كۆمەڵناس و دەروونناس و شارەزایانی بواری میدیا، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە گواستنەوەی وێنەی قوربانی و هێنانە بەردەم كامێرای كەسوكاری قوربانییەكە پێچەوانەی هەموو بەها جوانەكانی مرۆڤایەتین و، پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن كە دەكرێ بە مەبەستی بەدواداچوون و لێكۆڵینەوە و گەیشتن بە ڕاستیی ڕووداوەكان، میدیاكان لە دەزگا پەیوەندیدارەكانی وەكو پۆلیس و نەخۆشخانە زانیاریی ڕووداوەكان وەربگرن و بۆ هاووڵاتی بگوازنەوە، لە وڵاتانی پێشكەوتووش لە پێناو پاراستنی شیرازەی خێزانی و ئاشتیی كۆمەڵایەتی و پاراستنی باری دەروونیی خەڵك، وردەكارییەكان بۆ دەزگا پەیوەندیدارەكان بەجێ دەهێڵدرێن. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان زیاتر ئەو پرسە گرنگە تاوتوێ دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

سەرەتا هونەرمەند و كەسایەتیی ناسراوی كورد حەمەڕەشید هەرەس باسی ئەوە دەكات كە: «ئەگەر چاوێكی ورد بە میدیاكانی وڵاتە پێشكەوتووەكانی دونیادا بگێڕین، بۆ نموونە لە كەناڵی تیڤییەكان، یان لە سایت و ڕۆژنامەكاندا، دەبینین هەر وڵاتە و هەر شارەی، ڕۆژانە دیاردەی كوشتن و، تاوانی جۆراوجۆر تیایاندا ڕوو دەدەن، جا ئەم دیاردەیە، پەیوەندییەكی زۆر كەمی بە پێشكەوتنی پەروردە و ژیانی ئاسوودەی خەڵكی ئەو وڵاتانەوە هەیە، بۆ نموونە كەنەدا و وڵاتە ئەسكەندینافیەكان، ئەم وڵاتانە سیستەمی پەروەدە تیایاندا لە ئاستێكی زۆر بەرزدایە، دەبوو بە دەگمەن تاوان تیایاندا ڕوو بدات، كەچی ڕۆژنامەكانی شارەكانی ئەم وڵاتانە، پڕن لە تاوانی سەیر سەیر، كە هەستی هەموو كەسێك و لە هەموو ئاستێكدا شۆك دەكات، كەچی میدیاكان زۆر لێهاتووانە و كارامانە ڕۆماڵی كارەساتەكە دەكەن و كارێك ناكەن بینەر و خوێنەری ئەو هەواڵانە كاریگەرییەكی وایان لەسەر بێت، كە هۆشیان داگیر بكات و، نەفامەكانی ئەو كۆمەڵگەیەش بیر لە چاولێكەری و ئەنجامدانی تاوانی لەو بابەتە بكەن». هاوكات دەڵێت: «كاری میدیایی پیشەیەكی زۆر هەستیارە و لە داڕشتنی هەر هەواڵێكدا پێویستی بە شارەزایی تەواو هەیە، پێویستی بە زانستی میدیایی هەیە، هەواڵنێر دەبێت بزانێت چ جۆرە هەنگاوێك هەڵبگریت، كە ببێتە پەند و وانە بۆ هەموو كەسێكی دەروون نەخۆش كە كاری لەو ئاستەی لێ نەوەشێتەوە. لێرە لە كوردستان وەك لەبەر چاوە، كارامەیی لە گەیاندنی ئەم هەواڵە جەرگبڕانەدا بەزرە، میدیا و كەناڵەكان زیاتر وەك چۆن ڕاوچی هەر گیانلەبەرێكی دەست بكەوێت، ئیتر ئەو بە نێچیری دەزانێت.

ئەمانیش خواخوایانە هەر هەواڵێكیان دەست بكەوێت بە پێی ئارەزووی خۆیان و كەناڵەكەیان، یان خۆی و سایتەكەی بڵاوی بكاتەوە و، ڕەچاوی هیچ شێوازێكی میدیایی نەكات و بە ئارەزووی خۆیشی ترش و خوێی پێوە بكات، گرنگ لە لایان زۆركردنی بینەر و خوێنەریانە، دێن زیادەڕۆیی و لە وردكردنەوەی كارەساتەكاندا دەكەن، خوێنەر و بینەر دەخەنە ناو ژیانێكی بێهوودەییەوە، دونیامان لێ دەكەن بە چەرمی چۆلەكە و، حاڵ و گوزەرانی خەڵكی بەرتەسك دەكەنەوە، زۆر جاریش تاوانەكە دەخەنە پاڵ دەسەڵاتەوە، كە وەك وتمان، لەو وڵاتانەی پەروەدەش لە ئاستێكی بەرزدایە، كەچی هەمان كارەساتی تیادا دووبارە و دەبارە دەبێتەوە، بەڵام دەسەڵاتی وڵاتە پێشكەوتووەكانیش لە بارەی ئەم تاوانانەوە دەستەوسانن، ئەوندە دەزانیت لە پڕ كارەساتی بە كۆمەڵ كوشتن ڕوو دەدات، بكەرەكەش زۆر جار كەسانی بێگانە بە وڵاتەكە نین، بەڵكو خەڵكی ڕەسەنی كۆمەڵگەكەن و، دێت بە سەریانا قێزەونترین تاوان ئەنجام دەدەن و، نموونەی زۆریش لە وڵاتانی ئەسكەندینافی و، كەندا و ئەمریكا هەن.

