بەشی دووەم

 

 لە هاتنی كۆنگرەی نیشتمانیی عێراق بۆ كوردستان‌ هەتا گێڕانەوەی شەرعییەت و دەست بەكاربوونەوەی پەرلەمان

1992- 1996

لەدوای داگیركردنی كوێت لەلایەن عێراقەوە لە 2ی ئابی1990، هەموو جیهان لەسەر ئاستی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دژی داگیركاریی عێراق بۆ كوێت ڕاوەستانەوە و لە ماوەیەكی زۆر كورتدا چەندین بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ «سەركۆنەكردن، سەپاندنی سزای زۆر قورس، داواكردن بۆ كشانەوەی دەستبەجێ و بێ مەرج، دانانی دوایین وادە بۆ كشانەوە» دژی ڕژێمی سەدام حسێن دەركران، لەمەش زیاتر بە پشتبەستن بە بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و بەندی حەوتەمی پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان، هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتیی ئەمریكا بۆ دەركردنی سوپای عێراق بە زەبری هێز لە كوێت پێكهات.

ئەم بارودۆخە تازەیە كۆمەڵێك ئەگەری بە كراوەیی هێشتەوە و دەوڵەتانی هەرێمییش «سووریا، ئێران، مسیر و سعودیە» بیریان لەوە دەكردەوە چۆن دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن بەرژەوەندییەكانی خۆیان لە عێراقدا بپارێزن، بۆ ئەمەش سەرەتا «سووریا و ئێران» دەستیان بە جووڵە كرد و بیریان لە دامەزراندنی بەرەیەكی فراوانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی كردەوە و سعودیە و كوێتیش بەشدار بوون لە دامەزراندنی بیرۆكەی ئەم بەرە فراوانەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش بایەخ بە بەرەی كوردستانی دەدرا و بۆ یەكەمین جار بوو لە دوای ئەم ڕووداوانە فەرەنسا بە فەرمی بانگهێشتی بەرەی كوردستانی بكات.

سەرۆك بارزانی لە بەرگی پێنجەمی بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد نووسیویەتی: «هەر لە چوارچێوەی هەوڵەكاندا حكومەتی فەرەنسا بانگهێشتی بەرەی كوردستانی كرد بۆ ئەو وڵاتە، ڕۆژی 19ی ئەیلوولی 1990 شاندی بەرەی كوردستانی سەردانی فەرەنسای كرد، شاندەكە پێكهاتبوو لە: مام جەلال، موحسین دزەیی، سامی عەبدولڕەحمان، دكتۆر مەحموود عوسمان. ئەوە یەكەم جار بوو كە فەرەنسا پێشوازی لە شاندی بەرەی كوردستانی بكات.

ئەو پێشوازییەی فەرەنسا لە شاندی بەرەی كوردستانی هەنگاوێكی گرنگ بوو بۆ پیشاندانی بایەخی بەرەی كوردستانی لە هەموو ئەو گۆڕانكارییانەی بۆ عێراق چاوەڕێی دەكران، بۆیە لێرەوە لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتییش، بەرەی كوردستانی وەك لایەنێكی سەرەكی لەناو ئۆپۆزسیۆنی عێراقی حیسابی بۆ دەكرا. لەمبارەیەوە سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا نووسیویەتی: «لە 15ی تشرینی یەكەمی 1990 مام جەلال لە سووریاوە نامەیەكی بۆ ناردم كە ناوەرۆكەكەی ئەمە بوو:

1. كێشەی سەرەكی لە قۆناخی جێگرەوەیە بۆ ڕژێم.

2. ئەمریكا لەسەر دوو پێشنیار و ئەگەر كار دەكات:

ا- كودەتای سەربازی كە پلانی میسر و سعودیەیە.

ب- ئۆپۆزسیۆنی عێراقی كە بەرنامە و پلانی ئێران و سووریایە و سعودیەش لاری نییە لەسەری.»

هەر لەناو ئەم نامەیەدا لەلایەن مام جەلال و مامۆستا عەزیز محەمەدەوە داوایان لە سەرۆك بارزانی كردبوو، كە ئەویش سەردانی دەرەوەی وڵات بكات، بۆ ئەوەی پێكەوە سەردانی وڵاتان بكەن، بەڵام سەرۆك بارزانی وەڵامی دابوونەوە كە لەم كاتەدا ناكرێت كوردستان بە جێبهێڵێت و سەرقاڵی ڕاپەراندنی كاروبارە ناوخۆییەكان و خۆئامادەكردن بوو بۆ ڕاپەرین.

لەگەڵ ئەوەی هەتا ڕۆژی 3 ی ئاداری 1991 كە شاندی سەربازیی عێراق لەژێر چادرەكەی سەفوان ئاگربەستی لەگەڵ شاندی سەربازیی هاوپەیمانان ئیمزا كرد و پابەندبوونی خۆی بە هەموو بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ڕاگەیاند، هیچ كام لە هەوڵە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان نەیانتوانی «لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراق» لە كۆبوونەوەیەكدا پێكەوە كۆبكەنە و لەسەر جێگرەوەی ڕژێمی سەدام ڕێك بكەون، بەڵام بەرەی كوردستانی چ لە ڕاپەرین و چ لە دوای ڕاپەرین و دامەزراندنی نەوای ئارام، ئەوەی سەلماند كە توانای ئەوەی هەیە، ببێتە جێگرەوەی دامەزراوەكانی ڕژێمی عێراق و ئیدارەیان بكات، لەمەش زیاتر تێكڕای گەلی كوردستان پشتگیری دەكرد، بەتایبەتی كە دوای ئەوەی ڕژێمی عێراق لە مانگەكانی كۆتایی ساڵی 1991 دامەزراوەكانی لە كوردستان كشاندەوە و بەرەی كوردستانییش نەك هەر توانی ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە، بەڵكو توانی هەڵبژاردن لە كوردستان ئەنجام بدات و بە شێوەیەكی یاسایی و دیموكراتییانە پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دابمەزرێنێت، ئەم هەنگاوە سەركەوتووانە وای كرد، نەك لایەنی كوردستانی ببێتە بەشێك لە پرۆسەی دامەزراندنی بەرەیەكی فراوانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی، بەڵكو بووە ئەو ئومێدەی كە پێویستە ئۆپۆزسیۆنی عێراقی لە كوردستانەوە دەست بكات بە خۆڕێكخستنەوە و دۆزینەوەی سیستمێكی تازە بۆ جێگرتنەوەی ڕژێمی سەدام حوسێن لە عێراقدا.

  كۆنگرەی ڤییەنا وەك سەرەتایەك بۆ كۆنگرەی نیشتمانیی عێراق «INC»

یەكێك لەو هۆكارانەی كە بوونە هۆكاری ئەوەی جورج بوشی باوك پشتگیریی خۆپیشاندانەكانی باشووری عێراق نەكات و چاوپۆشییش لە ڕژێمی عێراق بكات بۆ سەركوتكردنی دڕندانەی ئەو خۆپیشاندانانە، نەبوونی سیستمێك بوو بۆ جێگرەوەی ڕژێمی سەدام حوسێن و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقیش بە «ئیسلامی سوننە و شیعە و لایەنە قەومی و عەلمانیەكان»، بەرنامەیەكیان نەبوو بەوەی دەبێت سیستمی سیاسیی عێراق دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن چی بێت.

