بڕیارە هەڵبژاردنەكانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە ئایندەدا بەڕێوە بچێت، خانمانی كوردستانیش بۆ ئەم خولەی پەرلەمان چاوەڕوانی پێگەی باشتر و بەشداریپێكردنن لە تێكڕای جومگەكانی دەسەڵات و حوكمڕانیدا. جێگەی پێزانینە لە خولی پێنجەم وێڕای بوونی ڕێژەیەكی باش لە پەرلەمانتاری ئافرەت، سەرۆكی پەرلەمان و یەكێك لە دوو جێگرەكەی ئافرەت بوون، ئەمەش بە هەنگاوێكی مێژوویی لە قەڵەم درا. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان، ڕا و سەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە دەخەنەڕوو.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

ئاواز شێرزاد چالاكی مەدەنییە و ڕای وایە: «هەڵبژاردن پرۆسەیەكی دیموكراسییە و كاتێكیش دەڵێن ئافرەت جەوهەری دیموكراسییە، كەواتە بەشداریكردنی ئافرەتانیش پیادەكردنی ئەو جەوهەریە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بەڵام بێگومان لە كۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا ئاسان نییە، ئافرەت بتوانێت ببێتە گەوهەری دیموكراسی و بەسەر ئەو ئاستەنگانە سەركەوتوو بێت كە لە میانەی ئەو پرۆسەیە دێنە بەردەمی، كە خۆی لە دواكەوتوویی خێزان و كۆمەڵگە و عەشیرەت و ...هتد دەبینێتەوە، بۆیە ئەو كەسانەی توانیویانە بگەنە پەرلەمان و لە پرۆسەی هەڵبژاردن سەركەوتوو بن، بێگومان ڕەگی سەركەوتنیان دەگەڕێتەوە بۆ پاڵپشتیی خێزان بە پلەی یەك، دواتر كۆمەڵگە و ئەو پارتە سیاسییەش كە خۆی تێدا بەربژێر دەكات».

سەبارەت بە كوردستانیش گوتی: «لە وڵاتێكی وەك كوردستان بەشداریكردنی ئافرەتان لە هەڵبژاردنەكان ئاسان نییە، ئەوەش بەهۆی نەبوونی یەكسانی لە نێوان ئافرەت و پیاودا، هەروەها تێڕوانینی نەرێنیی كۆمەڵگە بۆ پیشەی ئافرەت لە كایەی سیاسیدا و زاڵبوونی بیری پیاوسالاری بەسەر ڕای گشتیی كۆمەڵگەدا رێگرن لە بەشداریی كارای ئافرەت لە كاری سیاسیدا، كە ئەم عەقڵییەتە هەر پیاوان نا، بەڵكو بەشێكی زۆری ئافرەتانیشی گرتووەتەوە، بۆیە ئافرەتان  ناتوانن ڕۆڵێكی زۆر كارایان هەبێت لە بواری سیاسەتدا، لەلایەكی دیكەوە كەلتووریش ڕێگرە لە بەردەم پێشكەوتنی  ئافرەتدا، ئەگەرچی كەمێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەڵام ئێستاشی لەگەڵ بێت، لە كۆمەڵگە زیاتر كار بۆ بەرزكردنەوەی ڕۆڵی پیاوان دەكرێت و، لە پۆستە سیاسییەكان پشكی شێر بەر پیاوان دەكەوێت و كۆمەڵگە بە هەموو شێوەیەك هەوڵی دوورخستنەوەی ئافرەتان  دەدات لە ناوەندەكانی بڕیار بە سیاسەتیشەوە، ئەمەش كاریگەریی نەرێنی دەبێت لەسەر نوخبەی سیاسی و كۆمەڵگە كە نەتوانن ببنە پاڵپشت و پاڵنەری ئافرەت بۆ گەیاندنیان بە ناوەندەكانی بڕیار».

ئەو چالاكی مەدەنییە پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە «لایەنە سیاسییەكان زۆربەیان بانگەشەی ئازادی و پاراستنی مافی ئافرەت و بەشداریكردنیان دەكەن لەسەرجەم كایەكانی ژیان، بەتایبەت لە كاری سیاسی، بەڵام زۆربە كەمی كار لەسەر پێگەیاندنی ئافرەتان  دەكەن. هەروەها ئافرەتانیش خۆیان هاوكاری ئافرەتان  نین لە سەرخستنیان لە پڕۆسەی هەڵبژاردن، لە زۆربەی هەڵبژاردنەكانی ڕابردووش ئافرەتان وەك دەنگدەر بەشدارییەكی بەرچاویان كردووە. بەڵام ئەم بەشداریكردنەش یەكجار لاواز بووە، چونكە كاریان بۆ سەرخستنی هاوڕەگەزی خۆیان نەكردووە، بە پێچەوانەوە ڕێگریش بوون و زیاتر كاریان بۆ سەرخستنی ڕەگەزی بەرانبەر كردووه». جەختی لەوەش كردەوە كە «دەبێت كاری هەموو لایەنە بكرێت بۆ كاڵكردنەوەی ئەم گرفتانە و ئافرەتان بتوانن بە توانا و لێهاتوویی خۆیان و بە بێ سیستەمی كۆتا بگەنە پەرلەمان و ناوەندی بڕیار و بەبێ ئەوەی مافی كەسانی دی بخۆن و مافیشیان بخورێت» .

