بەڕێز د. هەڤاڵ ئەبووبەكر كە ئێستا پارێزگای سلێمانییە، یەكێكە لە قەڵەمە دیار و بوێرەكانی كوردستان و مامۆستای زانكۆی سلێمانی بووە و، لە پرۆسەی هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا و بە دەنگی هاووڵاتییانی لە بازنەیەكی فراواندا كە «پارێزگای سلێمانی و پارێزگای هەڵەبجە و ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان و ڕاپەڕین»ی دەگرتەوە، بە دەنگی هاووڵاتیان بۆ پۆستی پارێزگاری سلێمانی لەسەر لیستی بزووتنەوەی گۆڕان هەڵبژێردراوە و ماوەی دوو كابینەشە (هەشت و نۆ) پارێزگاری سلێمانییە، لە گفتوگۆی «خەڵك و ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری» بەشێكی زۆری ئەو هۆكارانەی خستەڕوو كە بوونەتە ئاستەنگ لە بەردەمی پارێزگارەكاندا بەوەی نەتوانن كارەكانیان وەك پێویست ڕاپەڕێنن.

 

سەرەتا دەستخۆشیتان لێ دەكەم بۆ ڕێكخستنی ئەم گفتوگۆیە، لەبەر ئەوەی بەردەوام داواكاریی ئێمە لە ئەنجومەنی وەزیران ئەوە بووە، بەوەی گرنگە پارێزگارەكان لەناو كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیراندا بەشدار بن، ئەمەش نەك بەو مانایەی كە مافی دەنگدانمان هەبێت و بمانەوێت ببین بە وەزیر، بەڵكو لەبەر ئەوەی كێشە سەرەكییەكانی خەڵك و داواكارییەكانیان ڕاستەوخۆ بگەینینە ناوەندی بڕیاردان، چونكە پارێزگاكان پەیوندیی ڕاستەوخۆ و بەردەوام و تەواوكارییانەیان لەگەڵ ئیدارە سەربەخۆكان و قەزا و ناحیە و گوند و خەڵك و ڕێكخراوەكان و میدیاكاندا هەیە، ئەو دامەزراوە كارگێڕییانەن كە نوێنەرایەتیی حكومەت و دەوڵەتداری دەكەن، لە هەموو پنت و دوند و كێشەیەكی ئەم وڵاتە ئاگادارن.

كێشەكانی خەڵك بە دەر نین لە ململانێ سیاسییەكان، بەڵام یەكە كارگێڕییەكان بە دەرن لەو ململانێیانە، لەبەر ئەوەی ئێمە لە هەر هێزێكی سیاسییەوە هاتبینە ئەم پۆستە لە چوارچێوەیەكی یاسایی و دەوڵەتیدا كار دەكەین و بەشێكین لە سیستمی حوكمڕانی و كەسمان بۆ ئەوە نەهاتووین ئەجیندایەكی سیاسیی تایبەت بە حزبەكەی خۆمان جێبەجێ بكەین، یان بەرنامەی هەڵبژاردنی خۆمان لە ئیدارەكە بسەپێنین. بۆیە پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان، ئەو شوێنانەن كە حكومەت دەتوانێت زانیاریی ڕاستی لێوە دەست بكەوێت، هەر بە زانیاریی ڕاستیش بڕیاری ڕاست و دروست، دروست دەبێت.

‎لە سەرەتاوە داوا لە حكومەت دەكەم، یاسای ژمارە 3ی ساڵی 2009 كارا بكاتەوە، كە بە داخەوە لە ساڵی 2014 كاركردن بەم یاسایە ڕاگیراوە و ئێمە بە بەیانی ژمارە 1ی ساڵی 2014 و پاشانیش لە 2018 تازە كرایەوە، كار دەكەین، كە بەپێی ئەم بەیانە پارێزگارێك دەسەڵاتی سەرۆك فەرمانبەرانێكی پێش 2014ی نییە كە ئەوان بە یاسای ژمارە 159ی ساڵی 1969 كاریان دەكرد. بۆیە دەبێت بزانین كە ئەوە «دەسەڵات و داهاتە» كە وادەكات بتوانین وەڵامی خەڵك بدەینەوە و خزمەتگوزارییەكان جێبەجێ بكەین.

