پڕۆفیسۆر ئەیال زیسەر بۆ گوڵان: یەكگرتوویی باشترین زەمانەتە بۆ هێنانەدیی ئایندەیەكی باشتر بۆ كورد
پڕۆفیسۆر ئەیال زیسەر، سەرۆكی بەشی مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقایە و توێژەری باڵا و بەڕێوەبەری سەنتەری (موشی دایان)ـە لە زانكۆی تەل ئەبیب لە ئیسرائیل. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەراوردكردنی ئەم سیاسەتە لە سایەی هەر دوو ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ و جۆ بایدن و، ڕۆڵی چین لەم ناوچەیەدا، هەروەها پرسی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ عێراق و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* پێشبینیی ئەوە دەكرا كە ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن بابەخێكی زیاتر بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدات، بەڵام ئەوەی بەدیمان كرد، بایەخدانێكی كەمتر بوو بەراورد بە ئیدارەی سەرۆك ترەمپ، بەتایبەتی كە لە سەردەمی ئیدارەی ترەمپدا ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان وڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیل ڕووی دا، هەوڵی خستنەوەگەڕی پرۆسەی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستیندا درا، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی سیاسەتی ئەمریكا لە سایەی ئیدارەی سەرۆك بایدن گۆڕا؟
- لە ڕاستیدا لە سەردەمی ئیدارەی ترەمپیشدا ئاماژەی ڕوون و تەنانەت لێدوانی ئەوە هەبوو كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پلانی جێهێشتنی ناوچەكە، یان بەلای كەمەوە، دووركەوتنەوە لە كێشە و ناكۆكییەكانی هەیە، ترەمپ و هەندێ لە یاریدەدەرەكانی ڕایانگەیاند كە برەودان بە ڕێككەوتنی ئاشتی لە نێوان وڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیل، بۆ ئەوە بوو كە ببێتە هۆی ئەوەی لەسەر ئاستی ناوخۆیی دەرفەتی ترەمپ باشتر بێت و لە ئەنجامدا بتوانێت سەركەوتن بەدەست بهێنێت لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكانی دواتردا، ئەویش لە ڕێی قەناعەتهێنان بە جوولەكەكانەوە بۆ ئەوەی دەنگی پێ بدەن، لەبەر ئەوە من قەناعەتم وا نییە كە بەراورد بە ئیدارەی بایدن، ترەمپ بایەخێكی زیاتری بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێت، هەروەها دەبێت ئەوەمان لە یاد بێت كە شەڕی ئۆكرانیا لە بەهاری ساڵی 2022 دەستی پێ كرد و بووە هۆی ئەوەی كە ئیدارەی بایدن ناچار بێت بایەخێكی زۆری پێ بدات، لەبەر ئەوە پێم وانییە جیاوازییەكی بەرچاو هەبێت لە نێوان ترەمپ و بایدندا، بۆ نموونە هێرشی ئێرانییەكان بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودیە لە ساڵی 2019 نەبووە هۆی ئەوەی ئەمریكا پەنا بۆ تۆڵەكردنەوە ببات، كە ئەمەش لەسەردەمی ئیدارەی ترەمپدا بوو.
* دوای ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئیمارات و بەحرەین، باسی ئەوە دەكرا وڵاتانی دیكەی عەرەبی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسایی دەكەنەوە، بەڵام ئەمە ڕووی نەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتی لەم سیاسەتە كردووە؟
- نەخێر، من لەو باوەڕدا نیم، بەڵام دەبێت ئەوە بڵێین كە خودی ترەمپ خۆی بەشدار بوو لەم هەوڵانەدا، هەروەها ئەو پەیوەندییەكی باشی هەبوو لەگەڵ حوكمڕانە عەرەبەكان و لەگەڵ نەتنیاهۆدا، ئەمە لە كاتێكدا خودی بایدن خۆی بەشدار نییە لەم هەوڵانەدا و پەیوەندییەكانی لەگەڵ تێكڕای حوكمڕانەكاندا باش نییە، لەبەر ئەوە زەحمەتە ئیدارەكەی بتوانێت پەرە بەم هەوڵانە بدات، بەڵام لە ئێستادا هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی نێوان سعودیە و ئیسرائیل دەدات، بەڵام ڕوونە كە ئەمە كارێكی زەحمەتە، بەتایبەتی ئەگەر ئەو گۆڕانكارییانە لەبەرچاو بگرین كە لە ناوچەكەدا ڕوویان داوە، وەك: باشتربوونی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئێران، حكومەتی ڕاستڕەو لە ئیسرائیل، پەیوەندییە بارگرژەكانی لەگەڵ محەمەد بن سەلمان و.. هتد.
