هێزی پێشمەرگە بە ڕابەرایەتیی مەرجەعی كورد و كوردستان مسعود بارزانی، توانی تیرۆرستانی داعش تێك بشكێنێت و، گەلی كوردستان بە جیاوازی ئایین و ئایینزا و نەتەوە و چین و توێژەكانی لەو هێزە دڕندانە بپارێزێت، بەمەش نەك هەر لەسەر ئاستی جیهان سەركەوتنێكی سەربازیی بێ وێنەی تۆمار كرد، بەڵكو شكۆی بۆ گەلی كورد گەڕاندەوە، ئەم شكۆیە وای كرد گەلی كوردستان ئەم جارە شەرم لە داواكارییە ڕەواكانی خۆی نەكات، كە هەر لە سەردەمی مەلیكی و كۆماری و بەعس و تا ئێستاش لە عێراقی بەزۆر بەیەكەوە لكێنراو پێشێل دەكرێت. ئەوە بوو مسعود بارزانی ڕابەری كورد لە 25ی ئەیلوولی 2017 كۆدەنگییەكی بێ وێنەی لە نێوان هێزە سیاسییەكان و حزب و چین و توێژەكان دروست كرد، تەنانەت گەلی كوردستان بە سەرجەم نەتەوە و ئایین و ئایینزاكانەوە ڕوویان لە سندووقەكانی دەنگدان كرد و بە بەشداریی 72% كۆی دانیشتووانی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بە پارێزگای كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بە ڕێژەی لە 92.73% دەنگیان بۆ سەربەخۆیی باشووری كوردستان دا.

 ڕیفراندۆم سەرەتای قۆناغێكی نوێ بوو لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كورد، كە بە لایەنگر و دۆست و دوژمنی ڕاگەیاندرا، چیتر گەورەترین گەل لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە بێ دەوڵەتە زوڵم و كۆمەڵكوژی قبووڵ ناكات، ئەمەش دوای ئەوەی چەندین ساڵ بوو خەبات و قوربانی دەدا لە پێناو بەدەستهێنانی ماف و شایستەكانی.

سەرۆك مسعود بارزانی كاتێك ڕژێمی بەعس ڕووخا و ڕۆڵی لە بونیاتنانی عێراقی نوێ هەبوو، لە پێناوەی ئەوەدا بوو كورد لە ناو عێراقێكی دیموكراتی بە هاوبەشی و یەكسانی بژی و، وەكو هاووڵاتیی پلە دوو سەیر نەكرێت، بەڵام جێبەجێ نەكردنی ماددەی 140ی دەستووری و كەمكردنەوەی بودجەی هەرێمی كوردستان لە پشكی بودجەی گشتی عێراق لە 17% بۆ كەمتر لە 9% و زەوتكردنی ماف و ئیستحقاقاتەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، كە بەشێكە لە مەنزوومەی بەرگریی عێراق و، دواتر جووڵاندنی هێز لە دژی هەرێمی كوردستان و بڕینی بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستان و دژایەتیكردنی كورد لە مەحافیلە نێودەوڵەتییەكان و، پشتگوێخستنی قەرەبووی كیمیاباران و ئەنفال و وێرانكردنی گوندەكانی كوردستان و كوشتن و قاتوقڕی، ئەمانە هەمووی وای كرد كورد هەست بە زوڵم و چەوساندنەوەیەكی زۆر بكات، بە تایبەتی لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، هێزە مەزهەبییەكان كە بە پاڵپشتیی هێزی دەرەكی چاویان بە كوردستان هەڵ نەدەهات كە بە هەموو پێوەرەكانی سەقامگیری و