یانیس ستیڤاچتیس پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی تەقەنیی ڤێرجینیا، لە هەمان كاتدا سەرۆكی بەش و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ، وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتە ناوخۆییەكان، سیستمی جیهانی و نێودەوڵەتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا پرسی ئەوەی لەگەڵدا ورووژاند كە بۆچی ڕووسیا تا ئێستا توانیویەتی درێژە بە شەڕەكە بدات و، بۆچی سەرباری درێژەكێشان و خەسارەتە سەربازییەكانی، هێشتا لە چڕكردنەوەی هەوڵەكانی بۆ درێژەدان بە شەڕەكە بەردەوامە، ئەمانە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* چۆن لە بارودۆخی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا دەڕوانن و بۆچی پێتان وایە سەرەڕای ئەو هەموو سزایانەی بەسەر ڕووسیادا سەپێنراون و سەرباری ئەو هەموو خەسارەت و زیانە سەربازییانەی لە سوپای ئەو وڵاتە كەوتوون، هێشتا ڕووسیا ناچار نەبووە دەست لە شەڕەكە هەڵبگرێت، بەڵكو زیاتر هەوڵەكانی چڕ دەكاتەوە و توندتر هێرش دەكات؟

- من پێم وابووە كە ڕۆژئاوا و ئەمریكا بەتایبەتی، لێكدانەوە و خوێندنەوەی هەڵەیان هەبووە بۆ توانای ڕووسیا، لەم ڕووەوە ئێمە نابێت لێدوانی بەرپرسێكی گەورە و خاوەن سەنگ و قورسایی وەك سیناتۆری كۆچكردوو (جۆن مەككەین)مان لە یاد بچێت، كە ئاماژەی بەوە دەكرد، ڕووسیا تەنیا وێستگەیەكی وزەیە و ڕووپۆش و دەمامكی دەوڵەتی پۆشیوە، بەڵام كێشەی ئەم لێدوانانە ئەوەیە كە ئەوە لەبەرچاو ناگرێت كە ئەو دەوڵەتانەشی كە پایە و توخمەكانی دەوڵەتبوونیشیان تێدایە، پێویستییان بە وزە و بە هاوردەكردنی وزە هەیە، كەواتە تێڕوانین و بۆچوونی من ئەوەیە (من ئەمەم وەك ڕەخنەیەكیش دەربڕیوە) كە ئێمە بە هەڵە لێكدانەوەمان بۆ تواناكانی ڕووسیا كردووە، بۆ نموونە كاتێك تۆ تەنیا لە ڕوانگەی بوونی نەوتەوە – و توانای هەناردەكردنی نەوت و وزەوە- لە ڕووسیا دەڕوانیت، ئەوا تۆ ئەو ڕاستییەت فەرامۆش كردووە، كە ئەم وڵاتە توانایەكی گەورەی لە بواری كشتوكاڵیدا هەیە، هەروەها هەناردەكارێكی سەرەكیی گەنمە، پەیین بە هەمان شێوە، كە سەپاندنی سزا بەسەر ڕووسیادا كاریگەریی هەیە تەنانەت لەسەر كێڵگە و جووتیارەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش. لێرەوە من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە ئەگەر وڵاتانی ڕۆژئاوا ئەم ڕاستییانەیان لەبەرچاو بگرتایە، ئەوا ستراتیژیەتێكی دیكەیان دەگرتەبەر، مەبەستم ئەوەیە كە دەیانتوانی باشتر و كاریگەرتر شەڕ لەگەڵ ڕووسیادا بكەن، ئەگەر سزایان بەسەردا نەسەپاندایە، چونكە بە بێ سەپاندنی سزاكانی ڕووسیا تووشی كێشەی زیاتر دەبووەوە، پوختەی قسەكە ئەوەیە كە سزاكان داهاتێكی زیاتریان بۆ ڕووسیا دەستەبەر كردووە، كاتێكیش داهاتی زیاتر بێت، ئەوا دەتوانێت ژمارەی سەربازەكانی سوپاكەی زیاتر بكات، چونكە لە بیرمان نەچێت لە ساڵی 2019 سەرۆك ڤلادمیر پوتین واژووی لەسەر زیادكردنی ژمارەی سوپای ڕووسیا كرد، بەڵام لەو كاتەدا لەبەر نالەباریی هەلومەرج و بارودۆخە دارایی و ئابوورییەكەی نەتوانرا جێبەجێ بكرێت، بەڵام ئەوەتا بە سایەی سزاكانەوە ڕووسیا داهاتێكی زیاتر بەدەست دەهێنێت و ئەم پلانەشی بۆ دەچێتەسەر (مەبەستم زیاتر ژمارەی سەربازانی سوپایە). كەواتە دەتوانین لە دەرئەنجامدا ئاماژە بەوە بكەین كە ئەوەی ڕۆژئاوا بەگشتی و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەدیاریكراوی پیادە و پەیڕەویان كرد، ستراتیژیەتێكی هەڵە و چەوت بوو، هەرچەندە ڕەنگە لەم ڕووەوە بگوترێت كە ڕەنگە لە ماوەی دوو بۆ سێ ساڵی داهاتوودا ئابووریی ڕووسیا ڕووبەڕووی كێشە و دژواری ببێتەوە، بەڵام ئایا تا ئەو كاتە ئۆكرانیا چی بەسەر دێت؟ تا ئەو كاتە تا چەند هاوكاری و پاڵپشتییەكانی ڕۆژئاوا بۆ ئۆكرانیا بەردەوام دەبێت و درێژە دەكێشن؟