لە بەرامبەردا دوای ئەوەی لە سەرەتای نیسانی 1991 ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر پێشنیاری سەرۆك فرانسۆ میتران و حكومەتی فەرەنسا بڕیاری 688ی نێودەوڵەتی دەركرد و پاشانیش لەسەر داوای جۆن مێجەر نەوای ئارام لە كوردستان دامەزرا و، لەمەش زیاتر بەرەی كوردستانییش سەلماندی بەوەی دەتوانێت جێگرەوەیەكی دیموكراتی و پەرلەمانی بێت لە هەرێمی كوردستاندا، ئەوا هەوڵەكانی بەریتانیا و ئەمریكاش بۆ كۆكردنەوەی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی دەستی پێكرد و لە ڕۆژانی 16 تا 19ی حوزەیرانی 1992 لە ڤییەنای پایتەختی وڵاتی نەمسا كۆنگرەیەك بەڕێوە چوو و لەم كۆنگرەیە سەبارەت بە مافی گەلی كوردستان بڕیار درا كە «ددان بە مافی چارەی خۆنووسینی گەلی كورددا دەنێن، بە مەرجێك لە عێراق جیا نەبنەوە». پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا سەرۆك مسعود بارزانی بەم ڕستە «لاستیكییەی» ئۆپۆزسیۆنی عێراق ڕازی دەبێت كە زۆر تەفسیری جیاواز هەڵدەگرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لەو گوتارانەی سەرۆك بارزانی دەدۆزینەوە كە لەكاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی ساڵی 1992 بە گەلی كوردستانی دەدا و بریتی بوون لە:

1. دەستكاریی لە دروشمی «ئۆتۆنومی بۆ كوردستان و دیموكراتی بۆ عێراق» ناكرێت، هەتا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گلۆپی سەوز بۆ سیستمێكی تازە لە عێراقدا هەڵنەكات.

2. بەشداری هیچ پڕۆژەیەك بۆ ڕووخانی ڕژێمی سەدام نابین، هەتا نەزانین سیستمی جێگرەوەی ئەو ڕژێمە چییە و چۆن مامەڵە لەگەڵ مافەكانی گەلی كوردستان دەكات.

بێگومان لە كاتی هەڵمەتەكان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی 1992 بە هەزاران چاودێری بیانی لە كوردستان بوون و چاودێریی پرۆسەی هەڵبژاردنەكانیان كردووە، هەر تیمێكی چاودێریش ڕاپۆرتی تایبەتیی خۆی نووسیوە و، بینوویانە وێڕای ئەوەی هەموو پارتە بەشداربووەكانی ئەو هەڵبژاردنە دروشمی زۆر قەبەتریان لە پارتی دیموكراتی كوردستان بەرز كردبووەوە و، لەمەش زیاتر وێڕای ئەنجامدانی ئەو ساختەكارییە لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكەدا، بەڵام ئاكامی هەڵبژاردن بەوجۆرە بوو كە زۆرینەی خەڵكی كوردستان دەنگیان بە «سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان» داوە، ئەمەش وای كرد كە جیهان بەگشتی و ئەمریكا و بەریتانیا بەتایبەتی هیچ گۆڕانكارییەك لە عێراقدا بەبێ بوونی «مسعود بارزانی» ناكرێت و سەركەوتوو نابێت. هەر مانگێك دوای كۆنگرەی ڤییەنا و لە ڕۆژی 24ی تەمموزی 1992 ئەمریكا لە ڕێگەی كۆنیل ویلسۆن بەر‌پرسی «MCC»ئەم پەیامەی كۆشكی سپی بۆ سەرۆك بارزانی ناردووە و پێی ڕاگەیاندووە: «ئەمریكا ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بانگهێشت كردووە بۆ واشینگتۆن، سەركردایەتیی ئەمریكا داوا دەكات كە مسعود بارزانییش لەگەڵ شاندەكە بێت، ئەمریكا زۆر لای گرینگە «مسعود بارزانی» ئامادە بێت، چونكە دەزانین چ كاریگەرییەكی لە كوردستان هەیە».

بە ناردنی ئەم پەیامە لە كۆشكی سپییەوە، سەرۆك بارزانی گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە ئەمریكا جددییە لەوەی كە كورد بەشێكی سەرەكی بێت لە پرۆسەی گۆڕانكاری لە عێراقدا، بۆیە زۆر بە دڵخۆشی پەیامەكەی ئەمریكای قبووڵ كرد و سەردانی واشنتۆنی كرد و لە یەكەم كۆبوونەوەشی لەگەڵ جیمز بیكەری وەزیری دەرەوەی ئەو كاتی ئەمریكا، وەرچەرخانێكی گەورەی لە بڕگەكانی كۆنگرەی ڤێیەنا دروست كرد و پێشنیاری «سیستمی فیدڕاڵی بۆ عێراق»ی پێشكەشی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كرد و، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بە بەیانی فەرمی ڕایگەیاند «ئێمە دژی هیچ سیستمێك نابین كە عێراقییەكان خۆیان هەڵیبژێرن.»

ئەگەر سەرنج لە دووربینی و بیركردنەوەی سەرۆك بارزانی بدەین، ئەوا ئەو ڕاستییەمان بۆ دەركەوێت كە لە ماوەی 24ی تەموز 1992 هەتا 1ی ئەیلوولی 1992 چ وەرچەرخانێكی گەورەی لە دروشمی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و عێراق و ناوچەكە دروست كردووە، كە دەكرێت بە چەند خاڵێك ئاماژەیان پێ بكەین:

1. توانی بە پێشنیاری «سیستمێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی و پەرلەمانی و فرەیی بۆ عێراقی دوای سەدام»، پشتیوانیی گەورەترین دەوڵەتی جیهان بۆ بەرەوپێشەوەبردنی دروشمی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان بە دەست بهێنێت.

2. هەر لەو ماوەیەدا و بە شاهیدی بەرپرسانی ئیدارەی جۆرج بوشی باوك و سەنات و كۆنگرێس، لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بە سیستمی فیدڕاڵی و تەواوی مافەكانی گەلی كوردستان لە عێراقدا قەناعەت پێ بكات.

3. هەر لەم ماوەیەدا زەمینەسازی كرد بۆ ئەوەی یەكەمین كۆنگرەی «كۆنگرەی نیشتمانیی عێراقی» لە ڕۆژانی 27-30ی ئەیلوولی 1992 لە هاوینە هەواری پیرمام (سەڵاحەددین) بە سەركەوتوویی گرێ بدات و لە ڕۆژی 30ی ئەیلوولی 1992 كۆنگرە سیستمی فیدڕاڵی وەك جێگرەوە بۆ دوای ڕژێمی سەدام حوسێن پەسەند كرد.

4. سەرۆك بارزانی دوای گەڕانەوەی لەم سەردانە سەركەوتووەی لە ئەیلوولی 1992 لەگەڵ پەرلەمانی كوردستان كۆبوونەوەی كرد و ڕایسپاردبوون كە بڕیاری فیدڕاڵی كاری لەسەر بكەن، هەر بۆیە دوای ئەوەی كۆنگرەی نیشتمانیی عێراق لە 30ی ئەیلوول «سیستمی فیدڕاڵی بۆ عێراق» پەسەند كرد، پەرلەمانی كوردستانیش لە 4ی تشرینی یەكەمی 1992 بڕیاری فیدڕاڵیزمی وەك یەكێك لە بڕیارە مێژووییەكانی بۆ چارەنووسی گەلی كوردستان پەسەند كرد.

ئەم سەركەوتنە گەورانە كە هەمووی بەو نەخشە ڕێگەیە هاتنەدی كە سەرۆك بارزانی لە 23ی ئاداری 1991 لە كۆیە ڕایگەیاند، دەبێت شەرعییەتی شۆڕشگێڕی كۆتایی بێت و ئیرادەی گەلی كوردستان بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات، لە مێژووی بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردستان بێ وێنە بوون، بەڵام زۆر بەداخەوە پەكەكە چاوی بەم سەركەوتنانە هەڵنەهات و، هەوڵیان دا پەرلەر‌مانێكی كارتۆنی لە هەندەران بە ناوی «KNK» دابمەزرێنن و لەمەش خراپتر وەك داردەستی وڵاتانی داگیركاری كوردستان هەر لە سەرەتاوە كەوتنە دژایەتیكردنی ئەزموونی دیموكراتی هەرێمی كوردستان و چەندین شەڕی نەخوازراویان بەسەر ئەم ئەزموونەدا سەپاند، كە ئەویش هەر بە ئیرادەی خەڵكی كوردستان ئەو شەڕ و مەترسییانە دوور خرانەوە.

