تەیب عەبدولعەزیز ئەحمەد بەڕێوەبەری چاكسازیی ئافرەتان و نەوجەوانانی هەولێر، لە دیدارێكیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان كۆی ئامار و زانیارییەكان دەخاتەڕوو، هەروەها بە ڕاشكاوی باس لە ڕەوشی چاكسازیی ئافرەتان و نەوجەوانان دەكات.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* ئایا لە ئێستادا چەند كەیس لەم چاكسازییەدا هەن و ماددەی حوكم و ڕاگیرانەكانیان زیاتر چین؟

-كەیسەكانمان بریتین لە نەوجەوان و ئافرەتان بە حوكم ڕاگیراو، بە حوكمی ئەوەی لێرە ڕاگیراومان هەیە، ڕۆژانە ژمارەی كەیسەكانمان لە گۆڕانكاریدایە، هۆكاری دەستبەسەركردنیان بە تەواوی شتێكی دیاریكراو نییە، بەڵام كەیسەكانی ماددەی هۆشبەر یەكێكە لەو كەیسانەی كە ڕوو لەزیادبوونە، هەروەها كەیسەكانی دزی و ناپاكیی هاوسەریش زۆرن، لە ئێستادا بە نەوجەوان و ئافرەتانەوە 307 كەیسمان هەیە، بەمجۆرە پۆڵین كراوە:

170 ڕاگیراوی ئافرەت و 44 سزادراوی ئافرەت، 69 ڕاگیراوی كوڕی نەوجەوان و 25 سزادراوی نەوجەوانی كوڕ، 34 منداڵ لەگەڵ دایكیاندا لە چاكسازیدان.

* ئایا لە ڕووی خزمەتەوە لەناو چاكسازیدا چی بۆ ئەو منداڵانە دەكرێت؟

- ئەو منداڵانەی لەگەڵ دایكیانن، ئەمە كێشەیەكە و بەردەوام ڕووبەڕوومان دەبێتەوە، بۆ هۆكارەكانی ئەمەش زۆر جار لەگەڵ دادوەرەكان، یان لەگەڵ بنكەكان كارمان لەسەر كردووە، كە هەر كەسێك تاوانبارە و دەگیرێت، لەلای خۆتانەوە هەوڵ بدەن منداڵەكانیان تەسلیمی كەسوكاریان بكرێت، بەڵام ئافرەتان ڕێژەیەكی زۆریان كەسوكاریان نییە، ناچار منداڵەكیان دێنە ناو چاكسازییەكەوە، ئێمەش لە ڕێگەی خۆمانەوە بەردەوام هەوڵ دەدەین خزمەتیان بكەین و، كۆمەڵە منداڵێكیشمان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان كردووە. هەتا ئێستا لەو 34 منداڵە نزیكەی 12 منداڵمان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان كردووە، ئەوەش بە زۆر ناكرێت و دەبێت قەناعەتەك بۆ ئەو دایكە دروست بكەین، بەوەی چاكسازی بۆ منداڵ ژینگەیەكی تەندروست نییە، تەنانەت ئێمە بە یاساش ناتوانین ئەو منداڵانە بخەینە بەر خوێندن، خوێندن لەناو چاكسازییەكەماندا تەنیا بۆ تاوانبارەكانە، ئەو منداڵانەش كە لەگەڵ دایكیانن تاوانبار نین، ئێمە ناتوانین هەلی خوێندنیان بۆ دەستەبەر بكەین، بەڵام لە هەوڵداین لەگەڵ دایكەكان بۆ ئەوەی ڕازی بن، منداڵەكان ڕەوانەی خانەی بێسەرپەرشتان بكەین، هەروەها لە ڕێگەی داواكاری گشتی لە هەوڵداین تاوەكو بە یاسا كارەكان ڕێك بخەین، بە پێی یاسا ئەو منداڵانەی لە خوار تەمەنی سێ ساڵن، دەتوانن لەگەڵ دایكیان بن، بۆ ئەوانەش دایەنگەیەكمان دروست كردووە، لەگەڵ مامۆستا كە ڕۆژانە بەیانیان تا نیوەڕۆ لە دایەنگە بن، لە ڕووی دەروونییەوە توێژەرمان هەیە و مامۆستامان بەردەوام هاوكاریانن، ئەوەی كە بە لای ئێمەوە گرنگە، خوێندنەكەیە كە بە ڕاستی یاسا ڕێگە نادات كە بتوانین بیانخەینە بەر خوێندن، هەرچەندە ڕەنگە لەو 34 منداڵە 10یان شموولی خوێندن بكەن. تەنانەت منداڵی بیانیشیان هەیە و ئەوانیش بەپێی یاسای عێراقی ناتوانن لە خوێندن سوودمەند بن.

