ئیبراهیم برۆ، ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سووریا (ئەنەكەسە)یە و، لە هەمان كاتدا ئەندامی دەستەی دانوستاندنی ئۆپۆزسیۆنی سووریا بووە لەگەڵ ڕژێمی ئەسەد. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

ئەمڕۆ گفتوگۆ لەسەر گۆڕانكارییەكی زۆر گەورە دەكەین، ئەویش ڕووداوێكە دوای 61 ساڵ لە حوكمڕانیی حزبی بەعس و 54 ساڵ لە حوكمڕانیی بنەماڵەی ئەسەد، كە گەلانی سووریا كارەسات و ماڵوێرانیی گەورەیان بە دەست ئەم ڕژێمەوە بەسەر هات.

لێرەدا من ناگەڕێمەوە باسی ڕەفتارە دڕندەكانی ڕژێمی پێشوو بكەم، كە بەسەر گەلی سووریای هێنا، بەڵكو هەڵوەستە لەسەر ئەو گۆڕانكارییە خێرایانە دەكەم كە تەنیا لە ماوەی 10 ڕۆژدا ڕوویان داوە. زۆر ڕوون و ئاشكرایە كە دوای 14 ساڵ لە شەڕی ناو سووریا، جۆرێك لە ڕێككەوتن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی لەسەر كەوتنی ڕژێمی ئەسەد كراوە، ئەوەی كە ڕووی دا بەو خێراییە و بەبێ ئەوەی هیچ بەرگرییەك بكرێت، ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ ڕێككەوتنی نێوان كۆمەڵێك هێزی جیاواز.

بارودۆخی ئێستای سووریا زۆر زۆر ئاڵۆزە، ئەوەی كە ڕوو دەدات، هەموو بەرپرسیاریەتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی ڕژێمی پێشوو، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ڕژێمی پێشوو بە ئاستێك عیناد بوو، كە ڕێگەی نەدەدا هیچ بوارێك بڕەخسێت بۆ ئەوەی بە چارەسەری سیاسییانە كێشەكان چارەسەر بكرێن.

لە ئێستادا لەسەر ئەو جوگرافیا بچووكەی خاكی سووریا، كۆمەڵێك لایەن هەن كە بەرژەوەندییەكانیان هاودژن و یەك ناگرێتەوە، لەسەرخاكی سووریا لە یەك كاتدا ئەمریكا و ڕووسیا، هەروەها ئێران و توركیا بە بەردەوامی هەبوون، هێزەكانی ئیسرائیل بە بەردەوامی بە ئاسمانی سووریاوە بووە، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت، كە دوو هێزی زۆر گەورەی نێودەوڵەتی «ئەمریكا و ڕووسیا» هەروەها سێ هێزی گەورەی هەرێمی «توركیا، ئێران، ئیسرائیل» هەموویان پرۆكسیان هەبووە و لەسەر خاكی سووریا شەڕیان كردووە.

كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش بە هۆی جیاوازی و تێڕوانینەكانیان لەسەر دۆسیێ سووریا، نەیانتوانی بە باشی و سەركەوتووانە بارودۆخی سووریا بەڕێوە بەرن، ئەمەش مانای ئەوەیە دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرسیاریەتیی ئەو بارودۆخە هەڵبگرن، كە ئێستا دوای كەوتنی ڕژێمەكە هاتووەتە ئاراوە.

ڕۆڵی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ دوورخستنەوەی سووریا لە كارەسات زۆر لاواز بوو، لەم ماوانەی دواییدا هەوڵێكیان خستە گەڕ بە دوو ئامانج:

1- دوورخستنەوەی ڕژێمی ئەسەد لە میحوەری ئێرانی.

2- دانانی سنوورێك بۆ بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر و هەناردەكردنی «كەپتاگۆن» لەلایەن ڕژێمی سووریا بۆ دەرەوە.

بەڵام دەوڵەتانی عەرەبی نەیانتوانی ڕژێمی ئەسەد لە ئێران دوور بخەنەوە، نەشیانتوانی كارێك بكەن كە سنوورێك بۆ بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر دابنێن و سووریا ناچار بكەن واز لە هەناردەكردنی كەپتاگۆن بهێنێت.

لەناو ئەم بارودۆخەدا كە ئەحمەد شەرع (ئەبو محەمەدی جۆلانی) دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، لەلای هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی سووریا ترسی گەورە هەیە، ئەمەش واتە تەنیا «كورد و عەلەوی» ترسیان نییە، بەڵكو ئەم ترسە لای « كریستیان، درووزییەكان، تەنانەت لای عەرەبی سوننە» ش هەیە.