 خۆڕاگری و پشتیوانیی گەلی كوردستان

هۆكاری سەركەوتنی ئەزموونی دیموكراتییەكەمان بوو

هەموو ئەو سەركەوتنە گەورانەی ڕاپەرینی بەهاری 1991ی بەرهەم هێنا و پاشان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هێنایە دەنگ و، لەوەش گەورەتر دوای ئەوەی حكومەتی عێراق دامودەزگانی كشاندەوە و بەرەی كوردستان سەركەوت لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەر هەموویان بەرهەمی خۆڕاگری و پشتیوانیی ئیرادەی گەلی كوردستانن و ئەگەر ئەو ئیرادە و پشتیوانییە نەبوایە بەرەی كوردستانی ئەو سەركەوتنانەی بەدەست نەدەهێنا. لەسەر ئەم پرسە سەرۆك بارزانی زۆر بە ویژدانەوە باسی ئەوە دەكات و ڕاشكاوانە ئەوەمان بۆ دەردەخات، كە لەو سەردەمەدا هەموو سامانی بەرەی كوردستانی تەنیا «یەك ملیۆن و دووسەد هەزار دۆلار» بووە و، كوردستان لەژێر دوو ئابڵوقەی «عێراق و نێودەوڵەتی»دا بووە و، ئەو ئیمكانیەتەی لەبەر دەستی بەرەی كوردستانی بووە، نەك هەر ئەو ئیمكانیەتە نەبووە كە بتوانێت دامەزراوەكانی كوردستانی پێ هەڵبسووڕێنێت، بەڵكو ئەوەندەش نەبووە كە كاروبارەكانی بەرەی كوردستانییشی بە باشی پێ هەڵبسووڕێت، لەناو ئەم بارودۆخەدا سەرۆك بارزانی بارودۆخی زانكۆی سەڵاحەددینمان بۆ باس دەكات كە ئەوكات تەنیا زانكۆ بووە لە كوردستاندا و ئاماژەی بەوە كردووە كە مامۆستایانی كوردستان هەر لە مامۆستایانی پەروەردەوە تا خوێندنی باڵا وەك پێشمەرگە ڕووبەڕووی بارودۆخەكە بوونەوە و نەیانهێشت پرۆسەی خوێندن لە كوردستان بوەستێت. باس لەوەش دەكات كە لەو سەردەمە سەختەدا ڕۆژێك دكتۆر خەسرەو شاڵی و ژمارەیەك مامۆستای زانكۆی سەڵاحەددین سەردانی سەرۆك بارزانی دەكەن و پێی دەڵێن: «بارودۆخەكەمان ئەوەندە سەختە، ئەگەر هیممەتێك نەكەیت، پرۆسەی خوێندن لە زانكۆی سەڵاحەددین ڕادەواستێت»، لەوەڵامیشدا سەرۆك بارزانی دەڵێت: «دەتوانم چیتان بۆ بكەم؟» مامۆستاكانیش داوا دەكەن «تەنیا پێداویستییە تەكنیكییەكان كە پێویستی بە بری 100 هەزار دیناری عێراقی هەیە، ئەگەر ئەوەمان بۆ پەیدا بكەیت، خوێندن بەردەوام دەبێت»

ئەگەر سەرنج لەسەر ئەم داوا سادەیەی زانكۆ تاقانەكەی كوردستان بدەین كە داوای تەنیا 100 هەزار دیناری سویسریان كردووە كە بۆ ئەو كاتە شتێك كەمتر یا زیاتر لە « 2000 دۆلاری ئەمریكی» نەبووە،

ئەو كات دەزانین سەرۆك و مامۆستایانی زانكۆیەكی وەك زانكۆی سەلاحەددین – هەولێر، ئەو ئیرادەیەیان هەبووە كە تەنیا بە «2000 دۆلار» زانكۆیەك بەڕێوە بەرن، بەوەش بۆمان دەردەكەوێت چ ئیرادەیەكی پێشمەرگانە و شۆڕشگێڕانە لە دەوری بەرەی كوردستانی هەبووە، هەر بۆیە دوای خستنە ڕووی ئەم داوا سادەیە، دیارە لە ناخەوە ئازاری ویژدانی سەرۆك بارزانی داوە، بۆیە لە بەرپرسی دارایی بەرەی كوردستانی دەپرسێت: «هەموو پارەی بەرەی كوردستانی چەندمان هەیە؟» لە وەڵامدا پێی دەڵێت: «تەنیا یەك ملیۆن و 200 هەزار دۆلار»، دوای ئەوە سەرۆك بارزانی داوا دەكات نیوەی ئەو پارەیەی بۆ بهێنن و دەیداتە زانكۆی سەڵاحەددین بۆ ئەوەی ئەو تاقە زانكۆیەی هەمانە، ڕانەوەستێ.

لەمەش زیاتر ئەگەر لەسەر هەمان ئیمكانیەتی بەرەی كوردستانی، سەرنجێك لە ئیمكانیەت و بودجەی یەكەمین پەرلەمان و حكومەتی كوردستان بدەین، دەبێت ئەوان چەندیان لەبەر دەست بووبێت، بێگومان با گریمانەی ئەوە بكەین، ئیمكانیەتی بەرەی كوردستانی لە كاتی دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كورستان 10 هێندەی ئەو كاتە بووبێت كە سەرۆك بارزانی ئاماژەی پێ كردووە و كە هەمووی دەكاتە « 2 ملیۆن دۆلار»، پرسیار ئەوەیە: قەوارەیەكی دەوڵەتی وەك «هەرێمی كوردستان» كە ئەو كاتیش ژمارەی دانیشتووانی لە 3 ملیۆن كەس زیاتر بووە، ئەگەر ئیرادەی خەڵكی كوردستان نەبێت، ئایا قەوارەیەكی دەوڵەتی بە تەنیا 12 ملیۆن دینار دادەمەزرێت و بەڕێوەدەچێت؟ لەمەش زیاتر وەك سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا باسی دەكات، زانكۆیەكی دیكە لە پارێزگای دهۆك بە ناوی «زانكۆی دهۆك» بیر لە دامەزراندنەوەی دەكرێت، لەسەر ئەم پرسە سەرۆك بارزانی نووسیویەتی: «لە هاوینی 1992 دكتۆر عیسمەت محەمەد خالید و ژمارەیەك مامۆستا پڕۆژەیەكیان خستە ڕوو بۆ دامەزراندنی زانكۆی دهۆك، هەر چەندە دامەزراندنی زانكۆیەك لە دهۆك خەونێكی گەورە بوو، بەڵام دڵنیا نەبووم توانای مرۆیی و زانستی پێویست هەبێت. بەڵام دوای گفتوگۆیەكی ورد و بابەتییانە قەناعەتیان پێ هێنام كە ئەو توانایە هەیە و دەكرێت. لە دایشتنەكەدا هەستم كرد مامۆستایان متمانە و بڕوابەخۆبوونێكی بەهێزیان هەیە. بەبێ دوودڵی داواكەیانم پەسەند كرد، دواتر ئەم بەسەرهاتەم بۆ گێڕانەوە: «كابرایەك چووبووە سەر گۆماوێك و سەتڵی ماستی لەگەڵ خۆی بردبوو، ناو بەناو قاپێ ماست و قاپێك ئاوی تێكەڵ دەكرد و دەیڕژاندە ناو گۆمەكە، كابرایەكیش لێی پرسی: ئەوە سەرقاڵی چیت؟ كابراش وەڵامی دایەوە: بەنیازم ئەم گۆمە بكەم بە ماستاو، كەسەكە پێی گوت: كاكی خۆم نابێت، كابراش وەڵامی دایەوە: دەزانم نابێت، بەڵام ئەگەر بوو دەزانی چی ڕوودەدات!».

ئەم بەسەرهاتەی كە سەرۆك مسعود بارزانی بۆ مامۆستایانی دهۆكی گێڕایەوە كە پڕۆژەی زانكۆی دهۆكیان بۆ هێنابوو، ئەوەمان پێ دەڵێت كە ئیرادەی گەل مەحاڵ دەكاتە مومكین و ئەو موعجیزەیە دەخوڵقێنێت كە هیچ كەسێك توانای نیە بیری لێ بكاتەوە، هەر بۆیە سەرۆك بارزانی وەك پێدانی وانەیەك بە هەموومان، لەو كتێبەدا ئەوەمان پێ دەڵێت: «ئەگەر ئیرادەی میللەتت لەگەڵ بوو، هیچ دوژمنێك ناتوانێت بمانشكێنێت».