* بە هۆی ئەوەی وزە بووە بە چەكێك لەم شەڕەدا و وڵاتانی ئەوروپا بە ڕاددەیەكی گەورە پشتیان بە هاوردەكردنی وزەی ڕووسیا دەبەست، ڕووسیاش ویستی ئەم دۆخە بۆ بەرژەوەندیی خۆی بەكار بهێنێت، ئەوا وڵاتانی ئەوروپا لە هەوڵدان بۆ ئەوەی سەرچاوەی بەدیل بۆ وزەی ڕووسیا بدۆزنەوە و چیتر لە بارێكدا نەبن كە بكەونە ژێر گوشاری ڕووسیاوە، تێڕوانینی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟

- لە ڕاستیدا نابێت ئێمە ئەو ڕاستییە فەرامۆش بكەین كە بیرۆكەی سەربەخۆبوونی وڵاتانی ئەوروپا لە پشتبەستن بە هاوردەكردنی وزە لە ڕووسیا ماوەی پتر لە 15 ساڵە لە ئارادایە كە ستراتیژیەتێكی لەم چەشنە بگرنەبەر و ئەمەش ڕووی نەدا، ئێستاش كە ڕووبەڕووی ئەم كێشەیە بوونەتەوە، ئەوا دیار نییە هەنگاوەكانی داهاتوویان چی دەبێت و تەنانەت تا حاڵی حازر هیچ پلانێكی كۆنكرێتییان نییە كە ڕای گشتیی وڵاتەكانیانی پێ ڕازی بكەن، جگە لەوەی كە داوا لە هاووڵاتییەكانیان دەكەن كە كارەبای كەمتر بەكار بهێنن و كەمتر خۆیان بشۆن. كەواتە دەتوانین بڵێین كە بۆ ماوەی 15 بۆ 20 ساڵە وڵاتانی ئەوروپا ئەم پرسە دەورووژێنن و ئاماژەی پێ دەكەن و دەخەینە بەر باس و خواس و ئەوە دەخەنەڕوو كە پێویستە سەربەخۆیی بەدەست بهێنن لە ڕووی ئەوەی چیتر پشت بە نەوت و غازی ڕووسیا نەبەستن، بەڵام بە بێ ئەوەی هیچ شتێكی لە بارەوە ئەنجام بدەن و هیچ هەنگاوێكی لەپێناودا هەڵبگرن، خۆ ئەگەر بە دیاریكراوی باسی هەوڵەكانی وڵاتانی ئەوروپا بكەین بەم ئاراستە و ئاقارەدا، ئەوا من پێم وایە كاتەكە زۆر درەنگە، پوختەی مەسەلەكە ئەوەیە هەر ستراتیژیەتێك كە گیرابێتەبەر و پیادە كرابێت لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە بۆ ئەم مەبەستە (خۆدابڕین و دووركەوتنەوە لە پشتبەستن بە هاوردەكردنی وزە لە ڕووسیا) تا ئێستا ستراتیژیەتێكی ناكارا و بێ كاریگەر بووە، دواتر نابێت ئەوەشمان لە یاد بچێت كە دەبێت هەموو ئەمانە لە چوارچێوەی ئەم پرسەدا بخوێنینەوە كە ئەوروپا تێڕوانینێكی دیاریكراوی هەیە بۆ خۆی و دەرەوەی كیشوەرەكەی، ئەوەتا هێشتا ئەوروپا غروور و لووتبەرزییەكی كۆڵۆنیاڵی تێدایە، وەك ئەوەی لەم دواییانەدا بەرپرسێكی باڵای ئەوروپا ئاماژەی بەوە كرد كە ئەوروپا باخچەیەكە و دەرەوەی ئەم باخچەیەش جەنگەڵستانە.