* چاكسازی و شیاندنی ئافرەتان و نەوجەوانان لە ناو چاكسازییەكەتاندا بە چ ئاراستەیەكدا خزمەتگوزارییەكان دەستەبەر دەكات؟

- خزمەتگوزارییەكان‌ زۆرن لێرە، بەڵام بەپێی سسیتمی چاكسازی بۆ ڕاگیراو ناتوانین هەندێك شتیان بۆ بكەین، بەڵام بەردەوام لە ڕێگەی توێژەرانی دەروونی ڕێنمایی دەكرێن و ڕۆژانە لەگەڵ كەیسەكان دانیشتن ئەنجام دەدرێت. بەڵام بۆ سزادراوان بەرنامە و چالاكیی زۆر هەن كە بتوانین بۆ ئەو كەیسانەی بكەین، یەكێك لەوانە قوتابحانەیە كە لە پێش هەموو شتێكە كە بتوانین ئەو كەسەمان كە لەناو چاكسازییە بە تایبەت نەوجەوانان هەلی دووبارە خوێندنیان بۆ فەراهەم بكەین، ئەوەش یەكەم شت و گرنگترین شتە كە ئێمە هەمیشە لە هەوڵی ئەوەداین بیانهێنینە بەر خوێندن و ژینگەیەكی لەباریان بۆ دەستەبەر بكەین، چونكە ئەوە یەكێكە لە تمووحە سەرەكییەكانمان. هەروەها لە پشووی هاوینەش بەردەوام خولی سوودبەخش بۆ ئافرەتان و نەوجەوانان دەكرێتەوە، لەوانە خولی مۆسیقا، دروومان و ئارایشتگە، هەروەها خولی زمان و فێربوونی ئاسنگەری و دارتاشی و میكانیكی وێڕای خولی لەشجوانی دەتوانین بڵێین تا ئاستێك هەموو ئاسانكارییەك بۆ بەندكراوەكان فەراهەم كراوە.

* باسی خوێندنت كرد، ئایا بەندكراوەكان دەنێردرێنە قوتابخانەی ئاسایی لە دەرەوەی چاكسازی؟

 _ بە دڵنیاییەوە دەچێتە قوتابخانەی ئاسایی و لە كوێ دابڕاوە لەوێ‌ دەست پێ دەكاتەوە، بە خۆشحاڵییەوە قوتابیی ئاست بەرزمان زۆرە و لە ئێستادا قوتابی قۆناغی دوازدەی ئامادەیی و قوتابی زانكۆمان هەیە، یەكێك لە قوتابییە ئافرەتەكانمان لە كۆلێژ دەخوێنێت و یەكێكە لە یەكەمەكانی سەر كۆلێژەكەی خۆی، ئەم ساڵ قۆناعی چوارە و حوكمەكەشی شەش ساڵە.