 گۆڕینی كابینەی حكومەت

گۆڕانكارییەكانی ساڵی 1993

لە 4ی تەمموزی 1992 پەرلەمانی كوردستان متمانەی بە یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دا كە تیایدا دكتۆر فوئاد مەعسووم سەرۆك وەزیران و د. ڕۆژ نووری شاوەیس جێگری سەرۆك وەزیران بوون، لە ماوەی تەموزی 1992 تا ئاداری 1993، پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان ببوونە جێگەی ئومێد و خۆزگەی گەلی كوردستان و، وێڕای بێئیمكانیەتی، بەڵام كاروبارەكانی حكومەت زۆر بە باشی بەڕێوە دەچوون و پەرلەمانی كوردستانیش بە دەیان یاسا و بڕیاری گرنگی پەسەند كردبوو، كە لە سەرووی هەموویانەوە بڕیاری «فیدڕاڵی» بوو، قۆناخێكی باشی تەباییش هاتبووە ئاراوە و بیر لەوە دەكرایەوە كە هەنگاوی گەورەتر هەڵبگیردرێت، بەڵام وەك سەرۆك بارزانی لە بەرگی پێنجەمی كتێبەكەی ئاماژەی پێ كردووە «لە ئاداری 1993 مام جەلال بە سەرۆك بارزانی گوتووە كە لەلایەن مەكتەبی سیاسییەوە گوشارێكی زۆری لەسەرە بەوەی د.فوئاد مەعسووم سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بگۆڕێت بە كۆسرەت ڕەسووڵ، سەرۆك بارزانی ئاماژە بەوە دەكات «ئەم داوایەی جیگەی سەرسوڕمانی من بوو، دوای دوو ڕۆژ كۆسرەت هاتە لام و دوای كرد پشتگیری بكەم، لەوەڵامدا پێم ڕاگەیاند ئەوەی لە توانامدا بێت، درێغی ناكەم، هەروەها پێمگوت ئێمە لەگەڵ گۆڕینی وەزارەت نین، بەڵام با تەعدیلی وەزاری بكرێت».

ئەگەر بندێڕی ئەم قسانە بخوێنینەوە، دەبینین سەرۆك بارزانی داواكەی مام جەلالی بۆ گۆڕینی د.فوئاد مەعسوم بە كۆسرەت ڕەسووڵی زۆر لاسەیر بووە، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك سەرۆك وەزیران دەگۆڕێت، یان تەعدیلی وەزاری دەكرێت كە كێشە و ئاستەنگێك هەبێت، بەڵام لەو كاتەدا كە مەكتەبی سیاسیی یەكێتی ئەم داوایەی كردووە، دیارە لەژێرەوە بەرنامەیەكیان هەبووە بۆ ئەوەی ڕەوشی كوردستان ئاڵۆز بكەن، بەتایبەتی كە هەستیان بەوە كردبوو، پارتی یەكگرتن «پاسۆك، حسك، پارتی گەل» بەرنامەیان ئەوەیە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان یەك بگرن و خۆیان بۆ ئەوە ئامادە دەكەن، پارتی دیموكراتی كوردستان كۆنگرەی خۆی ببەستێت، لەمەش زیاتر هەستیان بەوە كردبوو كە خەڵكی كوردستان زیاتر لە پارتی دەچنە پێشەوە تا یەكێتی و زیاتر پشتگیری لە هەڵوێستەكانی پارتی دەكەن، بەتایبەتی كە بینییان سەرۆك بارزانی بە دروشمی «ئۆتۆنومی» بەشداریی هەڵبژاردنی كوردستانی كرد و هەر لەسەر ڕاسپاردەی خۆیشی پەرلەمانی كوردستان بڕیاری «فیدڕاڵی» پەسەند كرد. ئەم هەڵوێستە نیشتمانی و نەتەوەییانەی ببووە جێگەی سەرسامیی تەواوی خەڵكی كوردستان بە هەڵوێستەكانی سەرۆك بارزانی.

 كۆنگرەی 90 ساڵەی بارزانی و كۆنگرەی پارتی دیموكراتی كوردستان و هێنانەوەی تەرمی نەمران

لە دوای ڕاگەیاندنی كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سەرقاڵبوونی یەكێتی بە كابینەی نوێوە و بەرنامەی و پلانی تازەیان بۆ میلیتاریزەكردنی حكومەت، لەبەرامبەردا پارتی دیموكراتی كوردستان سەرقاڵی ئەم كارانە بوو:

1. پارتی لە كۆبوونەوە و وتووێژێكی گەرم بوو لەگەڵ سەركردایەتیی پارتی یەكگرتن و هەروەها چەندین كەسایەتیی سیاسی دیكە وەك عەلی سنجاری لە «پارتی یەكێتی دیموكراتی» هەروەها جەلیل فەیلی لە «حركە المسلمین الفیلیین» كە ئەوانیش لە كۆنگرەی 11ی هاتنە ناو ڕیزەكانی پارتی.

2. لەسەر ئاستی ناوخۆی پارتی، پارتی لە خۆئامادەكردندا بوو بۆ ئەوەی ئامادەسازی بۆ كۆنگرەیەكی گەورە بكات.

3. پارتی لە خۆئامادە كردندا بوو بۆ هێنانەوەی تەرمی نەمران «مستەفا بارزانی و ئیدریس بارزانی» كە لە ئێرانەوە بۆ كوردستان بگەڕێندرێنەوە.

4. كۆمەڵێك ڕۆشنبیر و سیاسەتمەداری گەلەكەمان، پڕۆژەیەكیان ئامادەكردبوو بۆ گرێدانی كۆنگرەی 90 ساڵەی لەدایكبوونی مستەفا بارزانی.

5. لە دوای ئەنجامدانی ئەم پڕۆژانە هەمووی بە سەركەوتوویی، لە مانگی تشرینی دووەمەوە سەرۆك بارزانی سەردانی تەواوی دەڤەرەكانی كوردستانی كرد، بۆ سوپاسكردنیان لەسەر ئەو پێشوازییە بێ وێنەی لە ڕوفاتی تەرمی نەمران لە تشرینی یەكەم كردبوویان.

ئەم پێنج ڕووداوە گرنگەی سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا بە تێر و تەسلی ئاماژەی پێ كردوون، ئەوەمان پیشان دەدەن كە سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان لە مانگی ئاداری 1993 كە كابینەی حكومەت گۆڕا، هەتا كۆتایی ساڵی 1993 تەنیا سەرقاڵی پڕۆژەی نەتەوەیی و نیشتمانی بوون و لەمەش زیاتر شەخسی سەرۆك بارزانی بەرنامەی بەو جۆرە بووە كە هاوپەیمانییەكی ستراتیژی و پتەو لەگەڵ مام جەلال گرێ بدات و پێكەوە ئەو قۆناخە سەختە تێپەڕێنن، بەڵام وەك كۆی ڕووداوەكانی ساڵی 1993 دەری دەخەن و تۆمار كراون، یەكێتی نیشتمانی كوردستان سەرقاڵی ئەوە بووە كە حكومەت كۆنتڕۆڵ بكات و وەزارەتی پێشمەرگە بكاتە بە»یەكە»یەكی سەربازی یەكێتی نیشتمانی كوردستان.

  شەڕی یەكێتی نیشتمانی و بزووتنەوەی ئیسلامی 22 تا 25 ی كانوونی یەكەمی 1993

لە دوای كۆنگرەی 11ی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكگرتنی «پارتی و یەكگرتن» و هاتنی چەندین تێكۆشەر و كەسایەتیی سیاسی بۆ ناو پارتی، ئیدی ڕوون بووەوە كە هاوسەنگیی هێز لەنێوان پارتی و یەكێتی نەماوە، ئەگەر كەشەكە ئارام و سەقامگیر بێت، ئەوا دەبێت یەكێتی لە گۆڕەپانەكە شاهیدی لەسەر شكستی خۆی بدات، بۆیە بڕیاریان دابوو كە بە زەبری هێز و كودەتای سەربازی پرسەكە یەكلایی بكەنەوە و شەڕی بزووتنەوەش سەرەتای دەستپێكردنی ئەو پلانە بوو كە بۆ ئەو مەبەستە دایانڕشتبوو. لەسەر ئەم پرسە سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا بەمجۆرە ئاماژەی پێ كردووە: «لە 20ی كانوونی یەكەمی 1993 بۆ كۆبوونەوەیەكی گرنگ لە ماڵی مام جەلال میوان بووین. لەكاتی نانخواردن بروسكەیەك بۆ مام جەلال هات، شڵەژا، كە بروسكەكەی پیشاندام نووسرابوو «ئەندام و لایەنگرانی بزووتنەوەی ئیسلامی لە ڕانیە هێرشیان كردووەتە سەر بارەگاكانی یەكێتی و محەمەد سوڵتان ئەندامی «مەڵبەندی شەش» و چەند ئەندامێكی دیكەی یەكێتی كوژراون و، ژمارەیەك لە ئەندامانی پارتییش لەگەڵ بزووتنەوە بەشدار بوون».