‎سەبارەت بە ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری، ئاشكرایە خزمەتگوزاریی وابەستەی ئیدارەیە، ئیدارەش وابەستەی باری دارایی و ئابوورییە، ئەمەش واتە تۆ چ دەرخستەیەكت لەبەر دەستە بۆ چ بوارێك و تۆ چۆن دەتوانی ئەمانەی پێ جێبەجێ بكەیت.

‎بارودۆخی دارایی و ئابووریش وابەستەی سیستمی حوكمڕانیی وڵاتە و، لە بەر نەبوونی لامەركەزیی كارگێڕیی و دارایی، دەبێت چاوەڕێی ئەوە بكەین ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەكان چی تەرخان دەكەن بۆ یەكە ئیدارییەكان (پارێزگا تا ناحیە) و چەند دەسەڵاتیان بۆ شۆڕ دەكەنەوە، چۆن هاوكارییان دەكەن و بودجەیان بۆ تەرخان دەكەن.

‎بارودۆخی حكومڕانییش وابەستەی بارودۆخی سیاسییە، ئەمەش ورد دەبێتەوە بۆ بارودۆخی حزبایەتی، بەداخەوە ئێستا لەم بارودۆخەدا كەسێك یان دوو كەس نوێنەرایەتی دەكات، زۆر جار ئەوان زانیارییان زۆر كەمترە لە بەڕێوەبەری فەرمانگەیەك، بەڵام بڕیارەكان لای ئەوانەوە دەردەچن، ئەمەش لێكەوتەی زۆر خراپی لێ دەكەوێتەوە. هەر بۆ نموونە، ئێمە داوای ئەوەمان دەكرد كە لامەركەزیەتی «كارگێڕی و دارایی» هەبێت، ئێستا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیار دراوە مەسەلەی كۆكردنەوەی داهات زۆر سەنتڕاڵتر بكرێت، ئەمەش واتە ئەو 20%ـەی شارەوانی بەكاری دەهێنا بۆ كاروبار و پڕۆژەكانی، ئەوەش نامێنێت، ئەو 17%ـەش پۆلیسی هاتوچۆ بەكاری دەهێنا، بۆ بەڕێوەبردنی كارەكانی، ئەوەش نامێنێت، ئەمەش جگە لەوەی كە بڕ و قەبارەی داهات و كۆكردنەوەی داهات كەمتر دەكات، لە هەمان كاتدا دەرگایەك واڵا دەكات بۆ كەمتەرخەمی و بۆ زیادبوونی گەندەڵی و بە هەدەردانی داهاتی گشتی.

‎- سەبارەت بە مەسەلەی خزمەتگوزارییەكانیش، دەبێت بزانین لە ناو یەكە ئیدارییەكاندا چی بە سەر یەكدا كەڵەكە بووە؟ بیگومان هەر سێ پرسی «ئارامی و ئاسایش و سەقامگیری» كەوتووە بەسەر پارێزگاكاندا، ئەمە لەگەڵ ئەوەی بەپێی بەیانی ژمارەیەكی 2014 كە لە 2018 تازە كراوەتەوە، تەنیا كاری چالاكییە مەدەنییەكان لە ئەستۆی یەكە كارگێڕییەكاندایە، بەڵام بە هۆی ئەو قەیرانە داراییەی لە ساڵی 2014 دروست بووە، بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ «پێداویستییە لۆجستییەكانیان، ڕێكخستن و یەكخستنیان، چاككردنەوەی ئۆتۆمبێلەكانیان، دابینكردنی پێداویستییەكانیان» كەوتووەتەوە سەر پارێزگا و دەبێت پارێزگا ببێت بە بەشێك لە چارەسەر بۆ ئەو كێشانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو دامەزراوانە بەشێكن لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی بۆ خەڵك، بۆ نموونە: چۆن دەبێت ئۆتۆمبێلی پۆلیسی فریاكەوتن بەنزینی نەبێت، یان چاك نەكرێتەوە، یان ئۆتۆمبێلی ئەمبوڵانس كە نەخۆش دەگوازێتەوە،یان ئاگركوژێنەوە، كێشەی هەبێت، یان بەنزینی تیا نەبێت؟ بۆ هەموو ئەمانەش بودجەی بەكاربردن زۆر كەم بووەتەوە و هەموو بودجەی پارێزگای سلێمانی بۆ ئۆتۆمبێل 35 ملیۆن دینارە كە سەدان ئۆتۆمبێلمان هەیە و زۆربەی زۆریشیان لە خوار مۆدێلی 2009ن، واتە دەبێت بەردەوام پارەیان تێدا خەرج بكەین. ئەمە بێجگە لە بودجەی بەكاربردنی دامودەزگاكانی دیكەش كە هەر هاتووەتە سەر پارێزگا و یەخەی پارێزگا دەگرێتەوە، هەر بۆ نمونە:

