جینۆساید و تاوانی دژی مرۆڤایەتیی تیرۆریستانی داعشیش لە شنگال، بە هەوڵ و هیممەتی چالاكانی مافی مرۆڤ و دامودەزگای حكوومی و ناحكوومی لە زۆربەی وڵاتاندا ئیدانە كرا. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان لە ساڵیادی جنیۆسایدی ئێزدییەكانی شنگالدا داوای سزادان و دادگاییكردنی تیرۆریستانی گیراوی داعش و ڕزگاركردنی ڕفێندراوەكان و كاری زیاتر بۆ بەجینۆسایدناساندنی ئەو تاوانە گەورەیە دەكەن.

لە سێی ئابی ساڵی ٢٠١٤ تیرۆریستانی داعش هێرشیان كردە سەر شنگال و بەو هۆیەوە زیاتر لە ٣٦٠ هەزار ئێزدی ئاوارە بوون، هاوكات ٦٧ مەزاری ئێزدییان تەقێندرانەوە، زیاتر لە سێ هەزار كچ و ژن و منداڵ ڕفێندران، لە ئەنجامی برسیەتی و تینوویەتی زیاتر لە ٦٠٠ كەس لە پیر و ئافرەت و منداڵ گیانیان لەدەست دا. لە ١٣ی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠١٥ هێزەكانی پێشمەرگە، بە سەرپەرشتیی ڕاستەخۆی سەرۆك مسعود بارزانی و پاڵپشتیی فڕۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانێتی ئۆپەراسیۆنێكیان بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی شنگال دەستپێكرد و لە شەو و ڕۆژێكدا، شنگال كۆنتڕۆڵ كرایەوە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

سەرەتا خانمی یەكەمی ئێزدییان مەیان خەیری بەگ، دواكارییەكانی ئێزدییەكانی بەمجۆرە خستەڕوو و گوتی: «ئێمە داوا دەكەین بە زووترین كات ڕێككەوتنی هەولێر و بەغدا دەربارەی شنگال بكەوێتە واری جێبەجێكردنەوە، بۆ ئەوەی خەڵكی ئاوارەكراو بگەڕێتەوە بۆ سەر ماڵ و زێدی خۆی، هەروەها بە هەزارن داعشی دەستگیركراو لە عێراق و هەرێم هەن، داواكارین دادگایی بكرێن و توندترین سزا بدرین لە دژی ئەو هەموو هزرە تاریك و تۆندڕەوییەیان كە دەبنە هۆی كوشتن و ڕفاندن و بە سەبایاكردنی ئافرەتان،».

خانمی یەكەمی ئێزیدییان سەبارەت بە دۆخی ئێزدییەكان لە كۆمەڵێك داتا و داواكاری خستەڕوو. وەك باسی كرد ئێستا زیاتر لە ٧٠٪ی ئێزدییەكان لە كەمپەكاندان، جگە لە ئەوانەی بە دەریا و زەریاكاندا دەڕۆن بۆ ئەوەی لەم دۆخە خراپە ڕزگار بن، ئەو ئافرەتانەی كە لە دۆزەخی داعش ڕزگاركراون، ئێستا لە دۆزەخی كەمپەكاندان، ئەوان بە منداڵەكانیانەوە لە هەزار ڕزگاركراو زیاترن».

مەیان خەیری بەگ لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان ئاماژەی بەوە كرد: «بە پێی ئاماری نووسینگەی ڕفێندراوانی ئێزدی كە متمانەپێكراوە لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، ئێزدییەكان لە عێراق ٥٥٠ هەزار كەسن، ٣٦٠ هەزار كەسیان ئاوارە بوون و ١٥٠ هەزار كەس گەڕاونەتەوە شنگال و ١٢٩٣ كەس شەهید بوون. یەتیمەكان ٢٧٤٥ كەسن و جگە لە گۆڕی بە تاك، گۆڕەبەكۆمەڵەكان ٨٢ گۆڕن، ٦٨ مەزارگەش لە ناوبراون لە لایەن داعشەوە و نزیكەی١٠٠ هەزار كەس كۆچی دەرەوەی وڵاتیان كردووە. هەر لە درێژەی خستنەڕووی ئامارەكاندا گوتی: «٦٤١٧ ئێزدی ڕفێندرابوون، لەوانە ٣٥٤٨ لە ڕەگەزی مێ و ٢٨٦٩ لە ڕەگەزی نێر، ٣٥٥٢ كەسیان ڕزگار كراون كە ١٢٠٧ ئافرەت و٣٣٩ پیاون، هەروەها ١٠٥٠منداڵی مێ و٩٥٦ منداڵی نێر ڕزگار كراون. ئەوانەی لە لایەن داعشەوە كوژراون و لاشەكانیان دۆزراونەتەوە، ١٤٦ كەس بوون، ئەوانەی تا ئیستا ڕفێندراون و بێسەروشوێنن ٢٧١٩ كەسن كە ١٢٧٤ كەسیان لە ڕەگەزی مێ و ١٤٤٥یان لە ڕەگەزی نێرن».