ئەگەر هەڵوەستەیەك لەسەر ئەم بروسكەیە بكەین كە سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا ئاماژەی پێ كردووە، بێگومان نەیانزانیوە ئەو بروسكەیە كاتێك دەگاتە دەستی مام جەلال كە سەرۆك بارزانی و مەكتەبی سیاسیی پارتی لەگەڵ مام جەلال و مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لە ماڵی مام جەلال لە كۆبوونەوەیەكی گرنگدان، هەروەها نەشیانزانیوە كە مام جەلال بروسكەكە دەداتە دەستی سەرۆك بارزانی. بۆچی؟ لەبەر ئەوەی بروسكەكە ڕاشكاوانە هەڕەشەیە بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان و تۆمبەتباركردنیەتی بە شتێك كە لە بنەڕەتدا بوونی نییە و ئاماژەیە بۆ نییەت خراپیی یەكێتی بەرامبەر پارتی و هەروەها ئاماژەیە بۆ نییەت خراپی بۆ تێكدانی بارودۆخی سەقامگیری و حوكمڕانی لە كوردستاندا، لێرەوە بزانین بڕیار بوو چۆن ئەم پرسە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و پاشان مام جەلال و مەكتەبی سیاسیی یەكێتی چۆن مامەڵەیان لەگەڵ كرد، بە چەند خاڵێك ئاماژەی پێ دەكەین:

 هەتا سەرۆك بارزانی و مەكتەبی سیاسیی پارتی لە ماڵی مام جەلال بوون، بڕیار بووە هەوڵ بدرێت ئەم كێشەیە ئاڵۆزتر نەكرێت و بە ئاشتییانە چارەسەر بكرێت، دوای ڕۆیشتنی ئەوان مەكتەبی سیاسیی یەكێتی كۆبوونەوەیەكی دیكەیان ئەنجام داوە و بڕیاریان داوە شەڕ لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسلامی بكەن.

 ئەو بەرنامەیە هەبووە كە مام جەلال ڕۆژی 21ی كانوونی یەكەمی 1993 سەردانی سووریا بكات، سەرۆك بارزانی ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ئەو لەو قەناعەتە بووە كە دوای ئەم ڕووداوە سەفەرەكەی دوا دەخات، بەڵام دوای نانخواردنی نیوەڕۆ بە هەموو لایەكی ڕاگەیاندووە «خواحافیز»، یانی سەفەر دەكەم. ئەمەش مانای ئەوەیە پێداگریی مام جەلال لەسەر سەفەرەكەی و گوێنەدانی بەو ڕووداوە ترسناكە، ئاماژەیەكە دەبێت هەڵوەستەی زۆر لەسەر بكرێت.

 سەرۆك بارزانی ئاماژەی بەوە كردووە، جەبار فەرمان كە ئەو كات وەزیری پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە، ڕاستەوخۆ بێ پرسكردن هێزێكی لەگەڵ خۆی بردووە لەگەڵ ئەو چەك و تەقەمەنییەی لە وەزارەت هەبوون، كە ئەوە موڵكی حكومەت بووە و حكومەتەكەش حكومەتی هاوبەشی پارتی یەكێتی بووە، ڕۆژی 22ی كانوونی یەكەمی 1993 شەڕەكە دەستی پێكرد و زۆر بە خراپی لە بزووتنەوەیان دا و ئەوانەشی خۆیان تەسلیم كرد گوللەبارانیان كردن.

 یەكێتی بەم شەڕە زۆر لە خۆبایی ببوو و تەنانەت لە ڕادیۆكەیانەوە بانگەشەی ئەوەیان دەكرد، «ئەوەشی چەكدارانی بزووتنەوەی ئیسلامی پەنا بدات، وەك بزووتنەوەی ئیسلامی مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین.» ئەمەش هەڕەشەیەكی دیكە بوو بۆ پارتی، بێ ئەوەی ناوی بهێنرێت.

 لەسەر داوا و پێداگریی سەرۆك بارزانی، مەكتەبی سیاسیی یەكێتی مامۆستا مەلا عوسمان ڕابەری بزووتنەوەی ئیسلامی و خێزانەكەیان گواسترانەوە بۆ هاوینە هەواری پیرمام، سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەی ئاماژە بەوە دەكات لەبەر ئەوەی لەلایەن جەبار فەرمانەوە ئەوەندە سووكایەتی پێ كرابوو، تا سێ ڕۆژ شەرمم لە ڕیشە سپییەكەی دەكرد، سەردانی بكەم.

 لەسەر ئەو سەرپێچییەی جەبار فەرمان وەك وەزیری پێشمەرگە كە ئەو شەڕەی بەو سەختی و دڕندەییە ئەنجامدابوو، سەرۆك بارزانی داوای كردووە كە بگۆڕێت، بەڵام مەكتەبی سیاسیی یەكێتی خەڵاتیان كرد و بۆ چەند مانگێك ناردیان بۆ هەندەران .

دوای ئەوەی ئەم هەموو ڕووداوە ناخۆشانە ڕوویان دا و ئەو قوربانییە لەو شەڕە خۆكوژییەدا كەوتەوە، لەمانگی كانوونی دووەمی 1994 مام جەلال گەڕایەوە بۆ كوردستان، كە ئەو هاتەوە شەڕەكە ڕووی داوە و ئەوەی یەكێتی ویستوویەتی كردوویەتی، بەڵام لەژێر گوشار و داواكاریی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان سەرۆك بارزانی ڕازی دەبێت لە 16ی شوباتی 1994 بە ئامادەبوونی ئەحمەد چەلەبی ڕێككەوتنی ئاشتی لە نێوان یەكێتی و بزووتنەوە ئەنجام بدرێت و لەلایەن بزووتنەوە مامۆستا مەلا عوسمان و لەلایەن یەكێتی مام جەلال ئیمزای دەكەن و سەرۆك بارزانی و ئەحمەد چەلەبییش وەك شاهید ئیمزای لەسەر دەكەن.

یەكێتی بەو سەركەوتنەی بە چەك و تەقەمەنیی وەزارەتی پێشمەرگە بەسەر بزووتنەوەی ئیسلامیدا تۆماری كرد، بە شێوەیەك لەخۆبایی كردبوون كە پێیان وابوو، دەتوانن بە هێز و كودەتای سەربازی دەست بەسەر هەموو كوردستاندا بگرن و پارتییش لەناو بەرن.