‎1- لە ماوەی ساڵانی 2009-2013 كۆمەڵێك پڕۆژە ئەنجام دراون و تەواو نەكراون و ئێستا ماڵن بەسەر پارێزگا و حكومەتەوە، ئەمە لە كاتێكدا بودجەكە نەماوە و دەبوو لە 2014 ڕادەست بكرێن، بەڵام ئێستا ساڵی 2023یە و تەواو نەكراون، پارەكانیشیان بە نەختینە لە بانكەكان نەماوە، تەنانەت بارمتەی كۆمپانیاكانیش لە بانكەكان نەماون، دواتر چەكی بێ ڕەسیدیان داوە بە بەڵێندەر، ئەویش فرۆشتوویەتەوە بە كەسێك بە (سێ یەك) و كەسەكەش چووە هەموو پارەكانی لە بانكەكە وەرگرتووە.

‎2- مەسەلەی سەرمایەگوزاری هەر یەخەی پارێزگاكان دەگرێتەوە، كە لەمەشدا هەندێك جار دەستكاری دەكرێت، بۆ نموونە: پێش ئەوەی دەسەڵات بە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی وەبەرهێنان بدرێت و دەسەڵاتەكان لای دەستەی وەبەرهێنان بوو، دەستەی وەبەرهێنان بە بێ ئاگاداریی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان، هیچ كارێكی نەدەكرد، بەڵام ئێستا ئەو پەیوەندییانە لاواز بوون، ئەمەش كاریگەریی خراپی دەبێت.

‎ 3- مەسەلەی زانكۆ و پەیمانگاكان و پێداویستیی قوتابیان لە بەشە ناوخۆییەكان، بۆ نموونە: قوتابیان مان دەگرن و خۆپیشاندان دەكەن لەبەر ئەوەی «ئاو نییە»، ئێ باشە، دەكرێت لەبەر ئەوەی یاساكە رێگەی بە من نەداوە، وەڵامی داواكارییەكان نەدەینەوە و كێشەكانیان بۆ چارەسەر نەكەین؟ بێگومان ناكرێت، بۆیە دەبێت كێشەكانیان بۆ چارەسەر بكەین بە بێ ئەوەی دەسەڵاتەكان لای ئێمە بن.

‎- لایەنێكی دیكە گرنگە تیشكی بخەمە سەر ئەویش پەیوەندیی نێوان حكومەت و پارێزگارەكانە، بۆ نموونە: من وەك خۆم بە هەڵبژاردن بوومە پارێزگار لە ناو بازنەیەكیش بووم كە سنووری شەش پارێزگا و ئیدارەی سەربەخۆ دەگرێتەوە، ئێستا تەنیا پارێزگاری سلێمانیم و فەرمانبەری وەزارەتی ناوخۆم، ئەمە لە كاتێكدا لە عێراق، پارێزگارەكان سەر بە سەرۆك وەزیرانن، لە ئێران سەر بە سەرۆك كۆمارن، لە توركیا نوێنەری سەرۆك كۆمارن، ئەمانە گرفتی یاسایین بۆ حكومەتمان شی كردوونەتەوە، داواكاریی هەموو ئەو ناوچانەمان لێ دەكرێت كە زۆن و بازنەی دەنگمان بوون، ساڵی پار دوای كۆبوونەوەمان لەگەڵ سەرۆك وەزیران و جێگرەكەی و وەزیری دارایی و وەزیری ناوخۆ، ئەم پێشنیارانەمان بۆ سەرۆك وەزیران كرد، ئەویش سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی ڕاسپارد، تا ماوەیەك ئەو كێشانە چارەسەر بوون، بەڵام كە نێوانی پارتی و یەكێتی لە حكومەتدا تێكچوو، ئەوەش نەما.

