبێكی بەناوی « ئیسلامی سیاسی» نووسی و دوای ئەم چەمكە بوو بە زاراوەو بەكارهێنرا.
لێرەوە ئەگەر بێینە سەر ئیسلامی سیاسی لە كوردستاندا، دەبێت باس لە حزبە ئیسلامییەكان بكەین كە ئەوانیش بریتین لە «یەكگرتووی ئیسلامی، كۆمەڵی دادگەری، بزووتنەوەی ئیسلامی، لە ئێستادا بزووتنەوەی ئیسلامی بێ كاریگەر بووە، كۆمەڵی دادگەریش بە تێڕوانینی من ئایندەیەكی ڕۆشنی نییە لەبەر ئەوەی بناخەیەكی پتەوو بەهێزی نییە.
ئەوەی شایەنی ئەوەیە قسەی لەسەر بكرێت، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانە كە خاوەنی ئایدیۆلۆژیایە مێژووەكەی نزیکەی 100ساڵە لە جیهاندا، ئەویش ئیخوان موسلمینە، لە هەمانكاتدا یەكگرتووی ئیسلامی خاوەنی توانایەکی دارایی زۆریشە كە لە ئیخوان موسلمینی جیهانی و دەزگا خێرخوازیەکانەوە پێیدەگات وەك ئەوەی لە ڕابیتەی ئیسلامیدا بەرجەستە دەبوو لە نەوەدەکاندا.
بۆیە هەرگیز یەكگرتووی ئیسلامی هەر لەسەرەتای دامەزراندنییەوە لە ساڵی 1994 تا ئێستا كێشەی پارەی نەبووە و، من بە خۆم لە ساڵی 1994 كە ئەو كات ئەندامی یەكگرتوو بووم لە سەرکردەی هەرە دیاری یەکگرتووم پرسی» بۆچی ئێوە دەست بە پارەوە ناگرن و زیادە مەسرەفی دەكەن؟» ئەم پرسیارەم لەبەر ئەوە بوو لەو كاتەدا ئۆتۆمبێلێكی كڕۆنای مۆدێل١٩٨١یان کڕیبوو بە (360) هەزار دیناری سویسری لەکاتێکدا کرێی ئەو سێ خانووانەی تێیدا بووین نزیکەی (30000) دیناری سویسری بوون لە مانگێکدا، کە دەمانتوانی هەرسێ خانووەکە بەو بڕە پارەیەی کرۆناکە بکڕین، ئەم پارەیە بۆ ئەو كات كە خەڵك خەریك بوو لەبرسان دەمردن و كەلوپەلی ناو ماڵیان دەفرۆشت بۆ ئەوەی بیدەن بە نیو فەردە ئارد، مەبلەغێكی زۆر زۆر بوو، لە وەڵامدا ئەو سەرکردەیە پێی گوتم «خەمی پارەت نەبێ .. پارەمان زۆرە.
ئاماژەكردنم بەم نموونەیە بۆ ئەوە بوو كە بوونی پارەش خاڵێكی بەهێزە لە سیاسەتدا، هەربۆیە یەكگرتوو بە هەبوونی ئەم پارە زۆرە و هەروەها بە حوکمی ئەوەی ئیخوان موسلمین خاوەنی پرۆگرامێكی پەروەردەیی بەهێزە و لەماوەی 100 ساڵی ڕابردوو بەسەركەو‌توویی جێبەجێی كردووە، زۆر بەنەرمیش ئەم پرۆگرامە جێبەجێ دەكەن، ئەوا بەمانا پراگماتیەكەی دەتوانێت خۆی لەگەڵ واقیعدا بگونجێنێت، دەشتوانێت بەردەوام بێت و ڕەگ و ڕیشەی خۆشی دابكوتێت، لە هەرێمی كوردستانیشدا ئەو ڕەگ و ڕیشەیەی خۆی داكوتیووە.
