سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى: ده‌بێ چاره‌سه‌رى خێراى كرده‌يى بۆ دۆخى ئێزدييان هه‌بێت
به‌يانيى ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 2023/8/3 به‌ڕێز نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، به‌شدارى له ڕێوڕه‌سمى نۆيه‌مين ساڵيادى جينۆسايدى ئێزدييان و كاره‌ساتى شه‌نگال كرد كه له هه‌ولێر له‌لايه‌ن ڕێكخراوى يه‌زداوه ڕێكخرابوو.
له ڕێوڕه‌سمه‌كه‌دا كه به‌رێزان مسته‌فا سه‌يد قادر جيگرى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و قوباد تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆك وه‌زيرانى هه‌رێمى كوردستان و ژماره‌يه‌ك له وه‌زيران و به‌رپرسانى هه‌رێمى كوردستان و ديپلۆماتكاران و كه‌سايه‌تى و ڕزگاربووانى ئێزدى و ميوانانى بيانى و ئه‌كاديمى و پياوانى ئايينيى ئێزدى و موسڵمان و مه‌سيحى و نوێنه‌رانى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و ژماره‌يه‌ك له ڕزگاربووانى ئێزدى ئاماده‌ى بوون، سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى، وته‌يه‌كى پێشكه‌ش كرد، ئه‌مه ده‌قه‌كه‌يه‌تى:
کەسوکاری قوربانیيانی جینۆسایدی ئێزديیان،
ئامادەبووانی بەڕێز..
ڕۆژتان باش، بە خێر بێن بۆ ڕێوڕەسمی ساڵيادى کارەساتی خه‌مگينى شه‌نگال و جینۆسایدی ئێزديیان.
یادکردنەوەی جینۆسایدی ئێزدیيان، یادکردنەوەیەکی زۆر جیاواز و تایبەتە، چونکە ئەو جینۆساید و کارەساتە بەلای ئێمه‌وه هێشتا کۆتایی نەهاتووە و بەردەوامە. هێشتا ژمارەیەکی زۆر لە ژن و منداڵ و پیاوانی ڕفێندراوی ئێزدی، بێسەروشوێنن. تاکو یەک ڕفێندراوی ئێزدی مابێت، تاوانەکە کۆتایی نەهاتووە و لێكه‌وته‌كانى ئه‌و كاره‌ساته تا ئه‌مڕۆش خه‌م و ژان و ئازار بۆ ئێزدييان و بۆ هه‌موو گه‌لى كوردستان، له‌گه‌ڵ خۆيدا ده‌هێنێت.
ئەمڕۆ ئەو ڕۆژەیە هەموومان پێکەوە ڕێز لە قارەمانی و قوربانیدانی پێشمەرگە بگرین، کە دوای خۆڕێکخستنەوەی پێشمەرگە لەژێر فەرماندەیيی سەرۆک مەسعوود بارزانى ـدا، ئەفسانەی داعش لەسەر زەوی تێکشکێندرا. سڵاو لە گیانی پاکی ئەو قارەمانانەی گیانی خۆیان بەخشی لەپێناو ڕزگارکردنی شه‌نگال و پاراستنی هەموو کوردستاندا. سوپاس و پێزانين بۆ پشتگيريى هاوپه‌يمانيى نێوده‌وڵه‌تيى دژى داعش له پێشمه‌رگه و هێزه عێراقييه‌كان.
سوپاس بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستان کە دەرگاکانی خۆیان کردەوە بۆ ئاوارەکان، بۆ ئاواره‌ى ئێزدى، بەتایبەتيش سوپاس بۆ خەڵکی پارێزگای دهۆک کە بە هەموو شێوەیەک هاوکار بوون لەگەڵ خوشک و برايانى ئێزدی. ئه‌وه هه‌رگيز له‌بير ناچێته‌وه كه له ديمه‌نێكى زۆر مرۆڤانه‌دا له بادينان خه‌ڵك ده‌رگاى ماڵ و قوتابخانه و هه‌تا مزگه‌وته‌كانيشى بۆ پێشوازى و حه‌واندنه‌وه‌ى خوشك و برايانى ئێزدى كرده‌وه.