 هەڵگیرسانی شەڕی خۆكوژی

جەولەی یەكەمی شەڕەكە

لە مانگی نیسانی 1994 هیچ گرژی و ئاڵۆزییەكی ئەوتۆ لە نێوان پارتی و یەكێتی و لەناو حكومەتیشدا بەو شێوەیە بوونی نەبوو كە بۆنی ئەوەی لێ بێت، شەڕێكی خوێناوی و خۆكوژی لە نێوان پارتی و یەكێتی دروست ببێت. نووسەری ئەم دێڕانە ئەو كات لە ڕێكخراوە جەماوەرییەكانی لقی چواری پارتی دیموكراتی كوردستان كاری دەكرد، لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی 1994 سەرقاڵی ئەوە بووین كە وەك سەندیكاكانی بەرەی كوردستانی یادێكی گەورەی جەژنی كرێكارانی جیهان لە یەكی ئایاردا لە یاریگای خۆجێی سلێمانی بكەینەوە و، تەنانەت لەو ڕۆژەدا ئاگاداری ئەوەش نەبووین كە كێشیەك، یان شەڕێك لە قەڵادزێ ڕووی دابێت، بۆیە پێشتر ئێمە بانگهێشتی تەواوی بەرپرسانی پارتی لە سنوورەكەمان كردبوو و پێشتر چووبووینە یاریگای خۆجێی سلێمانی بۆ ئەوەی پێشوازی لە میوانەكانی جەژنی كرێكارانی كوردستان بكەین، كاتێك بینیمان لیوایەكی تایبەتی یەكێتی هاتە ناو یاریگاكە و دەستیان كرد بە لێدانی ئەو خەڵكانەی كە ئاڵای پارتییان بە دەستەوە بوو، ئاڵاكانی پارتییشیان دڕاند و خستیانە ژێر پێیانەوە، كە ئەم ڕووداوەمان بینی، لە یاریگا هاتینە دەرەوە بۆ ئەوەی لقی چوار ئاگادار بكەینەوە، بینیمان بەرپرسەكانی پارتییش زۆر ئاسایی خەریكە دێنە ژوورەوە بۆ ناو یاریگاكە و پێدەچوو ئەوانیش ئاگایان لە هیچ نەبووبێت. ئەم گێڕانەوەیە لە پێناوی ئەوە بوو پیشانی بدەین كە وەك هەڵوێستی فەرمی هیچ كێشەیەكی گەورەی ئەوتۆ لە نێوان پارتی و یەكێتی نەبوو، بەڵام یەكێتی بە دوای بیانوویەكدا دەگەڕا كە شەڕێكی سەرتاسەری لەگەڵ پارتی دروست بكات.

سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا ئاماژە بەوە دەكات كە عەلی حەسۆ میرخان لەگەڵ نزیكەی 25 پێشمەرگە بەبێ ئاگاداری ئێمە بۆ چارەسەركردنی كێشەی زەوی و چەند دووكانێك سەردانی قەڵادزێ دەكات و دەیەوێت ئەو كێشەیە چارەسەر بكات، بەڵام دیارە لەوێ بە لووتبەرزی مامەڵەیان كردووە و سووكایەتییان پێ كردووە و ڕێگەیان پێ گیراوە و دوای ئەوەی سەرۆك بارزانی لەوە ئاگادار دەكرێتەوە، بروسكەیەكی زۆر توند بۆ عەلی حەسۆ میرخان دەكات و داوای لێ دەكات دەست بەجێ بگەڕێتەوە، بەڵام دیار بوو كە ڕێگەیان لێ گرتووە و لەو سەروبەندەدا تەقە دەست پێدەكات و چەند گەنجێك لە شەڕەكە تێوەگلێنران و ژمارەیەكیان شەهید بوون، بۆیە بروسكە بۆ ئازاد قەرەداغی بەرپرسی لقی ڕانیە و مستەفا چاوڕەش بەرپرسی مەڵبەندی ڕانیە دەكات و هەروەها بروسكەش بۆ مەكتەبی سیاسیی یەكێتی دەكات، بۆ ئەوەی بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكرێت و شەڕی گەورە ڕوونەدات، بەڵام دیارە یەكێتی ئەو بەرنامەیەی هەبووە، كەچی بە سەر بزووتنەوەی ئیسلامی هێنا، هەمان شت بەرامبەر بە پارتی دووبارە بكاتەوە، هەر بۆیە ڕۆژی 2ی ئایاری 1994 هەرچی هێزیان لەو ناوچەیە هەبوو، كۆیان كردەوە و بەرەو قەڵادزێ جووڵەیان پێ كرا. عەلی حەسۆ میرخان و ئەو پێشمەرگانەی كە لەگەڵی بوون، هەموویان دەچنە بارەگای ناوچەی قەڵادزێ و بە پێشمەرگەكانی عەلی حەسۆ میرخانیشەوە ژمارەیان هەر 50 پێشمەرگە دەبوون و دوای ئەوەی هێرش دەكەنە سەریان، هەتا نێوەڕۆ بەرگری دەكەن و، لەوەدوا تەقەمەنییان پێ نامێنت و ناچار دەبن خۆبەدەستەوە بدەن. عەلی حەسۆ میرخان یەكێك دەبێت لە دیلەكان و زۆر دڕندانە شەهید دەكرێت و دوای ئەویش 23 پێشمەرگەكەی دیكەش گوللەباران دەكەن، كە زۆربەیان خزم و كەسوكاری عەلی حەسۆ میرخان بوون.

ئەم شەڕەی لە 2ی ئاداری 1994 لە قەڵادزێ و ڕانیە ڕووی دا و سەرەنجام لقی 11ی پارتی دیموكراتی كوردستانیش داگیركرا و سووتێنرا. سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەی ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە «لەسەر داوای مەكتەبی سیاسی ڕۆژی 3 ئایاری 1994 كۆبوونەوەیەك لە مەسیف سەڵاحەددین كرا.» ئەم كۆبوونەوەیە وەك سەرۆك ئاماژەی پێ كردووە بۆ ئەوە بووە كە ڕێگە لە شەڕی دیكە بگیرێت، بەڵام هێشتا كۆبوونەوەكە تەواو نەبووە، كە بە بروسكە سەرۆك بارزانی ئاگادار دەكرێت، هێزەكانی یەكێتی دەوری هەموو بارەگاكانی پارتییان لە سنووری سلێمانی و گەرمیان گرتووە. دوای كۆبوونەكە سەرۆك بارزانی هەوڵێكی زۆر دەدات بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ ملازم عومەر بكات، بەڵام دیار بوو خۆی لە وەڵامدانەوەی سەرۆك بارزانی دەدزییەوە و دەیانگوت لێرە نییە، بەڵام وەك لە كتێبەكەی وەك دیكۆمێنتێك ئاماژەی پێ كردووە و نووسیویەتی «دواتر هەر ملازم عومەر خۆی گوتبووی: پێم شەرم بوو قسەی لەگەڵ بكەم، چونكە بڕیار درابوو بارەگای لقی چوار بگیرێت و بسووتێنرێت، من هیچم پێ نەدەكرا، بۆیە خۆم دزییەوە و قسەنەكردن ئاسانتر بوو.»

دوای ئەوەی لە دەڤەرەكانی «ڕاپەرین، سلێمانی، گەرمیان» كە بێجگە لە بارەگای سێ لق و دەیان ناوچە و سەدان ڕێكخراوی پارتی دیموكراتی كوردستان داگیركران و سووتێنران و تاڵان كران و بە سەدان كادر و پێشمەرگەی پارتی شەهید كران و بە هەزارانیش سووكایەتییان پێ كرا، ئێوارەی 3ی ئایاری 1994 سەرۆك بارزانی ئەم پەیامە ئاراستەی گەلی كوردستان دەكات كە لە بەشێكیدا هاتووە: «هەرچەندە زوڵمێكی زۆر لە پارتی كراوە، لەم ڕووداوانەی دوو سێ ڕۆژی ڕابردوو لە ناوچەی قەڵادزێ و ڕانیە و سلێمانی و لەبەر ئەوەی چارەنووسی گەلی كورد لە مەترسییەكی یەكجار گەورەدایە و بۆ ئەوەی چیتر كارەساتی دڵتەزێن ڕوونەدات، داوا دەكەم هێمنی بپارێزن و شەڕ بوەستێنن، دەستبەجێ داواكارم سەركردایەتیی بەرەی كوردستانی لەگەڵ هەردوو مەكتەبی سیاسی پارتی و یەكێتی كۆببنەوە بۆ دیراسەی ئەم وەزعە و چارەسەركردنی».