سوعاد لالۆ چالاكی مەدەنی و خانمێكی ئێزیدییە سەبارەت بە تاوانی داعش لە شنگال دەڵێت: «ڕۆژێكی ڕەش بوو، كاتێك خێزان و كەسوكارمان كەوتنە ژێر دەستەكانی ئەو دڕندە ترسناكانە، منداڵ، ئافرەت، بەساڵاچوو، نەخۆش و پەككەوتە لە ناوەڕاستی وەرزی هاویندا لە ژێر پلەی گەرمای ٤٧ لە ژێر سایەی چیای سەركەشی شنگال. چی بە بیری خۆمان بهێنینەوە؟ یادی چی بكەینەوە؟ یادی ئەو منداڵانە بكەین كە لە تینوویەتیدا خنكان، یان ئەو ئافرەتانەی كە تا ئێستاش لە ژێر ڕەحمەتی ئەو ڕێكخراوە دڕندە و وەحشییە ماونەتەوە، یان ئەو لاوانەی كە ژیان و خوێنی خۆیان بەخشی؟ نەهامەتییەكەمان گەورەیە و ئازارەكانی كەسوكارمان هێشتا بەردەوامن، نەبوونی دڵنیایی و ئاسایش لە خاكی باب و باپیرانمان، خەڵكی نێو خێوەتگەكان كە لەبەر ئەو نائارامییە ناتوانن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، هەموویان كێشەی گەورەن.» گوتیشی: «لە هەموو ناوچەكانی عێراق كۆچ دەستی پێ كرد، هەموو ڕوویان لە هەرێمی كوردستان كرد، زۆرینە گەڕانەوە زێدی خۆیان، تەنیا كەسوكارەكەی ئێمە نەبێت، كە تا ئێستاش بە سەرمای زستان و گەرمای هاوین ئەوان لە ناو چادرگەكانن. تا ئێستاش گوێمان لە چیرۆكی ئافرەتانمان دەبێت، چۆن تاڵاوی چەشت و چی چەشت، چۆن لە ترسی ئەو دڕندانە لە حاڵەتی تۆقیندا بووە، چۆن لە خەمی منداڵەكانیدا بووە كە بە زۆر لێی جیا بكەنەوە. ئافرەتانی ئێزدی ترس و تۆقین و كارەساتیان بە چاوی خۆیان دیت، حەسرەتی لەدەستدانی منداڵ و باوك و برا و هاوژینەكانیان، ترسی شكۆی خۆیان كە ئەو دڕندانە دەیانشكاند و پێشێلیان دەكرد. نەفرەتی خودا لە داعش، سوپاس بۆ ئەوانەی هاوكارییان كردین، لەگەڵمان جەنگان و شەڕیان بۆمان كرد.

داوا لە هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم دەكەم، هاوكاریی ئافرەتانی ڕزگاربوو لە دەستی ئەو ڕێكخراوە تیرۆریستییە بكەن و ژینگەی ئارامیان بۆ دابین بكەن بۆ ئەوەی بە ئارامی و دڵنیایی درێژە بە ژیانیان بدەن.

ڕەحمەت و لێخۆشبوون بۆ شەهیدەكانمان، كە زۆر بێتاوان بوون و ئەو دڕندانە وەحشییانە كۆتاییان بە ژیانیان هێنا، لەبەر هیچ نا، تەنیا لەبەرئەوەی ئێزدی بوون و ئازاری كەسیان نەدەدا».

ڕێبوار شوانی نووسەر و ڕۆژنامەنووسە سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «وەك گەلی كورد ماوەی دەیان ساڵە تووشی كارەساتی یەك لەدوای یەك دەبین و زیانی زۆری گیانی و ماددیشمان پێگەیشتووە، بەڵام زۆر كەم توانیومانە ئەو كارەساتانە بە زیندوویی ڕابگرین و هەموو دونیای پێ ئاشنا بكەین.

خۆشبەختانە لەگەڵ كرانەوەی جیهان بە ڕووی یەكدیدا لە ڕووی شۆڕشی گەیاندن و ڕاگەیاندنەوە، لەم چەند ساڵانەی دواییدا توانیومانە تا ڕاددەیەك كۆمەڵە كەیسێكی گەلەكەمان بە زیندوویی ڕابگرین و كاریان لەسەر بكەین و بە جیهانی بناسێنین. كارەساتی گەورەی شنگال لەسەر دەستی داعشی تیرۆریست و كوشتن و ڕفاندن و كڕین و فرۆشتن و بازرگانیكردن بە ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیانی شنگال، نموونەی كارێكی وەحشیگەرانە و جینۆسایدانەی سەدەی بیست و یەكەم بوو كە هەموو جیهانی تووشی شۆك كرد، بۆیە، زۆر گرنگە كە دامەزراوەی یادەوەری بۆ كۆكردنەوەی ئەو شتانەی كە لە دوای قوربانییان و لە ئەنجامی قڕكردنی ئێزدییاندا ماونەتەوە دابمەزرێنن. هەروەها هەوڵدان بۆ بەجینۆساید ناساندنی ئەو كارەساتە لە نێو دامەزراوە نێودەوڵەتییە كاریگەرەكاندا. چونكە هەموو نەهامەتییەكانی سەدان ساڵی ڕابردوو لە ئەنجامی پێكەوەلكاندنی كوردستان بووە بە دەوڵەتانی ناوچەكەوە. پێوستە ڕۆژی ٣ی٨ی هەموو ساڵێك بە تاوانی جینۆسایدی شنگاڵ بناسێنرێت. هەروەها قوربانییەكان بەپێی یاسای ماف و ئیمتیازاتی شەهیدان، مامەڵەی شەهیدانیان بۆ بكرێت، لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە مۆنۆمێنتێكی شایستە بۆ قوربانیان دروست بكرێت لە چیای شنگال و ساڵانە یادیان بكرێتەوە. لەلایەكی ترەوە بوونی دادگای تایبەتمەند دروست بكرێت بۆ داداگاییكردنی تاوانباران و تۆمەتبارانی ئەو تاوانانەی كە داعش ئەنجامی داون. لە كۆمەڵكوژی و بردن و جیاكردنەوەی ژن و منداڵ و فەوتاندنی هەزاران خەڵكی سڤیلی ئێزدی و پێكهاتەكانی دی».