دەستخۆشی لە ڕێکخراوی یەزدا دەکەم کە ئەم ڕێوڕەسمەيان ڕێکخستووە، هەروەها دەستخۆشی لە کارەکانیان دەکەم، هه‌موو ئه‌و كارانه‌ى لەپێناو ئێزدیياندا کردوویانه. هیوادارم به‌م گوڕ و تين و به‌م هێزەوە لە کارەکانیان بەردەوام بن. سوپاسێكى تايبه‌ت بۆ خاتوو نادیە موراد بۆ هه‌موو ئه‌و كارانه‌ى لەپێناو ئێزدیياندا دەیکات.
سوپاسی هەموو ئەو پەرلەمان و حكوومه‌ت و ڕێکخراوانە دەکەم لە جیهان کە کارەساتی شه‌نگالیان وەک جینۆساید پەسەند کرد و به هه‌ر شێوه‌يه‌ك بێت يارمه‌تيى ئێزدييان ده‌ده‌ن. دواهه‌مينيان حكوومه‌تى به‌ريتانيا بوو كه ڕۆژى يه‌كى ئه‌م مانگه كاره‌ساتى ئێزدييانى به جينۆسايد ناساند، سوپاس و ده‌ستخۆشييان لێده‌كه‌ين، داوا دەکەین وڵاتانی دیکەش ئەو تاوانە گەورەیە وەک جینۆساید بناسێنن.
ئێمه له هه‌رێمى كوردستان، به ڕێز و پێزانينه‌وه له هه‌ڵوێست و هاوسۆزى و هاوكارى و پشتيوانيى ئه‌و وڵاتانه ده‌ڕوانين كه يارمه‌تيى كۆمه‌ڵگه‌ى ئێزدييان داوه.
ئامادەبووانی بەڕێز ..
ڕۆژی ٣ی ئاب فەرمانێکی دیکەی ڕەش بەسەر ئێزدیياندا هات و کارەساتێکی دیکە چووە مێژووی گەلی کوردستانەوە كه هيچ كه‌س باوه‌ڕى نه‌ده‌كرد له سه‌ده‌ى بيست و يه‌كه‌مدا تاوانكارييه‌كى ئاوا دڕه‌نده دژ به مرۆڤ ئه‌نجام بدرێت. کارەساتی ئەم جارە زۆر ناخهەژێن بوو، دڵی هەموو کەسێکی له هه‌موو پێكهاته‌كانى لە کوردستان ئازار دا، چونکە داعش بەوپەڕی دڕندەیی، ژن و منداڵی ئێزدييان ڕفاند و کڕین و فرۆشتنی پێ کرد، ده‌ستى له سه‌ربڕين و كوشتنى مرۆڤ و سووتاندن و ڕووخاندنى ماڵ و په‌رستگاكانى ئێزدييان نه‌پاراست. ئەو تاوانە، تاوانێكى بێهاوتاى سه‌رده‌م بوو.
لە ئەنجامی ئەو وەحشگەرییەی داعشدا، زیاتر لە (٥,٠٠٠) ئێزدی لەلایەن داعشەوە شەهید کران، له‌وانه (٤٠٠) کەس پێکەوە لە گوندی کۆجۆ کۆمەڵکوژ کران. تا ئێستا (٨٣) گۆڕی بەکۆمەڵ دۆزراونەتەوە، هێشتا (١٣٥) هەزار ئاوارەی ئێزدی لە کەمپەکانن، لەژێر خێوەت و له دۆخێكى سه‌ختدا دەژین، (١٨٩) هەزاریش لە شار و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوبوونەتەوە دوای دەربەدەربوونیان لە دەڤەری شه‌نگال. (٢,٧٤٥) منداڵ بەهۆی هێرشی داعشەوە بێ دایکوباوک بوونە. ئه‌مه جگه له هه‌زاران ئێزديى ديكه كه ئاواره‌ى ئه‌ورووپا و وڵاتان بوون و له خاك و وڵات و كه‌سوكاريان دابڕاون.
بەداخەوە تا ئێستا (١,٢٤٤) کچ و ژن و (١,٤٠٢) پیاو و گەنجی ڕفێندراوی ئێزدی بێسەروشوێنن.