خاڵێكی دیكە لەسەر مەترسی ئایدیۆلۆژیای ئیخوان موسلمین ئەوەیە كە ئەم ئایدیۆلۆژیایە توانیویەتی دوو خاڵی گرنگ لە عەقیدەی ئەهلی سوننە و جەماعە بگۆڕێت ، ئەمەش نەك تەنیا لە كوردستان بەڵكو لە هەموو جیهاندا، ئەو دوو خاڵەش بریتین:
1. فەتوا بۆ جیهاد كردن، لای ئەهلی سوننە و جەماعە تەنیا خەلیفەی موسڵمانان یاخود سەرۆکی دەوڵەت(هەرناوێکی هەبێت) دەتوانێت فەتوای جیهاد بدات، بەڵام لای ئیخوان موسلمین هەموو كەس لە دەرەوەی دەسەڵات دەتوانێت فەتوای جیهاد بدات، ئەویش بۆ دەرەوەی کۆمەڵگەی موسڵماننشینە، واتە بۆ وڵاتی دوژمن یان کاتێک دوژمن مەترسی دروست دەکات لەسەر خاكی موسڵمانان، نەك بۆ ناوخۆی کۆمەڵگەی موسڵماننشین. لەڕاستیدا ئەوانەی لە مێژووی ئیسلامدا لە ناو کۆمەڵگەی موسڵـماننشیندا جیهادیان دژی دەسەڵات و خەڵکیش کردووە خەواریج بوون.
2. دەرچوون لە دەسەڵات یان دژایەتیكردنی دەسەڵات، ئەم خاڵە بە كۆی دەنگ لای ئەهلی سوننە و جەماعەت حەرامە. ئاشکرایە لای ئەهلی سوننە دەرچوون لە دەسەڵاتی سیاسی، هەرچەند فاجر و ستەمکاریش بێت قەدەغەیە، تەنیا کاتێک دەرچوون دروستە کە حاکم ئیعلانی کوفری خۆی بکات.
گەلێك جاری دیكە ئەو قسەیەم دووبارە كردۆتەوە و لێرەش دووبارەی دەكەمەوە و دەڵێم: ئەوەی تیرۆریستانی داعش دەیكەن، ڕەگەكەی لەناو كتێبەكانی «حەسەن بەنا و سەید قوتب و سەعید حەوا» دا هەیە، سەعید حەوا كە مونەزیری سێیەمی ئیخوانی موسلمینە كتێبێكی هەیە بەناونیشانی « جنداللە ثقافة و أخلاقا» ، ئەوەی لەو كتێبەدا هاتووە ڕەفتاری تیرۆریستانی داعش لە چاویدا فریشتەیە.
كەواتە ئەو ئیسلامی سیاسیيەی ئێستا گفتوگۆی لەسەر دەكەین، هەتا دەگاتە تیرۆریستانی داعشیش لە هزری ئیخوان موسلمینەوە دەرچوون، ئەو هزرەش بریتیيە لە «جیهادكردن لە دەرەوەی دەسەڵات و دژی دەسەڵات»، حەسەن بەننا خۆی «رێكخستنی نهێنی ئیخوان»ی دامەزراندووە بۆ جیهاد، سەرنج بدەن کاتێک ئیخوان موسلمین دەچنە فەلەستین بۆ جیهاد ساڵی(١٩٤٨) بۆ سەربەخۆیی دەچن نەك لە ژێر ئاڵای حكومەتی میسریدا، ئەوەش پێمان دەڵێت ئیخوان ئیعتیراف بەدەسەڵاتی دەوڵەت ناکەن وەك دەسەڵاتێکی شەرعی، ئەمە لەکاتێکدا شێخ حەسەن بەننا خۆی وەك لە (مذكرات)دا باسی دەکات بەیعەتی دینیی داوە بە مەلیک فاروق، ئەی دەبێت ئێستا هەڵوێستیان چۆن بێت؟
مەسەلەی تەكفیری كۆمەڵگەش لە هزری سەید قوتب هەڵقوڵاوە، ئەوەی سەید قوتب زۆر ڕاشكاوانە نییە، بەڵام لای سەعید حەوا زۆر ڕاشكاوانەیە و بەدەق لە لاپەڕەكانی ئەو كتێبەدا هاتووە و دەڵێت: « لەگەڵ ئەوەی هەموو حكومەتەكانی جیهانی ئیسلامی كافرن، هاوكات كۆمەڵگەكانیشیان هەر مورتەدن، بەڵام ناتوانین بڵێین كافرن لەبەر ئەوەی لەگەڵیان دەژین و خێزانیان لەگەڵ پێكد‌ەهێنین و مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین»، پرسیار ئەوەیە شتێک هەیە لە بەكافركردنی كۆمەڵگە زیاتر؟
ئێستا یەكگرتوو ئەم هزرە توندئاژۆیە دەشارێتەوە هەرچەندە لە پرۆگرامی پەروەردەیی حزبیاندا كتێبەكەی سەعید حەوا « جنداللە ثقافة و أخلاقا» بوونی هەیە، ئیخوان موسلمین بەشێوەیەكی پراگماتیكی سیاسەت دەكات، هەموو شتێك هەنگاو بە هەنگاو دەست پێدەكات و هەموو هەنگاوەكانیشی تاكتیكین و مەبدەئی نین.