ئارامی و وەبەرهێنان بەراورد بە ناوچەكانی دیكەی عێراق جیاواز بووە، بەردەوام لە بۆسەدا بوون بۆ لێدانی هەر دەستكەوت و كارێكی باش، بۆیە سەرۆك بارزانی بە توندی ڕووبەڕووی برسیكردن و سزادانی خەڵكی كوردستان ڕاوەستایەوە و نەكەوتە ژێر ئەو فشار و پاڵەپەستۆیانەی كە دەیانویست ڕیفراندۆم نەكرێت، یان دوا بخرێت، لە كاتێكدا لە دەستووری عێراقدا ئەو مافە بە گەلی كوردستان دراوە كە ڕیفراندۆم بكات، تەنانەت لە دەستووری هەمیشەیی عێراقیشدا هاتووە: جێبەجێكردنی ماددەكانی دەستوور زامنی یەكپارچەیی خاكی عێراق دەكات، هەرچەندە لە ڕووی واقیعەوە عێراق پارچە پارچە بووە و كورد هیچ ڕۆڵێكی لەو پارچە پارچە بوونە نەبووە، ئەوە هێزە مەزهەبی و بەكرێگیراوەكانی وڵاتانی دەوروبەرن وایان كردووە هیچ عێراقییەك هەست بە هاووڵاتیبوونی خۆی نەكات، سەرۆك مسعود بارزانی وای كرد لە ڕیفراندۆمدا دوابزمار لە تابووتی ئەو دەوڵەتە بدرێت كە كورد بە هاووڵاتی پلە دوو سەیر دەكات و بەردەوام دژایەتیی سیاسی و سەربازی و ئابووریی كوردستان دەكات.

كۆی پرۆسی ڕیفراندۆمەكە شێوازێكی ئاشتیخوازانە و مەدەنی پێوە دیار بوو، ڕەنگدانەوەی خواست و ویستی دانیشتووانی هەرێمی كوردستانی نیشان دا لەسەر چۆنیەتی دیاریكردنی پەیوەندیی نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی، بە پێچەوانەی ئەو تۆمەت و دژایەتییانەی نەیارانی كورد دەیانبەخشییەوە، ڕیفراندۆم بەپێی بەڵگەنامە و ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان مافێكی دەستووری و یاسایی هەموو گەلانی جیهانە بەگەلی كوردستانیشەوە، بەڵام چاویان لەو ڕاستییە نوقاند بوو كە دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین مافێكی سرووشتی و ئاسایی گەلی كوردستانە و هاوكۆكە لەگەڵ هەموو بەڵگەنامە و دیكۆمێنتە نێودەوڵەتییەكاندا. لە ناو ئەو كێشمەكێش و فشار و پاڵەپەستۆیانەدا كە دەكرایە سەر سەرۆك بارزانی و گەلی كوردستان، سەرۆك بارزانی سازشی لەسەر مافی گەلەكەی نەكرد و، لە پرۆسەیەكی پاك و خاوێن و شەفاف و ڕێكوپێكدا گەلی بەرەو سندوقەكانی دەنگدان برد و بە كۆی دەنگ بە بەڵێ وەڵامی نەیاران و دوژمنانی كوردیان دایەوە. هەرچەندە سەرۆك بارزانی و گەلەكەی لە بەرامبەر هەڵوێستی لاواز و كزی هاوپەیمانەكان و دۆستەكان تووشی بێ ئومێدییەكی زۆر بوونەوە و، وتەكەی مەلا مستەفا بارزانی سەركردەی مێژوویی و سیمبولی كوردیان بیر هێناینەوە بەوەی: «هاوڕێ و دۆستمان نییە جگە لە چیاكان»، بەڵام پێداگریی سەرۆك بارزانی و گەلی كورد و سەرجەم كوردستانییان ئەوەی سەلماند كە گەلی كوردستان پێداگرییەكی زۆری لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان هەیە.