تا ئێستا (١,٢٠0) ژن، (٣٣٩) پیاو، (2,٠23) منداڵ ڕزگار کراون. لێرەدا ده‌مه‌وێ دەستخۆشییەکی تایبەت لە بەرپرسى نووسينگه‌ى ڕزگاركردنى ڕفێندراوانى ئێزدى و یەک بە یەکی ئەندامانی تيمه‌كه‌يان بکەم. دووبارەی دەکەمەوە: تاکو یەک ڕفێندراوی ئێزدی مابێت، ئەو بەشە له نووسینگه‌ى ئێمه بەردەوام دەبێت لە دۆزینەوە و ڕزگارکردنی ڕفێندراوان.
ئامادەبووانی بەڕێز..
بارودۆخی ئێزدیيان لە دەڤەری شه‌نگال زۆر خراپە، لەبەرئەوەش زۆر لەو خێزانانەی گەڕانەوە بۆ شه‌نگال جارێکی دیکە بە ناچاری شه‌نگالیان بەجێهێشتووە بەهۆی کەميی خزمەتگوزارییەکان، نەبوونی ئاسايش و ئارامى و نەبوونی دەرفەتەکانی کار.
زۆر پێویستە حکوومەتی عێراقى فيدراڵ بایەخێکی تایبەت بە خزمەتگوزاری و ئاوەدانکردنەوەی شه‌نگال بدات كه زیاتر لە هەموو شوێنێکی دیکە زیانمەنده لە هێرشی داعش، چونکە لە شه‌نگال جگە لە خانووبەرە و جادە و بان، خێزان و کۆمەڵگه‌ش تێکدرا، ئەنفالێکی گەورەی خەڵکی شه‌نگال کرا. زامێكى قووڵ له گيان و ده‌روونى ئێزدييان و خه‌ڵكى شه‌نگالدا كرايه‌وه كه هه‌رگيز به ئاسانى ساڕێژ نابێت و يارمه‌تى و هاوكاريى هه‌موومانى پێويسته.
تاوانێک دژی خەڵکی ئێزدی كرا کە کاریگەریی کۆمەڵایەتی و دەروونی زۆر گەورەی دروست کردووە. بەهۆی ژیانی بێ خزمەتگوزاری و نۆ ساڵ ژیان لەژێر خێوەتدا، کاریگەریی ئەو جینۆسایدە زیاتر بووە. ئێمه له نزيكه‌وه ئاگادارى دۆخى ژيانى سه‌خت و قورسى ئه‌وانين له كه‌مپه‌كان. گۆڕينى ئه‌م دۆخه به‌رپرسياريه‌تيى هه‌موومانه له عێراق و هه‌رێمى كوردستان.
جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی شه‌نگال له‌نێوان حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و حكوومه‌تى عێراقى فيدراڵدا ڕێگە دەکاتەوە بۆ گەڕانەوەی خەڵکی شه‌نگال و ناوچه‌كه. بۆ ئەوەی خەڵک بتوانێت بە ئاسوودەیی لە شه‌نگال و ده‌وروبه‌رى بژیت، دەبێت هەموو ئەو هێزانەی خەڵکی شه‌نگال نین ناوچەکە بەجێبێلن و بەڕێوەبردن و پاراستنی شه‌نگال بدرێتە دەست خەڵکی دەڤەری شه‌نگال و دەسەڵاتێکی یاسایی. دەبێ هێزەکانی سەر بە پەکەکە و هەموو ئەو هێزانەی لە دەرەوە هێنراون، ناوچەکە بەجێبێلن. ئه‌و هێزانه ته‌نيا به‌ڵا و نائارامى و ناسه‌قامگيرى بۆ شه‌نگال و ئێزدييان دروست كردووه و برينه‌كانيان قووڵتر كردووه‌ته‌وه.
بەڕێزان ..