 بەڵام ئەوەی گرنگە ئەو وڵاتانە وەك لای خۆمان بەو شێوە ترسناكە، ئەم دیاردەیە بەرجەستە ناكەن و، هەر لە توێی هەواڵەكانیاندا، پەند و وانە و عیبرەتی تیا پیادە دەكرێت. جا بە هیوای میدیایەكی كوردیی پڕۆفێشناڵ، وابەستە بە شێواز و ڕێگای شیاو لە ڕووماڵكردنی ئەم هەواڵە جەرگبڕانەدا».

بێریڤان حەمید قادر بەرپرسی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكانی ئەنجومەنی دەوروبەری سلێمانی (ی.ئا.ك)، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «وەك دەزانین لەم دواییانەدا لێرە و لەوێ ئافرەتان دوچاری لێدان و جۆرەهای توندوتیژی دبنەوە و زۆر جاریش بەداخەوە دەكوژرێن، بەڵام لە ئێستادا قوربانیی دیاردەی توندوتیژی تەنیا ئافرەتان نین، ڕۆژانە چەندین هەواڵی كوشتنی هەردوو ڕەگەز دەبیستین، كە بە شێوەیەكی قێزەون و بێ سانسۆر دەزگاكانی ڕاگەیاندن بڵاوی دەكەنەوە، ئەمە دیاردەیەكی زۆر ناتەندروستە و پێویستە سنوورێك بۆ ئەو هەواڵانە دابنێن كە باسی كوشتنی تیادا دەكرێت».

 بێریڤان حەمید ڕای وایە: «هەمیشە ئافرەت قوربانیی بیركردنەوەیەكی خێڵەكیی كۆنە كە وێنای خاوەندارێتی و پەیوەستبوون بە ماڵ و فرمانەكانی مێردەكەی نیشان دەدات. پێویستە ئافرەت لەو بەرگە دەربهێنین و وێنا جوان و حەقیقیەكەی نیشان بدەین بەوەی كە ئافرەتیش مرۆڤە، یەكسانی پیاوە لە ئەرك و مافدا، بیركردنەوە و ڕای خۆی هەیە و ئافرێنەرە». گوتیشی: «ڕاگەیاندن لە ئێستادا خێراترین ڕێگەیە بۆ دروستكردنی كاریگەری لەسەر تاك بە بڵاوكردنەوەی هەواڵی كوشتنی ئافرەتان و سەلماندنی ژێردەستبوون و كۆتوبەندكردنی دووبارە و چەند بارەی ئافرەت. بۆیە پێویستە میدیاكان سەرجەم هەواڵ و بەرنامە و فیلمەكانیان بەپێی ئەجەندایەكی یەكسانی جێندەری دابڕێژنەوە و سنوورێك بۆسەرجەم ئەو بڵاوكراوە و بابەتانە دابنێن، كە لە خزمەتی ئافرەتاندا نین و، بەڵكو وێنای ناشیرین دەكەن و لە پێگەی كەم دەكەنەوە، ئەمەش بە دانانی ستافێكی شارەزا و بەرپرسیار دەكرێت لە سەرجەم كەناڵ و پەیجە فەرمییەكاندا و دانانی ئەجەندایەكی جێندەری بۆ سەرجەم پلان و پڕۆگرامی تیڤی و سۆشیال میدیاكان دەبێت.»

نووسەر و ڕۆژنامەنووس لوقمان بەرزنجی، ئەزموونی چەندین ساڵەی خۆی لەو بوارەدا دەخاتەڕوو و دەڵێت: «ئەوەی من بزانم لە ماوەی نزیكەی چل ساڵ كاركردنم لە بواری ڕاگەیاندن، تەنیا دەزگا ئەمنییەكان و پۆلیس بۆیان هەبووە و بەرپرس بوون لە لێكۆڵینەوە و بەدواداچوونی تاوانەكان، بەتایبەتی لە مەسەلەی كوشتن و هەڵكوتینە سەر ماڵ و سامانی خەڵك، لە دوای كۆتاهاتنی پەڕاوەكان لە لای دەزگا ئەمنییەكان، پۆلیس داوای لە ڕاگەیاندنەكان كردووە سەردانیان بكەن، كە چەند زانیارییەكی سنورداری زۆر كەمی داوە بە ڕاگەیاندكان لەسەر تاوانەكە. ئەوەی میدیاكانی كوردستان دەیكەن لە بەدواداچوون بۆ تاوانەكان و ئەو زێدەڕۆییە لەگەڵ كەسوكاری كوژراو و لایەنی بكوژ دەیكەن، ئەوە بەدەر لە یاسایە و پێویستە دەزگا ئەمنییەكان ڕێگە نەدەن بەو دەستخستنەناو كارەكانی ئەوان كە ڕێخۆشكەرە بۆ هەڵهاتنی تاوانبار، كە بە پێی یاسا نابێت بە هیچ شێوەیەك و بۆ هیچ دەزگایەكی ڕاگەیاندن نییە ببێتە بەشێك لە لێكۆڵەنەوە و بەدواداچوون لە تاوانەكان».

لوقمان بەرزنجی لە كۆتایی وتەكانیدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «لە غیابی نەبوونی یاسایەكی توكمەی ڕۆژنامەگەری لە كوردستان، ڕاگەیاندن بەڕەڵاییەكی زۆری پێوە دیارە، بە بەڵگەی ئەوەی ئێستا كۆنگرەی ڕۆژنامەوانی بووەتە دیاردەیەكی زەق بۆ تاوانبار و تاوانلێكراو، بێ ئەوەی هیچ دەزگایەكی ئەمنی ئاگادار بێت، هەڵبەت سۆشیال میدیا ڕۆڵێكی گەورە لەو بێسەروبەرییەی ڕاگەیاندن لە كوردستان دەبینێت».