تەلارسازیی مزگەوتی كورد(2-1)
هونەری تەلارسازی سیمایەكی بەرجەستەی شارستانیەت و كولتووری هەر نەتەوەیەكە. لە تەلارسازیدا، نەتەوە باڵادەستیی خۆی لە ڕووی ژیار و شارستانیەتەوە، دەخاتە ڕوو. تا ئێستا بە ئەندازەی پێویست، توێژینەوە و لێكۆڵینەوە لە هەمەجۆر لایەنی شارستانیەتی كوردستان نەكراوە. لەم ڕووەوە زۆر پرسیاری گەرم و گوڕ هەن، تا ئێستا یەكلایی نەكراونەتەوە و بە كراوەیی ماونەتەوە. لە سایەی دەوڵەتانی داگیركەری كوردستاندا، زەمینەی لێكۆڵینەوە لە میراتی شارستانی و كولتووری كورد، زۆر بەرتەنگ و ڕێ پێ نەدراوە، هاوكات ژێرخانی لێكۆڵینەوە لەو میرات و كولتوورە، فرە بەهێز و دەوڵەمەندە. كۆبەكۆ، خۆ تاقی كردنەوە لە مەیدانی توێژینەوە لە هەمەجۆر لایەنی شارستانیەتی كوردستان، ئەگەر بڕێ ئاستەنگیشی لە پێش بێت، پێم وا نییە بۆ توێژەری خەمخۆر و مكوڕ، كارێكی ئەستەم بێت. دەرگای توێژینەوە لە هیچ شوێنێكی دنیا دانەخراوە و داناخرێت. بە دڵنیاییەوە، لە سایەی نەبوونی ئازادی و باڵادەستیی كولتووری ئەوی دیكەی داگیركەردا، لە دامەزراوەگەلی ئەكادیمیدا بەربەست هەن، بۆ بڵاو كردنەوەش ئەگەر زۆر هەیە گیروگرفت بێتە پێش، بەڵام توێژینەوەی زانستی پاڵپشت بە بەڵگەی ڕوون و ئاشكرا، دواجار هەموو دەروازەكان تێپەڕ دەكات.
ئامادەكردنی/تاریق كارێزی
دەخوازم بڵێم، هێندەی پەیوەست بە هونەری تەلارسازی بێت، ئاخۆ كورد چیی هەیە؟
گومان لەوەدا نییە، كوردستان لە هەموو بوارێكی كولتوور و ژیار و شارستانیەتدا، بەشی هەیە و لە گەلێك بواریشدا، پێشەنگ و دەست پێشخەر بووە. ئەگەر سەرمایە و دەسكەوتمان لەم ڕووەوە ناڕوون و نادیارە، هۆیەكەی ئەوەیە، دەوڵەت و قەوارەی سیاسی فۆرم و شێوەی بەرجەستە بە میراتی كولتوور و شارستانیەت دەدات، نەبوونی قەوارەی سیاسی، كولتوور و میراتی شارستانی تا سەردەمانێكی زۆر، بەرەو تاریكی و نادیاری دەبات. سەدەی بیستەمی زایین، سەدەی بێ بەش كردنی كورد بوو لە قەوارەی سیاسی، سەدەی زەوت كردنی ئازادی و هەبوونی كورد بوو. لە هەلومەرجێكی لەم جۆرەدا، نیشتیمانێك كە دابەشی سەر وڵاتانی دەوروبەر كرا بێت، ئەو وڵاتانەش بە ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان و نامۆ بە كورد، سیاسەتی كولتوور پیادە بكەن، شتێكی چاوەڕوان كراوە، كولتوور و شارستانیەت و ژیاری كورد، بزر و نادیار بێت، میراتی ئێمە (لە هەموو بوارێكدا) سووك و ئاسان، بە بێ ئەوەی پرسمان پێ بكەن، دەچێتە سەر میراتی دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان. لە ساڵی 1991 بە دواوە، لە بەشێكی باشووری كوردستاندا، ڕەوشی ناجۆری كورد گۆڕانی بە خۆوە دیت. ماوەی 32 ساڵە ئازادی و قەوارەی سیاسی لە نزیكەی 10%ی كوردستانی مەزندا، بەدی هاتووە. دەیان زانكۆ و ناوەندی كولتوور و خوێندن و فێركردن و پێگەیاندن، لەم بەشە ئازادەی كوردستاندا كراونەتەوە. ئیدی ئەگەر لەم بەشەدا كار نەكەین و گەنجینەی شارستانیەت و كولتووری خۆمان ئاشكرا نەكەین و نەیبووژێنینەوە، گوناهی خۆمان بە گەردنی خۆمانە.
تەلارسازی، ئەو هونەرە ناوازەیەی كە شارستانیەت لە كاتی پێگەیشتن و خەمڵیندا، مشوماڵی دەكات و خۆی دەنوێنێت، گۆشەنیگای ئەم وتارەمانە. لەم بارەیەوە پرسیارێك زۆر ڕوون و ڕەوان دێتە پێش: كورد لە كوێی هونەری تەلارسازیدایە؟
بۆ وڵام دانەوەی ئەم پرسیارە، وا پێویست دەكات نیگایەك بخەینە سەر هەلومەرجی هاتنە كایەی ئەم هونەرە. گرنگترین خاڵی دروست بوونی هونەری تەلارسازی، پەیدا بوونی شارستانیەت و هەڵكشانی بەرەو لووتكەی باڵا كردنە. لەم ڕووەوە كوردستان زێدی كۆنترین شارستانیەتەكانی دنیایە. لە هەمان كاتدا چەندین ناوەندی شارستانی (سۆمەر، بابل، ئاشوور، ئێران، میسر، شام، گریك و ڕۆم) دراوسێی دوور و نزیكی كوردستان بوون. ئەم هەلومەرجەش ڕێ بۆ پەیدا بوونێكی بەهێزی شارستانیەت، لە نێو هەناوی ئەو شارستانیەتەش، ڕێ بۆ خەمڵینی هونەری تەلارسازی، خۆش دەكات. دەروازەی ئەم بابەتە بە ڕووی مەیدانێكی زۆر فراوانی توێژینەوەدا دەكرێتەوە، ئەم شوێنە لەباریدا نییە بچێتە ژێر بارستایی ئەم بابەتە فراوانە. بۆیە هەر بە كورتی ئاماژە بە نموونەیەكی تەلارسازیی كوردستان دەكەین، كە (مزگەوتی مەلا نەزیری گەورە)یە لە هەوراماندا.
پسپۆرانی هونەری تەلارسازیی مزگەوت، چەندین تەرزی ئەم جۆرە هونەرەیان لە جیهانی ئیسلامدا دەست نیشان كردووە. وەك تەلارسازیی مزگەوتی (عەباسی، ئێرانی، هیندی، عوسمانی، ئەندەنووسی، مەغریبی، ئەفریقایی، ئاسیای ناوەڕاست). كوردستان دراوسێی هەر سێ جۆرە تەلارسازیی مزگەوتی عەباسی و ئێرانی و عوسمانییە. لە بەشی دووەمی ئەم وتارەدا دێینە سەر كرۆكی سەرباسەكەمان، ڕەگەزەكانی هونەری تەلارسازیی مزگەوتەكەی هەورامان وەك چەشنە تەلارسازییەكی كوردی/ كوردستانی، شرۆڤە دەكەین.