ڕیفراندۆم هەنگاوێكی مێژوویی و قۆناغێكی پێشكەوتووە لە قۆناغەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد، ئەم هەنگاوەشی بەپێی بەڵگەنامە و دیكۆمێنتە نێودەوڵەتییەكان و هەموو ڕێكەوتنامە جیهانییەكان بە ئاشتی و شەفافانە پەیڕەوكراوە و دەرئەنجامەكەشی هیچ گومان و كەموكورتییەكی بەسەرەوە نییە، بگرە لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكەدا زۆر سەركەوتوو بووین و لەكاتی خۆیدا بوو، چونكە ڕیفراندۆم لە دەرئەنجامی ئەو شكست و نەهامەتی و زوڵمە زۆرە هات كە بە درێژایی مێژوو دەرهەق بە گەلی كوردستان بە پلان و بەرنامە جێبەجێ دەكرا، ئەمە وێڕای ئەوەی هەر خۆی لەخۆیدا كورد بە نەشتەرگەرییەكی شكستخواردوو بە زۆرەملێ بەستراوەتەوە بەم دەوڵەتەوە (پرۆسەی بەیەكەوە بەستنی كوردستانی باشوور، ویلایەتی مووسڵ، لەگەڵ عێراقی عەرەبی (ویلایەتی بەغداد و بەسرە)، حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق نەك هەر نەیانتوانی ئەو هەست و سۆزە بۆ كورد دروست بكەن كە هاووڵاتی دەرەجە یەكی ئەو وڵاتەن، بەڵكو بە خراپترین و قێزەوەنترین شێوە مامەڵەیان لەگەڵدا كردوون، تا گەیشتە ئاستی كۆمەڵكوژی و قەتڵوعام و دەركردن و زەوتكردنی كەلتوور و زمان و خاك و مافی ژیان، هەر لەم ڕوانگەیەوە كەلتوور و دابونەریتی ناشیرینی سڕینەوەی بەرامبەر و ڕەتكردنەوە و ئازاردانی كورد، وەكو میراتییەكی ناشیرینی لێ هاتووە و تا ئەمڕۆش هەر بەردەوامیی هەیە، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش هەموو ئەو بەڵگەنامە و عورفە نێودەوڵەتی و یاسا و ڕێسایانەیان ڕەت كردووەتەوە كە باس لە مافی گەلی كورد دەكات بۆ دیاركردنی چارەنووسی خۆی، ئەوەتا لە 22ی تەموزی ساڵی 2010  ڕاگەیاندنی یەكلایەنەی دەوڵەتی كۆسۆفۆ پێشوازییەكی باشی لێ كرا و دادگای نێودەوڵەتی وەكو بیروباوەڕێكی مافی چارەی خۆنووسین سەیری كرد، واتا دادگای نێودەوڵەتی بڕوای بە بیرۆكەی ڕاگەیاندنی جیابوونەوە وەكو چارەسەرێكی گونجاو داوە، بە پێچەوانەی ڕاپرسییەكەی هەرێمی كوردستانەوە كە حكومەتی عێراق هەموو هەوڵە دیپلۆماسییەكانی لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی بەكار هێنا بۆ فشارخستنە سەر هەرێم و گەمارۆی زەمینی و ئاسمانی و ئابووریشی دژی خەڵكی كوردستان و دابڕانیان لە جیهانی دەرەوە جێبەجێ كرد، بەكارهێنانی هێزی سەربازی بۆ كۆنتڕۆڵكردن و داگیركردنی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم لە كەركووك و شنگال و خانەقین و ناوچەكانی دیكە، پێشێلكارییەكی ڕوونی دەستوور بوو. بەیاننامەی ژمارە 23ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیش بەوەی ڕیفراندۆم ناكۆكە لەگەڵ دەستووری هەمیشەیی عێراقدا لە ئاست دامەزراوەیەكی وەكو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی فیدراڵیدا نەبوو، لە وڵاتێكدا كە چەندین نەتەوە و ئایین و ئایینزای تێدا دەژی، لە بەیاننامەیەكی سزادانی گەلی كوردستان دەچوو، بەتایبەتی كە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەسەڵاتی دەركردنی بڕیاری نییە، هەروەكو چۆن لە دادگای باڵای فیدڕاڵیدا هاتووە كە دەركردنی بڕیار لە دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا نییە. كەچی ئەم دادگایەش هاوشێوەی دەسەڵاتەكانی دیكەی دەوڵەتی عێراق ڕیفراندۆمەكەی ڕەت كردەوە و بە نادەستووریی دانا، لە كاتێكدا لە دیباجەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا هاتووە: یەكپارچەیی عێراق بە جێبەجێكردنی ماددە و بڕگە دەستوورییەكانەوە بەستراوەتەوە، ئەم دادگایەش لەژێر ئەجێندەی دەرەكی و دژایەتیكردنی گەلی كوردستان هەموو ئەو ماددە و بڕگە دەستوورییانەی پشتگوێ خستووە كە تایبەتە بە گەلی كوردستان و پاراستنی مافە دەستووری و نەتەوەیی و ئابوورییەكانی، بە ڕاددەیەك 63 ماددەی دەستووری كە تایبەتە بە مافەكانی هەرێم، پێشێل كراون و بە هۆی فشاری سیاسی حكومەت و دەسەڵاتدارانی میلیشیاتەكان و حكومەتەكانی ناوچەكەوە جێبەجێ نەكراون، بێ ئەوەی دادگای فیدڕاڵی هیچ هەڵوێستێكی هەبێت، بەتایبەتی پایتەختەكانی توركیا و ئێران و سووریا كە هەریەكەو تۆمەتێكیان دژی ڕیفراندۆم هۆنیوەتەوە، لەمەش خراپتر ئەوە بوو كە میللەتێك سزا درا و گەمارۆی ئاسمانی و زەوییان لەسەر سەپاند و، هێزی سەربازییان دژی بەكارهێنا و، لە ناوچە كوردستانییەكان ماڵ و موڵكی كوردیان سووتاند و وێرانیان كرد و خەڵكە ڕەسەنەكەیان دەربەدەر كرد و، بە هێزی سەربازی و پاڵپشتی میلیشیات و وڵاتانی دوروبەر هێرشی توندیان كردە سەر پێشمەرگە و خەڵكی كوردستان.

پرسی كورد لە هەرێمی كوردستان و پارچەكانی دیكەی وڵاتانی دەوروبەر، بە پەراوێزخستن و پشتگوێخستن چارەسەر نابێت و دەرگای ململانێ و ناسەقامگیری و ئاڵۆزییەكان بە كراوەیی بەجێ دەهێڵێت، ئێستا چارەنووسی هەرێمی كوردستان و ناوچەكەش لە ناو دەوڵەتێكی بەزۆر لكێنراوی تائیفی و مەزهەبیدا ماوەتەوە، ئەمە لە كاتێكدایە لە سێ دەیەی ڕابردوودا حكومەتی هەرێمی كوردستان سەلماندوویەتی كە فاكتەری ئارامی و سەقامگیرییە لە ناوچەكەدا و خوازیاری پێكەوە ژیان و دۆستایەتییە، بە ڕاددەیەك هەرێمی كوردستان لە قۆناغ و سەردەمێكی هەستیاردا بوو بە پێگەیەك بۆ پێكەوە ژیان و لێبووردەیی و جێگەكردنەوەی هەموو لێقەوماو و ئاوارە و پەناهەندەی نەك ناوچەكانی عێراق، بەڵكو سەرجەم ناوچەكانی دەوروبەر. خەباتی داهاتووی دیپلۆماسی و سیاسیی كورد لە ئەوروپا و ئەمریكا و وڵاتانی هەرێمی، دەبێت زۆر زیاتر و بەهێزتر بێت، لە ناوخۆی هەرێمیشدا كورد پێویستی بە سەرۆك بارزانییە بۆ ئەوەی بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە و تەبایی بهێنێتەدی و هێزی ئابووری و یەكگرتوویی هێزی پێشمەرگە بپارێزێت، تاوەكو لە قۆناغی داهاتوودا پارێزەری دەستكەوت و مافەكانی گەلی كوردستان بێت، تا ئەو كاتەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ددان بە مافی دەستووری و یاسایی و شەرعیی خەڵكی كوردستان و نەتەوەی كورددا دەنێت و، چیتر كورد لە باشووری كوردستان و پارچەكانی دیكەی كوردستان قەتڵوعام نەكرێت.