هەتا ئێرە سەرۆك بارزانی دەیەوێت ئەو شەڕە خۆكوژییە ڕوونەدات و هەوڵ بدرێت كۆنتڕۆڵ بكرێت، بەڵام دیارە پلانی یەكێتی بۆ لەناوبردنی پارتی و بنەماڵەی بارزانی لەوە ترسناكترە كە سەرۆك پێشبینی كردووە، بۆیە كۆسرەت ڕەسوڵ هێزێكی گەورە دەبات بۆ مەسیف و بەشێكی لە كۆمیتەی یەكێتی لە مەسیف سەلاحەددین دادەنێت و بەشێكی لەگەڵ خۆی دەبات بۆ مەكتەبی سیاسی پارتی و دوو سەركردەی دیكەی یەكێتیش بە ناوەكانی «مام ڕۆستەم و شەوكەتی حاجی» بە ژمارەیەك چەكدارەوە خۆیان دەكەن بە مەكتەبی سیاسیی پارتیدا، بۆیە ئیدی مەبەستەكە بە تەواوی ئاشكرا دەبێت و پارتی ناچار دەبێت، ڕیوشوێنی پێویست وەربگرێت بۆ ئەوەی كار لە كار نەترازێت و دوای ئەوەش ئیدی كۆمیتەی مەسیف دەگیرێت و بەرپرسەكەی بە ناوی حاجی مەسیفی بە دیل دەگیرێت و پاشان ئازاد دەكرێت، لەلایەكی دیكەشەوە هەوڵ دەدەن چیای سەفین و دەربەندی كۆڕێ بگرن بۆ ئەوەی مەسیف سەڵاحەددین گەمارۆ بدەن.

ڕووداوەكانی شەڕی خۆكوژی لەگەڵ ئەوەی زۆر ناخۆشن، بەڵام وەك سەرۆك بارزانی بۆمانی دەگێڕێتەوە، مەكتەبی سیاسیی یەكێتی زۆر بە باشی دیراسەتی نییەتپاكیی سەرۆك بارزانییان كردووە و زانیویانە كە هێزی پێویستیش بۆ پاراستنی مەكتەبی سیاسی پارتی لە مەسیف سەڵاحەددین بوونی نییە، هەر بۆیە دوای ئەوەی بە تەواوەتی نییەتی یەكێتی بۆ پارتی ئاشكرا دەبێت، سەرۆك بارزانی فەرمان دەكات دوو هەزار پێشمەرگەی سوپای یەك بێن بۆ ناوچەكە و هەزاریان بۆ ناو مەسیف و هەزارەكەی دیكەشیان بۆ بەرزاییەكانی میراوەی پشتی شەقڵاوە بۆ ئەوەی پیلانەكەی یەكێتی سەركەوتوو نەبێت.

ئەم هەموو شەڕ و كاولكارییە لە كوردستان ڕوویان داوە، مام جەلال هەر لە دەرەوەی وڵاتە و بە گرنگی نازانێت بگەڕێتەوە و هەتا ڕۆژی دووی حوزەیرانی 1994 گەڕایەوە هەولێر و ڕۆژی 5ی حوزەیران سەرۆك بارزانی ئامادە دەبێت لەگەڵ مام جەلال لە هۆتێلی شیرین پاڵاس لە هەولێر بە ئامادەبوونی كۆنگرەی نیشتمانی كۆببێتەوە و سنوورێك بۆ ئەم شەڕە خۆكوژییە دابنرێت و لەگەڵ ئەوەی لەناو كۆبوونەوەكە هەموویان پێشوازی لە هەوڵەكانی سەرۆك بارزانی دەكەن، بەڵام هەفتەیەك لە دوای ئەم هەوڵە كارەساتی 13ی حوزەیرانی خوێناوی لە سلێمانی ڕوودەدات و هێزەكانی یەكێتی دەستڕێژی گوللە لەو جەماوەرە دەكەن، كە لەگەڵ تەرمی شەهید عوسمانی قادر منەوەر دەبن لە ڕێوڕەسمی ناشتنی لە گۆڕستان، لەم كارە دڕندانەیەش 22 هاووڵاتی شەهید بوون و 50 هاووڵاتی دیكەش بریندار بوون.

لە ماوەی جەولەی یەكەمی شەڕی ناوخۆ هێزەكانی سنووری سلێمانیی پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵەبجە خۆیان ڕێكخستەوە و لەگەڵ ئەوەی كۆبوونەكانی نێوان پارتی و یەكێتی، هەروەها كۆبوونەكانی پەرلەمان بۆ هەمان مەبەست بۆ ئاشتی درێژەیان هەبوو، بەڵام هێرشی چەكدارانی یەكێتی بۆ سەر هەڵەبجە درێژەی هەبوو و لەو كاتانەی كە هێزەكانی یەكێتی لە پێشڕەوی بوون، مەرجەكانیان بۆ ئاشتی قورستر كردووە، بەڵام سەركەوتن و بەرەوپێشەوەچوونی هێزەكانی پارتی وای كرد كە یەكێتی ناچار بێت لە دوای مانگی ئابی 1994 كۆتایی بە جەولەی یەكەمی شەڕی خۆكوژی بهێنێت.

 جەولەی دووەمی شەڕی خۆكوژی

داگیركردنی هەولێر و شەڕی سەرتاسەری

سەرۆك بارزانی لە دوای كۆتاییهاتنی جەولەی یەكەمی شەڕی خۆكوژی، جارێكی دیكە بڕیار و بەرنامەی بەو جۆرە بوو كە ڕێككەوتنێكی سیاسی لەگەڵ مام جەلال ئیمزا بكرێت و لە بری ئەوەی هێزەكانی پارتی و یەكێتی تەقە لە یەكتری بكەن، پێكەوە لە یەك سەنگەردا كوردستان بپارێزین، بەڵام بەداخەوە بیركردنەوەی ئەوان زۆر مەترسیدار بوو، سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا دەڵێت: «لە 10ی كانوونی دووەمی 1994 مەكتەبی سیاسی لە قەڵاچوالان كۆبوونەوەیان كردبوو و لەو كۆبوونەوەیەدا بڕیاریان دابوو شەڕی سەرتاسەری لەگەڵ پارتی دەست پێبكەن، بۆ ڕێگرتن لەو شەڕە، لە 18ی كانوونی دووەمی 1994 هەڤاڵان جەوهەر نامیق سالم و فازیل میرانی وەك نوێنەری پارتی سەردانی مام جەلالیان كرد و پێشنیاری پارتییان خستەڕوو، كە بە جددی و بە هەموو تواناوە هەوڵ بدرێت ڕێ لە شەڕ بگرین و، لێژنەیەكی خاوەن دەسەڵات لە هەر دوولا پێك بهێنرێت، هەتا بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكەن و دەسەڵاتی ئیجرائاتیان هەبێت بەرانبەر هەر سەرپێچییەك»

مام جەلال زۆر بە گەرمی پێشوازی لە پێشنیارەكەی پارتی دەكرد، بەڵام هاوكات لە لایەكی دیكەوە هێزی دەهێنایە ناو هەولێر بۆ ئەوەی ئەمجارەیان هەولێر داگیر بكات.

لە 1ی كانوونی دووەمی 1995 هێزەكانی یەكێتی هەڵیانكوتایە سەر بارەگای لقی دووی پارتی كە لە جێگەی «ڕایان مۆڵ»ی ئێستا بوو، هەروەها هەڵیانكوتایە سەر دەزگای ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی گوڵان كە لە ناو هۆتێل «شیراتۆن»ی ئێستا بوون، لەو دوو بارەگایە لەگەڵ ئەوەی یەكێتی هەموو جۆرە چەكێكی بەكار هێنا و لەناو هەر دوو بارەگەكەش ژماریەك پێشمەرگەی كەمی لێ بوو، بەڵام قارەمانانە بەرگرییان كرد و نەیانهێشت هەر دوو بارەگەكە بگیرێت، هەتا لە 15ی كانوونی دووەمی 1995 بڕیار درا هەردوو بارەگەكە چۆڵ بكرێت و ئەو قارەمانانەشی كە زۆر باش بەرگرییان كردبوو، بە ڕێگەی كۆنگرەی نیشمانیی عێراق «INC» لە هەولێر دەرچوون.

یەكێتی وێڕای پەنابردنی بۆ شەڕی خۆكوژی، پەنای بۆ كاری تیرۆریستی و داگیركردنی پەرلەمان برد، لە 27 ی شوباتی 1995 ئۆتۆمبێلێكی بە مینچێراوی لە بازاڕی زاخۆ تەقاندەوە كە زیاتر لە 100 هاووڵاتی شەهید بوون و دوو هێندە زیاتریش بریندار بوون، لە هەولێریش د.محەمەد قادریان تیرۆر كرد و لە نزیك دێی زانكۆ شەهیدیان كرد، لە ناوچەی گرێزەی سەر بە قەزای سەید سادق ئەكەرم حەمە عەلی قائیمقامی هەڵەبجەیان شەهید كرد.