وەك وتم وێستگەکانی یەکگرتوو لەئێستادا هیچیان مەبدەئی نین، بەڵکو تاکتیکن. بۆ نموونە ئەگەر چەند ساڵێك پێش ئێستا بمانگوتایە ئیخوان موسلمین دژی نەتەوەن، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەزاران جنێوت بۆ دەهات، تەنانەت من لە 2014 و لەسەروبەندی پەیدابوونی داعش ئەو قسەیەم نووسی بە هەزاران جنێوی ناشرینیان بۆ ناردم. ئەمە لەكاتێكدا بۆخۆم لەسەرکردەی باڵای یەکگرتووم بیستوە وتویەتی مەسەلەی نەتەوایەتی و دیموکراسی بۆ بەڕێکردنی کاتە. نەك مەبدەئێک بێت لامان. کەچی ئێستا كە مەسەلەی نەتەوەیی و قەوارەی هەرێمی كوردستان لەژێر پرسیاردایە، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هەر لە ئەمیندارەكەیەوە تا دوا ئەندامیان، پرسی نەتەوەییان کردۆتە گاڵتەجاڕی و قسە لەسەر قەوارەی هەرێم بەشێوەیەکی سەلبی دەکەن.
لایەنێكی دیكەی مەترسیدار لەناو ئیسلامی سیاسیدا سەلەفییەتی مەد‌خلییە، ئەم سەلەفییەتە لە ئێستا مەترسی بۆ دەسەڵات نییە، بەڵكو مەترسییەكانی لەسەر كۆمەڵگەیە، شێوازی مامەڵەكردنی سەلەفییەت خۆگونجاندنە لەگەڵ دەسەڵات، ئاشكراشە دەسەڵاتی سیاسیی شەڕی تاكتیكی دەكات نەك ستراتیژی، بۆیە كە مەترسی بۆ دەسەڵات نەبوو نەك لێی بێدەنگ دەبێت، بەڵكو پێشوازیشی لێدەكات، لە كوردستانیش دەبینین چۆن دەسەڵات پێشوازی لە ڕابەری سەلەفییەكان دەكات. بەڵام ئەم هزری سەلەفییەتە لە بناخەوە كۆمەڵگە هەڵدەتەكێنێت، واتە هزری سەلەفیی وەهابیزم هەڵتەکێنەری ستراکتۆری کۆمەڵگەیە، هزرێکی ڕادیکاڵە، بەڵام لەژێر ناوی بەگوێکردنی دەسەڵات. لەڕووی بینینمان خەڵكانێك لەژێر كاریگەری هزری سەلەفییەتدا هەستاوە لە خوشكەكەی خۆی داوە و كوشتوویەتی لەسەر ئەوەی حیجابی نەكردووە، گەنجێك هاتووە ڕەسمی باپیری خۆی سووتاندووە كە باوكی چەندین ساڵە پاراستوویەتی و شانازی پێوە كردووە.