* بەپێی قسەكانتان زۆرینەی كەیسەكان بە هۆی ماددەی هۆشبەرەوە دەستبەسەر كراون، ئایا ڕێژەكە لە نێو ئافرەتانیش زۆرە؟

- كەیسی ماددەی هۆشبەر هەم لە حوكم و هەم لە ڕاگیراو كەیسمان هەیە و لەناو ئافرەتان زیاترە وەك لە نەوجەوان، ئەوانەی ئێمە لەناو زیندان زیاتر ماددەكە بەكار دەهێنن كە پێیان دەوترێت قوربانی، ئافرەت هەیە هاوسەرەكەی فێرێ ماددەی هۆشبەری كردووە لە پێناو ئەوەی لە ماڵە خەسوو و خەزوورانی ئاشكرا نەبێت، هەمانە خۆشەویستەكەی تووشی كردووە، بەڕاستی ئافرەت و منداڵ قوربانیین، ناتوانم بڵێم تاوانبارن، چونكە ئەوانەی ئەو ڕێگەیەیان پیشان دەدات، گەورەكانن» چونكە زەحمەتە بتوانن ئەو ڕێگەیە ببیننەوە هەتا ڕێنیشاندەریان نەبێت، دیارە بەپێی یاسا بەكارهێنەر كە قوربانییە و ئالوودە بووە حوكمەكەی لە بازرگانەكان كەمترە.

ئێستا خۆشبەختانە وا خەریكە سەنتەرەری چارەسەری قوربانییانی ماددەی هۆشبەر تەواو دەبێت، كە سەنتەرێكی پزیشكی چارەسەر سازە بۆ ئەوانەی  بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەر بوون، لەوێ‌ وەكو نەخۆش مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، نەك وەك تاوانبار، ئێستاش لایەنی جێبەجێكاری پڕۆژەكە خەریكن كارمەندەكانیش دابمەزرێن.

* بۆ چارەسەری كەیسەكانی ماددەی هۆشبەر بەتایبەتی چیتان كردووە؟

- ئێمە خولمان هەیە، توێژەری دەروونیمان هەیە، هەماهەنگیمان هەیە لەگەڵ ئەو ڕێكخراوانەی لە بواری بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر كار دەكەن، زیاتر بۆ ئەوانەی كە بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەرن، لێرە بەردەوام دیتنی كەیس هەیە، لە وانەیە كەیسێك پێویستی بە دە حەفتە هەبێت، دانیشتنی لەگەڵ بكەین، خۆشبەختانە ڕێژەی دووبارەبوونەوەی تاوان لە ناو كەیسەكانی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر زۆر كەم بووە،واتە كە لەلای ئێمە دەردەچن، ڕێژەیان زۆر زۆر كەمە كە دێنەوە، واتە لێرە ئەوشتانەمان بۆیان تەرخان كردووە، كە وادەكات تاكێكی تەندروست بگەڕێنەوە ناو كۆمەڵگە. خۆشبەحتانە لە مەرحەڵەی سزادراوان بە هۆی ئەوەی لێرە زۆر سەرقاڵ دەكرێن بە ڕێنمایی و چاكسازی و خوێندنەوەی بەردەوامی كتیب، ڕەنگە لە 99% دووبارەبوونەوە نییە، ئەوەش جێی دڵخۆشییە كە تاوانەكە نەكاتەوە، ئەوەشی كە هەمانە لەگەڵیان دابنیشی قەناعەتی لا دروست دەبێت.

* وەكو دوا وتە دەتەوێت باسی چی بكەیت؟

- بە خۆشحاڵییەوە لە بەڕێوەبەرایەتیی چاكسازیی ئافرەتان و نەوجەوانانی هەولێر هەموو خزمەت و پێداویستییەك تا ئاستێكی باش فەراهەم كراوە، بەڵام شوێنەكەمان زۆر بچووكە و زۆرجاریش باسمان كردووە و سەرووی خۆشمانمان لێی ئاگادار كردووەتەوە، كە شوێنەكان گونجاو نییە، بینایەكەمان هەم بچووك و هەم زۆر كۆنە، كاتی خۆی كە دروست كراوە، بە ستاندار بۆ سەد كەیس دروست كراوە، كەچی ئێستا زیاتر لە 300 كەیسمان لایە، هەرچەندە كاتی خۆی لە ساڵی 2004 شوێنیشمان بۆ تەرخان كرا و دەست بە دروستكردنی كرا، بەڵام بە هۆی قەیرانی دارایی ڕاگیرا، كە ئەوەش گرفتی سەرەكیی ئێمەیە.