گوڵێ ئەحمەد کادری لقی 22 ی گەرمیانی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات: «لە هەموو شۆڕشەكانی ڕزگاریخوازیی میللەتی كورد، ئافرەت سەنگ و قورسایی و پێگە و ڕۆڵی كاریگەری هەبووە لە پێناوی بەرگریكردن لە خاكی كوردستان و هەڵوێستی جوامێرانە و فیداكاری نواندووە دژ بە ڕژێمە یەك لە دوای یەكەكانی كورد و لە نیشتمانپەروەری ڕێنیشاندەر و پێشەنگ و ڕێچكە شكێن بوون، نموونەش بە (حەپسەخانی نەقیب، خانزادی میری سۆران، مینا خانمـی هاوسەری پێشەوا قازی محەممەد) دەهێننێتەوە و هاوكات دەڵێت: «ئافرەتی كورد بە دەستێك منداڵی بەخێو كردووە و خزمەتی خێزانەكەی كردووە، بە دەستەكەی دیكەی هاوكاریی پێشمەرگە و شۆڕشی كردووە». گوتیشی: «ئافرەتانی كورد لە كاری سیاسی و خەباتی نهێنی نموونەی سەربڵندی و خۆنەویستی و گیانبەخشیش بوون، شەهیدی لە سێدارە دراو «لەیلا قاسم» بووكی كوردستان كچە شێر و دلێر و چەلەنگ و گیانفیداكەی شاری خانەقین، لە پێناوی زوڵم و ستەم و چەوسانەوەی نەتەوەكەی چووە بەردەم پەتی سێدارە، شەهیدی ڕاپەرین كوردستان شەهید خەجێ باوە بەشداری و پێشڕەوی ڕاپەڕینی شاری هەولێری كرد، ئێستاش ئافرەتانی كوردستان ڕۆڵی گرنگ و كارامە و بەرچاویان هەیە و لە كاری سیاسی بەشدارن و لە پرۆسەی هەڵبژاردن و لە دەنگدان و كاری پەرلەمانتاری و بەڕێوەبردنی وەزارەت و سەرۆكایەتیی پەرلەمانیش بەشدارن».

ڕاژان ستوونی نووسەر و چالاكی سیاسی، ڕای وایە: «ڕۆڵ و كاریگەریی ئافرەتان لە پرۆسەی هەڵبژاردندا وەك یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی دیموكراسییەتە و ئەمڕۆ لە قۆناغی شارستانیدا ڕۆڵ و كاریگەرییەكی بەرچاویان لە گۆڕەپانی سیاسی و كۆمەڵایەتیدا هەیە و، شان بە شانی پیاوان بەشدارییەكی كارایان لە هەموو ڕوویێكەوە هەیە. بۆیە زۆر گرنگە بایەخ بە توێژی ئافرەتان بدرێت و بە چاوێكی یەكسان و بێ جیاوازی سەیر بكرێن، بە پەراوێز خستنی توێژی ئافرەتان لە كۆمەڵگە و ڕێگریكردن لێیان بە هەر بیانوویەك بێت، كۆمەڵگە ناتوانێت بەرو پێشەوە هەنگاو بنێت و لە پرۆسەی پێشكەوتن لە هەموو ڕوویێكەوە دوور دەكەوێتەوە». هاوكات دەڵێت: «توێژی ئافرەتان لە كۆمەڵگەی ئێمەدا ئەگەر ژمارەیان زیاتر نەبێت لە پیاوان، ئەوا كەمتر نین، كەواتە پشتگوێخستنی ئەم توێژە گرنگە واتە پشتگوێ خستنی نیوەی كۆمەڵگە، یان زیاتر».

گوتیشی: «ئافرەتی كورد لە هەموو قوناغێكدا شان بە شانی پیاوان لە كۆڕی خەبات و تێكوشاندا بوون، چ لە شاخ و چ لە شار. ئەمڕۆ ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە نێو خەباتی شارستانیداین و ئافرەتانی كوردستانیش خۆشبەختانە لەسەر هەموو ئاستەكاندا، لە نێو حكومەت و پەرلەمان و حزبە سیاسییەكان و دامەزراوە مەدەنی و ئەكادیمییەكاندا بە ڕێژەیەكی باش ئامادەییان هەیە و خزمەت بە گەل و نیشتمانەكەیان دەكەن. بۆیە هەرچەند زیاتر ڕۆڵ بە ڕەگەزی مێینە بدرێت وەك مرۆڤ كە هیچی كەمتر نییە لە ڕەگەزی نێرینە زیاتر و باشتر كۆمەڵگە دەكەوێتە سەر ئاراستەی ئاسایی خۆی و سیمایەكی جوان و شارستانییش بە كۆمەڵگە دەبەخشێت».