سەلەفییەتی مەد‌خلی و ئیخوان موسلمینی یەكگرتوو، دوو ئایدیۆلۆژیای تۆتالیتاری سەرتاپاگیرن و دەچنە ناو خوێنی خەڵكەوە دەبێتە هەڵتەكێنەری هەموو كەلتوور و دابوونەریتێكی كۆمەڵگە و گۆڕینیەتی بۆ شێوازێكی دیكە، فەرموون سەیر بكەن ئایا كۆمەڵگەی میسری پێش 50 ساڵ هەمان كۆمەڵگەی میسری ئێستایە، ئەمە بۆ ئەفغانستان و سودان و تەنانەت كوردستانیش هەر وایە.
لەناو هرزی ئیخوان موسلمین كە یەكگرتووی ئیسلامی پێڕەوی دەكات، سیاسەت ڕووكەشە و لە پشتەوە ئیشی تر دەكرێت، هەروەك چۆن ئێستا دوكان هەیە لەسەری نووسراوە « دەرمانخانەی گژو گیای سروشتی» بەڵام لەناوەوە بارزگانی ماددەی هۆشبەر دەكرێت، لەم چوارچێوەیەدا یەكگرتوو ڕووكەشێكی سیاسییە بۆ كارێكی گەورەتر كە ئەویش هەڵتەكاندنی كۆمەڵگەیە، تا ئێستا لەم كارەیاندا سەركەو‌توو بوون، یەكگرتوو یەكەمجار هەوڵدەدات لەناو كۆمەڵگە كاری خۆی بكات نەك سیاسەت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە كۆمەڵگەت هەڵتەكاند، دوایی كۆمەڵگە خۆی سیاسەتەكە دەگۆڕێت. ڕابەری دووەمی ئیخوانی میسر دەڵێت (دەوڵەتی ئیسلام لە دڵەکانتاندا بنیات بنێن خۆی لە واقیعدا پراکتیزە دەبێت).
لەسەر ڕۆشنایی ئەم خاڵانە دەمەوێت ئاماژە بەچەند خاڵێك وەك ڕاسپاردە بكەم:
1. ئەو پانتاییەی یەكگرتوو و ئیسلامی سیاسیی شەڕە جنێوی تێدا دەكات تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە نەك هۆیەكانی ڕاگەیاندن، لەم پانتاییەدا زۆر سەركەو‌توون لەبەرئەوەی حزبەكانی دیكە بەتایبەتی پارتی و یەكێتی، ئەوەندەی سەرقاڵن بە یەكترییەوە و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان قسە بەیەكتری دەڵێن، زۆر كەم ئاگایان لە مەترسی ئیسلامی سیاسییە.
2. بەرەنگاربوونەوەی ئیخوانیزم و وەهابیزم (سەلەفییەت) بە توندوتیژی نابێت، بەڵکو بە زیندووکردنەوەی ئیسلامی کۆمەڵگەیی ڕاستەقینە دەبێت.
3. كاركردن لەسەر ئیسلامی ئەهلی سوننە و جەماعە كە هەموو سەقامگیری و ئاشتەوایی كۆمەڵگە دروست دەكات. چونکە فیقهی ئەهلی سوننە فیقهی سەردەمی سەقامگیری و دەسەڵاتە لەکاتێکدا فیقهی سەلەفی(کە ئیخوانیش سەر بەو مەدرەسەیەیە) فیقهی سەردەمی پەشێوی و نەبوونی دەسەڵاتێکی سەقامگیرە وەك خەواریجەکان لە سەردەمی فەوزای نێوان عەلی و مەعاویەدا.
4. دەبێت ئێمە هەموومان بە جیاوازی بیروبۆچوونی سیاسیمانەوە لەسەر ئەو پرسە سیاسی و كۆمەڵایەتییە كار بكەین كە پێی دەگوترێت كوردستان، هەوڵبدەین دووبارە ئینتمای نیشتمانی و كەلتووری ڕەسەن و كوردبوونمان زیندوو بكەینەوە و پەرەی پێبدەینەوە.