‎- لە كابینەی هەشتەمدا كۆنفڕانسێك كرا بۆ تاپۆكردنی خانووە بێ تاپۆكان، لەو كۆنفڕانسەدا بە ئامادەبوونی وەزیری ناوخۆ و وەزیری شارەوانی پێش ئەوەی ئەو یاسایە دەربچێت، تێبینییەكانی خۆمان باس كرد و، لەم كابینەیەشدا باسم كردووە و گوتم: ئەوانەی زەوییان بە زیادەڕەو كڕیوە، دوو بەشن، بەشێكیان بە زیدەڕۆیی كردوویانە بە خانوو، تۆ دێیت ئەمەی لەسەر تاپۆ دەكەیت، بەشێكی دیكەیان زەوییەكەیان كڕیوە، بەڵام ڕێزی بڕیاری حكومەتیان گرتووە و نەیانكردووە بە خانوو تا بە یاسا یەكلا ببێتەوە، ئێستا تۆ دێیت دەست بەسەر زەوییەكەیدا دەگریت و بۆی تاپۆ ناكەیت و دەیكەیتە زەویی شارەوانی، ئەمە كارێكی ڕاست نییە.

‎- حاڵەتێكی دیكە ئەو كۆمپانیایانەن كە گرێبەست لەگەڵ حكومەتدا دەكەن، بەڵام حكومەت بە گرێبەستەكەوە پابەند نابێت، بۆ نموونە: كۆمپانیایەك كە گرێبەستی لەگەڵ كراوە بۆ كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك، ئەو كۆمپانیایە خۆڵ و خاشاكی شەش مانگ پێشتری كۆكردووەتەوە، بەڵام حكومەت شایستەی دارایی شەش مانگی پێشتریشی نەداوەتێ، لەگەڵ كۆمپانیاكانی گرووپی فاروق، پڕۆژەیەك دروست كراوە بە ملیۆنەها دۆلار بە مەبەستی ئەوەی خۆڵ و خاشاكی شار و پیسیی ئاوی تانجەڕۆ بكات بە وزەی پاك و ئاو و ژینگەی تانجەڕۆ پاك بكاتەوە، بەڵام ئێستا پڕۆژەكە تەواو بووە و حكومەت پابەندییەكانی خۆی جێبەجێ ناكات.

 لە دوماهیدا وێڕای كەڵەكەبوونی ئەم هەموو كێشانە بەسەر پارێزگا و یەكە ئیدارییەكاندا، كە مشتێكن لە نموونەی خەرمانێك، بێگومان تەرخانكردنی بودجە لە لایەن حكومەتەوە بۆ هەموو سێكتەرەكان گرنگە و ئەركی حكومەتە دابینی بكات، هەروەها پێویستە (لەسەر پرسی دروستكردن، چاككردنەوە و نۆژەنكردنەوە، بەردەوامیدان بە پڕۆژەكان، پەرەپێدان و هەمەجۆری) حكومەت پشتیوانیی كارگێڕییەكانی (پارێزگا تا ناحیە) بكات، پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان لە 2014وە پارەیان بۆ چاككردنەوە و نۆژەنكردنەوە بۆ خەرج نەكراوە، ئەوا پارە بۆ دروستكردن هەر خەرج نەكراوە، ئەم بارودۆخەش ڕەنگدانەوەی ئەو ناڕەزاییانەی خەڵكە كە ئەو ڕاپرسییەی بۆ ئەم گفتوگۆیە كردبووتان بە ڕوون و ڕاشكاوی پیشانی داین.

پێویستە، داهات و خەرجی ڕێك بخرێتەوە و یاسای بودجە ببرێتە بەردەمی پەرلەمان، بۆ ئەوەی بزانین چەند لە چی خەرج دەكەین، چۆن ئەرك و بەرپرسیارێتیی خراونەتە سەر پارێزگاكان، داهات و دەسەڵاتیش لەژێر چاودێری و وردبینی و بەدواداچووندا، شەفافانە لەسەر بنەمای لێپرسینەوە، دابین بكرێن.

پێویستە دابینكردن و پەرەپێدانی خزمەتگوزارییە گشتییەكان، لە پێشەوەی هەر بەرنامە و بایەخپێدانێكی حكومەت و فەزای گشتیدا بێت.