لە ئێستای سووریادا «بۆمبی كاتكراو» هەیە، ئەویش مەسەلەی دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشە، لە ناو هەر دوو كەمپی «هۆل و ڕۆژ» هەروەها بەندیخانەی غوەیران و قامیشلۆ، بە هەزاران بەندكراوی تیرۆریستانی داعشی هەیە، بوونی ئەم تیرۆریستە بەندكراوانەش پەیوەندیی بە مامەڵەی دووسەرەی هێزەكانی هاوپەیمانانەوە هەیە. ئێمە بینیمان دوای كەوتنی تاڵیبان لە ساڵی 2001 ئەمریكا تیرۆریستانی ئەلقاعیدەی گواستەوە بۆ بەندیخانەی گۆنتانامۆ، بەڵام لە سووریا تیرۆیستانی داعشی لە شوێنێك داناوە كە هەر چوار دەوری كێشەیە و لە ناو هاووڵاتیاندا خیوەتگەی بۆ دروست كردوون و بەندی كردوون، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەمریكا بە هێشتنەوەی تیرۆریستانی داعش لەم ناوچەیەدا ئامانجی ئەوەیە دەیەوێت ئاژاوەیەكی دیكە لەم ناوچەیەدا دروست بكات؟.

ئیدارەی ئەمریكی لە ماوەی مانگی داهاتوو دەگۆڕێت و دۆناڵد ترەمپ دەبێتەوە سەرۆكی ئەمریكا، ئەمەش گۆڕانكارییەكی گەورەیە و، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئیدارەی تازەی ئەمریكا بەنیازن كێشەی تیرۆریستانی داعش لە سووریا چارەسەر بكەن، بە مانایەكی دیكە ئایا عێراق و وڵاتانی دیكەی ئەوروپی ناچار دەكەن تیرۆریستەكانی خۆیان ببنەوە بۆ وڵاتەكانی خۆیان؟.

بۆمبێكی دیكەی كاتكراو لەم ناوچەیەدا پرسی كێشەكانی نێوان توركیا و هێزەكانی سووریای دیموكراتە، لە ساڵانی ڕابردوو توركیا هەموو هەوڵێكی داوە بۆ ئەوەی هێرشی ڕۆژئاوای كوردستان بكات، لەم پرسەدا گرنگە ئێمە زۆر واقیعی بین، بیانووی توركیا بۆ هێرشكردنە سەر ڕۆژئاوا بوونی هێزەكانی پەكەكەیە لەم ناوچەیە، بۆ ئەمەش توركیا بیانوویەكی گەورەی بەدەستەوەیە بۆ ئەوەی ئەمریكا و دەوڵەتانی ئەوروپا بگەیەنێتە قەناعەت، توركیا پێیان دەڵێت «ئێوە وەك ئەمریكا و ئەوروپا بە هەزاران كیلۆمەترتان بڕیوە و هاتوون بۆ شەڕی دژە تیرۆر و دوورخستنەوەی مەترسییەكانی لە وڵاتانی خۆتان، بەڵام بە هەمان شێوەی ئێوە منیش بەدەست تیرۆرەوە دەناڵێنم، كە ئەویش ئەو ڕێكخراوەیە لەسەر سنووری من هەیە و خۆتان بە تیرۆریست پۆلێنتان كردووە، بۆیە دەبێت هێزەكانی سووریای دیموكرات، ئەم بارودۆخە بە وردی بخوێننەوە و ئەو گۆڕانكارییانە لەبەر چاو بگرن كە لە گۆڕەپانەكەدا هاتوونەتە ئاراوە.

پێشتر كە ڕژێمی ئەسەد مابوو، هەروەها هێزەكانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانی لە ناو سووریا بوون، لەوانەیە بیانوویەك بۆ هێزەكانی سووریای دیموكرات هەبووبێت كە ملكەچی فەرمانی هێزەكانی ئەمریكا نەبێت، بۆ دوورخستنەوەی چەكدارانی پەكەكە لە ڕۆژئاوا، بەڵام ئەمڕۆ بارودۆخەكە وا دەخوازێت كە هێزەكانی سووریای دیموكرات و سەركردەكانی پەیەدە بە بێ ئەوەی هیچ فرسەتێك لەدەست بدەن، جیاكردنەوەی خۆیان لە پەكەكە ڕابگەیەنن، ئەمەش دەبێت بە كردەوە جێبەجێی بكەن، نەك تەنیا بە قسە. هەروەها دەبێت هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی داوای ئەوە بكات كە هەموو هێزێكی بیانی «غەیرە سووری» خاكی سووریا بەجێ بهێڵێت، ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئەوا بە دیاریكراوی ناوچە كوردییەكانی سووریا ڕووبەڕووی مەترسییەكی زۆر گەورە دەبنەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە هیزەكانی سووریای دیموكرات ناتوانن گۆڕانكاری بەسەر خۆیاندا بهێنن، ئەوە لەبەرچاو ناگرن كەسێكی وەك ئەحمەد شەرع (ئەبوو محەمەدی جۆلانی) یەكێك بووە لەسەركردەكانی ئەلقاعیدە، پاشان بووە بە سەرۆكی بەرەی نوسرە و دوای ئەویش هەیئەی تەحریری شام، لە ئێستاشدا بانگەشەی ئەوە دەكات، هەیئەی تەحریر شام هەڵدەوەشێنێتەوە، مەبەستم ئەوەیە بۆ ئەو دەتوانێت خۆی بگۆڕێت و خۆی بگونجێنێت، بەڵام هێزەكانی سووریای دیموكرات بەو ئاستە عینادی دەكەن.