ئێزدی خاوەن باوەڕێکی مرۆڤدۆستانه‌ى ئاشتیخوازانەن، هێرش ناکانە سەر هیچ کەس و میللەتێک، دەست ناخەنە ناو ئایینی هیچ کەسێکەوە، کەسیش قبووڵ ناکەن ئايينى خۆى بگۆڕيت و بچێته سه‌ر ئايينه‌كه‌يان، بۆ ئەوەی ئاشتییەکی بەردەوام بپارێزن. لەگەڵ هەموو دەوروبەرەکەیان زۆر ئارامن. قەولێکی جوانی ئێزدیيان هەیە لەوبارەوە دەڵێت:
ل بۆڕێ حور، سوار بن
ب نەفساڕا گوهدار بن
لگەل هەموو مەخلووقا یار بن
ئێزدی و ئێزدیياتی باوەڕ و ئەدەبیات و زمانی لە کوردستان پاراستووە، بەهۆی ئەوەی زمانی خواپەرستيی ئێزدیيان کوردییە. لەوانەیە کوردێکی نائێزدی ببینی لە شارێک، یان پارچەیەکی کوردستان، یان لە دەرەوە کە زمانی کوردی نەزانێت، بەڵام هیچ ئێزدییەکی ئاييندار لە هیچ شوێنێک نابینی کوردی نەزانێت.
لە هەموو شۆڕشەکانی کوردستاندا ئێزدی ڕۆڵێکی گرنگیان هەبووە، هەر لەبەرئەوەش باوک و باپیرانمان ئێمەیان لەسەر خۆشه‌ويستى و ڕێزگرتن له ئێزدییان ڕاهێناوە. هیچ کاتێکیش دوژمنانی کوردستان دەستیان لە ئێزدیيان نەپاراستووە. لەکاتی پرۆسەی ئەنفالیشدا چەندين گوندی ئێزدی ئەنفال کران.
ئێزدی هەمیشە بەشێکی دیار و خۆشەویستی گەلی کوردستان بوونه و هەر بەو شێوەیەش دەمێننەوە. ئێزدى و هه‌موو پێكهاته‌كانى كوردستان له هه‌ر ئايين و نه‌ته‌وه‌يه‌ك بن، له دێرزه‌مانه‌وه هه‌ميشه ئاشتيانه پێكه‌وه ژياون. ئه‌مڕۆ لێره‌وه خوشك و برايانى ئێزدى و هه‌موو پێكهاته‌كانى كوردستان دڵنيا ده‌كه‌ينه‌وه وڵاته‌كه‌مان كوردستان بۆ هه‌ميشه به لانه‌ى پێكه‌وه‌ژيان و يه‌كترقبووڵكردن و لێبورده‌يى ده‌مێنێته‌وه و هه‌رگيز ڕێگه به وتارى ڕق و توندڕه‌وى ناده‌ين و له وڵاته‌كه‌مان جێگه‌ى نابێته‌وه.
ئامادەبووانی بەڕێز …
پەرێشانيی دۆخى ئێزديیان هه‌ميشه بەشێکی گرنگى گفتوگۆمانه لەگەڵ لایەن و بەرپرسانی وڵاتانی جیهاندا. بە خۆشحاڵییەوە هاودەنگيی جیهان لەسەر جینۆسایدی ئێزدیيان دروست بووە و لە فراوانبووندایە، بەڵام بەداخەوە هاودەنگییەکی ناوخۆیی لە عێراق لەسەر چارەسەرکردنی بارودۆخی دەڤەری شه‌نگال دروست نەبووە، ئەمەش کارێکی زۆر خراپە بەرامبەر خەڵکی دەڤەری شه‌نگال دەکرێت.
ئێستا کاتێکی گرنگە کە لێرەوە داوا لە پەرلەمان و حکوومەت و لایەنە سیاسییه‌كانى کوردستان و عێراق بەگشتی بکەم کۆبوونەوەی تایبەت بکەن بۆ بەدواداچوونی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی ڕابردوو و چارەسەركردنى خێراى کردەیی بۆ بارودۆخی دەڤەری شه‌نگال.
لەبەرئەوە زۆر پێویستە پەرلەمان و هەموو فراکسیۆنەکانی ناو پەرلەمانی عێراق و حکوومەتی فيدراڵيى عێراقى لەسەر هەنگاونانی کردەیی بۆ ئاساییکردنەوەی بارودۆخی شه‌نگال ڕابوەستن و کاری لەسەر بکەن.
جارێکی دیکە سەری ڕێز لەبەردەم گیانی پاکی قوربانیيانی جینۆسایدی ئێزديیان دادەنەوێنین، سوپاس بۆ ڕێكخراوى يه‌زدا و سوپاس بۆ ئامادەبوون و بەشداربوونى هه‌مووتان.
بە خێر بێن..