* بەم دواییە ئێران و سعودیە بە ناوبژیوانیی چین گەیشتنە ڕێككەوتن، كە بە خاڵێكی وەرچەرخان دادەنرێت بۆ ڕۆڵی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دید و تێڕوانینی ئێوە لەم ڕووەوە چییە؟
- من هاوڕا نیم لەگەڵ ئەمەدا، چونكە ئەگەر ئێمە پرسیاری ئەوە بكەین، ئایا چین بە چەشنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئامادەیە هێزی سەربازی بنێرێت بۆ ئەم ناوچەیە، ئەوا وەڵامەكە نەخێرە، هەروەها ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەین، ئایا چین وەك ئەمریكا ئامادەیە هاوكاریی دارایی بۆ ئەردەن و میسر و ئیسرائیل و.. هتد دابین بكات، ئەوا ڕەنگە وەڵام نەخێر بێت، كەواتە چین دەتوانێت ڕۆڵێكی سنووردار ببینێت، واتە تەنیا ببێتە ناوبژیوان، هەموو كاراكتەرەكان لەمە تێدەگەن.
* ئەگەر باسی حكومەتی عێراق بكەین كە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگییەوە پێك هێنراوە و ئێران و ئەمریكا پاڵپشتی دەكەن، ئەوا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ویلایەتە یەكگرتووەكان واقیعی عێراقی قبووڵ كردووە بە چەشنی ئەوەی واقیعی ئەفغانستانی قبووڵ كرد؟
- پێم وایە لە كۆتاییدا هەروەك چۆن ئەمریكا ئەفغانستانی جێهێشت، ئەوا عێراقیش جێ دەهێڵێت و ئەو كاتەش پشێوی و شەڕی ناوخۆیی لە نێوان شیعە و سوننە و كورددا دێتەئاراوە، ئەمریكاش چارەسەرێكی بۆ ئەم دۆخە نابێت، ڕەنگە ئەگەری هاتنەئارای هاوپەیمانێتیی نێوان سوننە و كورد، یان هاوپەیمانێتی نێوان شیعەكان دروست ببێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمریكا ئامادەیە دووبارە لە دۆخی ناوخۆیی عێراق تێوەبگلێت؟ وەڵامەكە ئەوەیە ئەگەر ئەم تێوەگلانە هێندەی تێوەگلانەكەی لە ئەفغانستاندا بارگرانی لەخۆ نەگرێت، لەم حاڵەتەدا ڕەنگە ئەمریكا بۆ چەند ساڵێك لە عێراق و سووریادا بمێنێتەوە.
* هەرێمی كوردستان بەشێكە لە دەوڵەتی عێراق، كە بڕیارە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بێت و ئەو دەستوورە جێبەجێ بكات كە لە ساڵی 2005دا عێراقییەكان دەنگیان بۆ دا، هەرچۆنێك بێت ئەم دەستوورە جێبەجێ نەكرا و هێشتا عێراق نەبووەتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، ئەگەر دەستوور جێبەجێ نەكرێت، ئایا لەسەر چ بنەمایەك پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق ڕێك دەخرێتەوە؟
- لەسەر بنەمای هاوسەنگیی هێز دەبێت، مەبەستم ئەوەیە ئەگەر بەغدا هەست بكات لە پێگەیەكی بەهێزدایە بۆ ئەوەی تەحەددای پێگەی تایبەتی هەرێمی كوردستان بكات، ئەوا ئەم كارە دەكات، كەواتە باشترین زەمانەت بۆ ئایندەیەكی باشتر ئەوەیە كوردی عێراق بەهێز و یەكگرتوو بێت، ئەو كاتە پشتیوانیی دەرەكی لە ئەمریكا و دەوڵەتە میانڕەوە عەرەبییەكانەوە بەدەست دەهێنێت.