هەر دوابەدوای داگیركردنی هەولێر، مام جەلال نەفیرعامی ڕاگەیاند و بارەگای خۆی هێنایە شاری كۆیە و لەوێوە سەرپەرشتیی بەرەكانی شەڕی دەكرد و لە بەری سلێمانیشەوە هێزەكانی یەكێتی هێرشیان بۆ سەر هێزەكانی پارتی لە هەڵەبجە دەستپێكرد، پارتی بۆ دوورخستنەوەی مەترسی و كارەساتی یەكێتی ناچار بوو دووبارە دەست بە ڕێكخستنەوەی هێزەكانی بكات و بۆ ئەم مەبەستە فەرماندەی لەشكری كوردستان «ف. ل .ك» دامەزرا و بەمەش توانرا سنوور بۆ پێشڕەوییەكانی یەكێتی دابنرێت.

لە دوای داگیركردنی شاری هەولێر، سەرۆك بارزانی مەرجی «چۆڵكردنی هەولێر لە چەكدار، یان هێزیكی كەمی هەردوولا لەناو هەولێر» كردە پێش مەرج بۆ كۆبوونەوەی هاوبەشی مەكتەبی سیاسی پارتی لەگەڵ یەكێتی و هەروەها كۆبوونەوەی خۆی لەگەڵ مام جەلال.

لە دوای دەسپێكردنی جەولەی دووەمی شەڕی خۆكوژی هەوڵە نێودەوڵەتییەكان بۆ ناوبژیوانی و كۆتاییهێنان بۆ شەڕی خۆكوژی دەستی پێ كرد. سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان هەموو كات پێشوازییان لەو هەوڵانە دەكرد و لەمەش زیاتر هەموو هەوڵە نێودەوڵەتییەكان پشتگیرییان لەو مەرجەی سەرۆك بارزانی دەكرد كە پێش هەموو شتێك دەبێت هەولێر لە چەكدار چۆڵ بكرێت.

لەسەر ئەم پرسە شاندی یەكێتی لە دانوستاندنەكاندا و لە بەردەم ناوبژیوانە بیانییەكاندا مانۆڕیان دەكرد و لە دانیشتنی یەكەم بە مەرجەكان «چۆلكردنی هەولێر لە چەكدار» ڕازی دەبوون و لە دانیشتنی دووەم پێشنیارێكی دیكەیان دەهێنا كە لای سەرۆك بارزانی پەسەند نەبوو، بەڵام پابەندی ئاگربەستەكانیش دەبوو بۆ ئەوەی ڕۆڵەی خەڵك زیاتر نەكوژرێت و كوردستانیش زیاتر كاول نەبێت.

لە ساڵی 1996 پارتی دیموكراتی كوردستان زۆر پابەند بوو بە ئاگربەستەوە و تەنیا خەمی ئەوە بوو وادەی پەرلەمان بەسەر نەچێت و وێڕای هەموو ناكۆكییەكان پەرلەمان كۆبوونەوەی خۆی بكات و ماوەی خۆی درێژ بكاتەوە بۆ ئەوەی شەرعیەتی دامودەزگاكان حكومەتی هەرێمی كوردستان بمێنێت و ئەزموونە دیموكراتیەكە لەبار نەچێت، بۆ ئەم مەبەستە دووجار پەرلەمانی كوردستان كۆبوونەوەی لە دەرەوەی پەرلەمان ئەنجام دا، لە بەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی و شەخسی مام جەلال خەریكی دانانی پلانێك بوون لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ ئەوەی كۆتایی بە پارتی بهێنن، بۆ ئەمەش یەكێتی ئامادەیی پیشان دابوو كە دەستی سوپای ئێران بگرێت و لە كۆیە بارەگاكانی حزبی دیموكراتی ئێران بۆمبباران بكات، لەبەرامبەردا ئێرانیش هەموو توانای سەربازی خۆی بەتایبەتی «تۆپخانە» بخاتە خزمەتی یەكێتی بۆ ئەوەی پارتی لەناو بەرێت و، چەند ڕۆژێك پێش ئەوەی پارتی ئاهەنگی یۆبیلی زێڕینی خۆی لە 16ی ئابی 1996 لە مەسیف سەلاحەددین بگرێت، مام جەلال لە پەیامێكدا ڕایگەیاند بوو «دەبێت فاتیحە لەسەر پارتیبخوێنرێت»، بۆ ئەمەش لە دوای بەرەبەیانی 17ی ئابی 1996 هێرشە هاوبەشەكانی یەكێتی بە پاڵپشتیی پاسدار و تۆپخانەی ئێران بۆ سەر پارتی دەستی پێ كرد و كار گەیشتە ئەوەی لە ڕۆژی 20ی ئابی 1996 تۆپخانەی ئێران تۆپبارانی بەرەی قەسرێ و مامە ڕووتەی كرد كە هێزیكی پتر لە 1000 پێشمەرگەی لێ بوو، كە 140 پێشمەرگە شەهید بوون و 400 پێشمەرگە بریندار بوون، ئیدی بەڕاستی شەرەكە لە شەڕی نێوان پارتی و یەكێتی دەرچوو و بووە شەڕی نێوان پارتی و دەوڵەتێكی بەهێزی وەك ئێران، ئەمەش هیچ گومانی تێدا نەما، بۆیە سەدام حوسێنیش «مانع عەبدولڕەشیدی سەرۆكی موخابەراتی عێراق» دەنێرێتە لای پارتی لە دژی دەستتێوەردانەكانی ئێران، سەرۆك بارزانی لە كتێبەكەیدا نووسیویەتی: «ئێمە ئەم داواكارییەمان ڕەت نەكردەوە و داوای كەتیبەیەك تۆپی 130 ملم و كاتیۆشای 107 و تۆپی 122 میلمان كرد، بەوانەشی كە دەتوانن بیتەقێنن لەبەر ئەوەی كات نەبووە، خولی سەربازی بكرێتەوە و پێشمەرگەی لەسەر ڕابهێنرێت، دوای ئەم داوایە كە سەدام حوسێن ئامادەباشی پیشان داوە بۆ ڕزگاركردنی هەولێر یارمەتیمان بدات، ئێمەش بە مەرج پێشوازیمان لێكردن كە هەركاتێك داوامان لێكردن دەبێت هێزەكانیان لە هەولێر بكشێننەوە، ئەوان بەڵێنی ئەوەیان دا بە مەرجی پارتییش دوای ڕزگاركردنەوەی هەولێر نەچێت بۆ سلێمانی، بۆ ئەمەش بەرەبەیانی 31ی ئابی 1996 هێزێكی عێراقی لە ڕێگەی پردێ و خەباتەوە بەرەو دەروازەكانی هەولێر هاتن و بە تۆپخانەش پاڵپشتی هێزەكانی پێشمەرگەیان لە بەرەی دێگەڵە كرد، بەمجۆرە بۆ نیوەڕۆی 31ی ئابی 1996 هێزەكانی یەكێتی ڕووخان و بەرگەیان نەگرت و هەولێر ئازاد كرا و دوای سێ ڕۆژیش داوامان لە عێراق كرد پاشەكشە بە هێزەكانی بكات، ئەوانیش بەڵێنەكەی خۆیان جێبەجێ كرد و بەمجۆرە هەولێر ئازاد كرا و سوپای عێراقیش كشایەوە و یەكێتیش بە جۆرێك لە بەریەك هەڵوەشا و هەتا سنوورەكانی ئێران خۆیان نەگرتەوە، دوای ئەم سەركەوتنە گەورەیەش پەرلەمانی كوردستان توانی كۆبوونەوەی خۆی بە ئامادەبوونی نەژاد ئەحمەد جێگری سەرۆكی پەرلەمان و ژمارەیەك پەرلەمانتارانی لیستی سەوز و لیستی زەرد و پێكهاتەكان ئەنجام بدات و ماوەی خۆی درێژ بكاتەوە و شەرعییەت بگێڕێتەوە و بیپارێزت.