* پرسێكی دیكەی ئەم شەڕە كە پەیوەستە بە هاوكارییە سەربازییەكانی نێوان ڕووسیا و ئێرانەوە، یان وردتر بڵێین دابینكردنی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانە لەلایەن ئێرانەوە بۆ ڕووسیا و دواتر بەكارهێنانی لەلایەن ڕووسیاوە بۆ لێدانی ژێرخانی وڵاتی ئۆكرانیا، ئێوە چۆن ئەم پرسە تاوتوێ دەكەن؟

- ئەوەی پەیوەندی بە هاوكاریی سەربازیی نێوان ڕووسیا و ئێرانەوە هەبێت، ئەوا پرسی ئەوە دەورووژێندرێت كە ئایا ڕووسیا تەكنەلۆژیای پێشكەوتووی بۆ ئێران دابین كردووە و ئێرانیش چەكی پێ دروست كردووە و دواتر دەستەبەری كردووەتەوە بۆ ڕووسیا؟ لە ڕاستیدا من ناتوانم ڕاست و دروستیی ئەم پرسە یەكلا بكەمەوە، واتە دەكرێت ئەمە ڕاست بێت و دەكرێت لێكدانەوە و شرۆڤەكارییەكی هەڵەش بێت، هەرچۆنێك بێت ئاشكرایە كە لەم ماوەی دواییدا ڕووسیا فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی ئێرانی بۆ بە ئامانجگرتنی ژێرخانی وڵاتی ئۆكرانیا بەكارهێناوە، بەڵام ئێمە دەبێت لەم ڕووەوە لەو ڕوانگەیەوە لەم پرسە بڕوانین كە ڕووسیا شەڕی ئیستینزاف لەگەڵ ئۆكرانیادا ئەنجام دەدات، واتە ڕووسیا دەیەوێت سەرچاوە و تواناكانی ئۆكرانیا كاول بكات و تێكی بشكێنێت، نابێت لەم ڕووەوە ئەوەمان لە یاد بچێت كە ڕووسیا خەمی دەستەبەرداگرتنی خاكی نییە، چونكە ئەمە بیرۆكە و پرسێك بوو كە لە جەنگی یەكەمی جیهاندا برەوی هەبوو و لە ئارادا بوو، واتە لەو سەروەختەدا سەركەوتن بەند بوو بەوەی چەند پانتایی خاكی بەرانبەرەكەت داگیر كردووە، ئەم بیرۆكە و پرسەش لە هزری سەربازی ئەوروپادا ماوەتەوە، بەڵام دەستبەسەرداگرتن و داگیركردنی خاك لەلایەن ڕووسیاوە ئەو گرنگییەی نییە، بەڵكو ئەوەی لەبەر چاو دەگیرێت، ئەوەیە كە ژمارەی سەربازەكانی وڵاتەكەی چەندە كە بوونەتە قوربانی و، ئایا سوپای دوژمنەكەشی چەند سەربازی لێ كوژراوە، واتە پێوەری سەركەوتنی ڕووسیا ئەوەیە كە ئەگەر بتوانێت ژمارەیەكی زیاتری سەربازانی بەرانبەرەكەی بكوژێت و ئەگەر بتوانێت ژێرخانی زیاتری وڵاتی ئۆكرانیا وێران بكات، ئەوا خۆی بە براوە دەزانێت، بەڵام نابێت ئەوەش نادیدە بگرین كە ئۆكرانیاش هەمان ڕێچكەی بەرانبەر ڕووسیا پیادە كردووە، واتە پرد و بەنداوی كردووەتە ئامانج. كەواتە هەر دوولا ژێرخانی بنەڕەتیی یەكتریان كردووەتە ئامانج، بەڵام ئەەوەی پەیوەست بێت بە ڕووسیاوە، ئەمە پلان و ڕێچكەیەكی ستراتیژی و سیستماتیكە و ئامانج لێی پەكخستن و لە ناوبردنی تواناكانی ئۆكرانیایە.