لە ئێستادا كە باس لە قۆناغی ڕاگوزەر دەكرێت، وەك هەموو دەوڵەتانی جیهان ماوەی سێ مانگ دایاری كراوە بۆ ئەوەی بكەوێتە قۆناغی ڕاگواستن، لێرەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بڕیاری 2254 كە بەشێكە لە بەیانی عەقەبەی كۆبوونەوەی هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، ئەوا دەبێت «سووریای ئایندە هی هەموو پێكهاتە جیاوازەكان بێت» و دەبێت لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا دەستەی دانوستاندنی ئۆپۆزسیۆن، (كە من خۆم یەكێكم لە ئەندامانی ئەو دەستەیە و تا ئێستا هەڵنەوەشێنراوەتەوە)، لەگەڵ حكومەتی سووریا دانوستاندن بكات.

بەیانی عەقەبە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دەبێت بەندەكانی بڕیاری 2254 كە پەیوەندیدارە بە ماوەی حوكمڕانیی ڕاگوزەر، بە شێوەیەكی گشتی و دوور لە تایفەگەرایی جێبەجێ بكرێت، دەستەیەكی دامەزرێنەر كە دەستەی نووسینەوەی دەستوورە دابمەزرێت و زەمینەیەكی لەبار بۆ هەڵبژاردن دابین بكرێت.

ئەم قۆناغە زۆر گرنگە ئەگەر بە سەرپەرشتیی ڕاستەوخۆی نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوە بچێت، بەڵام ئەگەر دەسەڵاتی ئێستا بەم شێوەیەی ئێستا حوكمڕانیی سووریا بە یەكڕەنگی بكات، ئەوا لەگەڵ ئەوەی شێوازەكەیان تا ڕاددەیەك پەسەندە، بەڵام ناتوانن بەم شێوەیە لە بەڕێوەبردنی سووریادا بەردەوام بن.

سووریا دەوڵەتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، ئەم پێناسەیە لە هەموو دیكۆمێنتەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریادا جەختی لەسەر كراوەتەوە. ڕاستە ڕژێمی پێشوو جەختی لەسەر «یەك حزب، یەك سەركردە، یەك گەل» دەكردەوە، بەڵام لە هەموو دیكۆمێنتەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریادا، بەتایبەتی بەیانی 2ی ڕیاز لە ساڵی 2017 جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە «سووریا دەوڵەتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، پێكهاتووە لە كورد و عەرەب و سریان و ئاشووری و توركمان و هەموو پێكهاتە جیاوازەكان و، دەبێت دەستووری سووریا هەموو ئەم مافانە مسۆگەر بكات».

لە ئێستادا هەڵوێستی درووز زۆر هەستیارە، لەبەر ئەوەی درێژ دەبنەوە بۆ لوبنان و ئیسرائیل و داواكارییان لە حكومەتی سووریا هەیە.

عەلەوییەكان ترسی ئەوەیان هەیە بكەونە بەر هێرشی تۆڵەسەندنەوە، بۆیە پێویستیان بەوە هەیە بپارێزرێن، كوردیش ترسی لەوە هەیە كە جارێكی دیكە مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە، هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی سووریاوە كە پێی دەگوترێت ئینتدابی فەرەنسی، ناوی كورد لە دەستوور و یاساكانی سووریادا نەهاتووە.

بۆیە هەموو پێكهاتەكانی گەلی سووریا ترسیان هەیە، بەڵام سەرەنجام نابێت پەلە لە بڕیاردان لەسەر چارەنووسی ئەم گۆڕانكاییە بكەین. وای دەبینم قۆناغی داهاتووی سووریا لەو ماوەی 61 ساڵی حوكمڕانییەی بەعس باشتر دەبێت.