ئەو نووسەر و چالاكی سیاسییە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئازادیی ئافرەت و یەكسانیی نێوان ئافرەت و مێرد گرنگییەكی تایبەتیی خۆی هەیە، ئافرەتی كورد هەرچەند كە نەیتوانیوە تاكو ئێستا لە نێو ئەو حاڵەتە سوننەتییەی كە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا هێشتا ماوە بەتەواوی دەربازی بێت؛ بەڵام قۆناغ بۆ قۆناغ زۆرێك لەو كۆت بەندانەیان تێپەڕاندووە و ئەمڕۆ ئافرەتان بە جیاوازییەكی زۆرەوە لە گەڵ قۆناغەكانی ڕابردوو لە گشت بوارەكاندا بەشدارن».

وەك دوا وتەشی گوتی: «لەبەر ئەوەی ئافرەت توێژێكی گرنگە و كاریگەرییەكی زۆریان هەیە لە نێو كۆمەڵگەدا، دەبێت هەموو مافێكیان هەبێت وەك ڕەگەزی بەرانبەریان و شان بە شانی یەكتر ڕۆڵی خۆیان ببینن و هەر لایەنێكی سیاسیش لە هەرێمی كوردستان بتوانێت بە شێوەیەكی كراوەتر و باشتر زەمینە بۆ ئەم توێژە گرنگەی كۆمەڵگە بڕەخسێنێت، دەتوانێت لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا ڕێژەیەكی باشی دەنگەكانی كۆمەڵگە مسۆگەر بكات.

بێلان ڕۆژبەیانی چالاكی بواری مافەكانی ئافرەتە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هەڵبژاردن یەكێكە لەو چەمكانەی كە مێژوویەكی زۆر كۆنی هەیە و لە سەردەمانێكی زۆر زووەوە مرۆڤەكان تاقیان كردووەتەوە، وەكو فاكتەرێكی كاریگەر و گرنك بۆ چارەسەری كۆی كێشە و گرفتەكانی نێو كۆمەڵگە و دیاریكردنی نوێنەر بۆ بەڕێوەبردنی كاروباریان، بەشداریی سیاسیش بریتییە لە بەشداریكردنی تاك لە بواری سیاسی و ژیانی گشتی، تاوەكو ببنە دابینكەری بەدەستهێنانی دیموكراسیەت، بێگومان ئافرتانیش وەك هەر تاكێك ڕۆڵی خۆیان بینیوە».

ئەوەی ئەو چالاكەی بواری مافی ئافرەتان وەك هەزاران هاوڕای خۆی پێداگری لەسەر دەكات، ئەوەیە كە «بەشداریی ئافرەت لە پرۆسەی هەڵبژاردندا كاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر دروستكردنی بڕیار و دەستەبەری دڵنیایی زیاتر و كۆی ماف و ئازادییەكان هەیە. سەبارەت بە ڕۆڵی ئافرەتانی كوردستانیش لە كۆمەڵگە و بەتایبەتی لە بەشداریی سیاسیدا گوتی: «ئافرەت درێژەپێدەری خەباتی كوردە لە شۆڕش و خەباتی سیاسی و چەكداری و ئێستاش خۆی لە پرسگەلێكی دیكەدا دەبینێتەوە، كە یەك لەوانە خۆكاندیدكردنە بۆ هەڵبژاردن و بەشداریكردنی لە بانگەشەی هەڵبژاردن و دەنگدان و كارلێككردنی لەگەڵ ژیانی سیاسی و لە بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردن زۆر لە پیاوان چاودێریكردنی پرۆسەكە، زیاتر بە ئافرەتان دەسپێرن، بۆ ئەوەی هەڵبژاردنەكان خاوێن بن، له ئەمڕۆشدا بەشداریكردنی ئافرەتان لە سیاسەتدا بووەتە پرسێكی هەرە گرنگ و لەلایەن چینی نوخبەی نێو كۆمەڵگەوە گرنگیی تایبەتی پێ دەدرێت، بە پێچەوانەوە بەشدارینەكردنی ئافرەتان لە سیاسەتدا، ڕاددەی دواكەوتوویی و كەلتووری پیاوسالاریی كۆمەڵگەكە پیشان دەدات، ڕێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردن بە بێ ئافرەت زۆر لاواز دەبێت، تا ڕاددەیەك شەرعییەتی خۆی لە دەست دەدات».

پێشنیاریشی ئەوە بوو: «بۆ گەیشتنی ئافرەتان بە ناوەندەكانی بڕیار، ئەوەی كە زۆر گرنگە، ئەوەیە كە ئافرەتان یەكگرتوو بن و متمانەی خۆیان بە كاندیدانی ئافرەت بدەن، چونكە ئافرەتان زیاتر دەتوانن لە خەم و كێشەكانی ئافرەتان بگەن و ئەو مافانەی كە بەدەست نەهاتوون، لەنێو پەرلەماندا بە دەستی بهێنن و بەرگریكاری تەواوی مافە ڕەواكانیان بن».