لە ڕوانگەی مێژووییەوە ڕیفراندۆم مافێكی دەستووری و یاسایی هەموو گەلانی جیهانە بە گەلی كوردستانیشەوە، كێشەی سەرەكیی گەلی كوردستان لەگەڵ كۆی ڕژێم و دەسەڵاتەكانی ناوەند ئەوە بووە، تا ئێستاش هیچ گۆڕانكارییەك لە عەقڵییەتی حوكمڕانیی دەوڵەتی عێراقدا بەرامبەر چارەسەركردنی كێشەكانی گەلی كوردستان ڕووی نەداوە و، تا ئێستاش نایانەوێت ددان بەوەدا بنێنن كە گەلێكی دیكە لە عێراقدا هەیە، كە ناوی گەلی كوردستانە و، تەنانەت عێراقی دوای ساڵی 2003 و پاشان نووسینەوەی دەستوور لە ساڵی 2005 كە دەبوو بە حیساب عێراقێكی تازەی « فیدڕاڵی و دیموكراتی و فرەیی و پەرلەمانی» بێت، بەڵام وەك ئێستا دەبینین بە هەمان عەقڵییەتی ڕژێمەكانی پێشووی عێراق درێژە بە هەمان سیاسەتی رەتكردنەوەی مافەكانی گەلی كوردستان دەدات. بۆ قسەكردن لەسەر لایەنی مێژوویی و یاسایی ڕیفراندۆم و ڕێزگرتن لە دەنگی 92.3ی «بەڵێ»ی خەڵكی كوردستان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر شێرزاد زەكەریا محەمەد پسپۆر و شارەزا لە مێژوو و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی زاخۆ سازدا، لێرەدا پوختەی قسەكانی دەخەینەڕوو.

 

 

 

* دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ بەسەر بڕیارە مێژووییەكەی خەڵكی كوردستان و لایەنە سیاسییەكان بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم، ئایا وەكو كەسێكی ئەكادیمی و پسپۆڕ لە بواری مێژوو، تاچەند ئەنجامدانی ڕیفراندۆم گرنگ بوو؟

- بۆ قسەكردن لەسەر ڕیفراندۆم لە ڕوانگەی مێژووییەوە، ئەوا دەكرێت ئاماژە بەوە بكەین،كە بایەخی ڕیفراندۆم لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانی لە نێوان ساڵانی1914-1918 گرنگیی خۆی هەیە، هاوكات مافێكی مێژوویی میللەتی كورد و كوردستانییەكانە كە لێیان زەوت كراوە و ستەمیان بەرامبەر كراوە. وەكو ئاشكرایە لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانی ساڵانی 1914- 1918 كە لە ئەوروپا سەریهەڵدا و دواتر جیهانی گرتەوە، گۆڕانكاریی گەورە لە نەخشەی جیهانی ڕووی دا، گرنگترینی ئەو گۆڕانكارییانەش نەمانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەربەخۆبوونی زۆربەی ئەو میللەتانە بوو كە لە ژێر دەستی ئەو دەوڵەتانەدا بوون، بەداخیشەوە هەندێك میللەت ئەو شانسەیان دەست نەكەوت و ستەمیان لێ كرا. پێشێلی مافێكی گەورەیان كرا و، هەر بە ژێردەستەیی بە سەر دەوڵەتەكانی عەرەب و تورك و فارسدا دابەش كران و مانەوە، ئەمەش سەرەتای ناهەقی و پێشێلكردنی مافەكانی گەلی كورد بوو، بێ ئەوەی پرس بە خۆیان بكرێت، تەنیا دوو بژاردەیان هەبوو، مانەوە لەگەڵ توركیا، یان مانەوە لەگەڵ دەوڵەتە هاوسنوورەكانی كە كوردیان تێدایە، ئەوە بوو كوردەكان بە زەبری هێز و كوشتن و بڕین كەوتنە ژێردەستی فارس و تورك و عەرەبەوە، هەرچی ئەم بەشەیە كە هەرێمی كوردستانی پێ دەڵێن، تاوەكو 16/12/1925باشووری كوردستان پارچەیەك نەبوو لە عێراق، بەڵكو جێگای ململانێ بوو لە نێوان توركیا و بەریتانیا و (عێراق)دا، لەو كاتەدا بڕیار درا (ویلایەتی مووسڵ) باشووری كوردستان ببێتە پارچەیەك لە عێراق، ئەو عێراقەی دواتر لە ئاكامی یەكگرتنی سێ ویلایەتی (بەغدا و مووسڵ و بەسرا) دروست بوو، بەو مەرجەی: ئینتیدابی بەریتانی بۆ 25 ساڵ بمێنێت، هەرچەندە ئەم ماوەیەی نەخایاند و، تەنیا حەوت ساڵ بەردەوام بوو، خۆ ئەگەر ئینتیدابی بەریتانی بۆ 25 ساڵ بەردەوام بوایە، زۆر نەخشە و گۆڕانكاریی نوێ لە ناوچەكە و بە سەر هەرێمی كوردستاندا دروست دەبوو، لە 30/10/ 1932 عێراق سەربەخۆیی خۆی وەرگرت، بەمەش نەتوانرا ڕێككەوتنەكە هەمووی جێبەجێ بكرێت و، كورد هەموو مافە نەتەوەیی و یاسایی و مێژووییەكانی خۆی وەربگرتایە، بەمشێوەیە لە ساڵی 1925 تاكو ئێستا كورد لە ژێر زوڵم و ئەو ستەمە دەربازیان نەبووە و بەردەوام كەوتوونەتە بەر هەڕەشەی كۆمەڵكوژی و ئازار و مەینەتی و سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەی و داگیركردنی خاك، كەواتە ئەمە دەیسەلمێنێت ئەو ڕێككەوتنەی بەریتانیا كە بۆ درێژكردنەوەی ئینتیداب كردبووی، نەهاتبووە جێبەجێكردن، كاتێكیش ڕیفراندۆمی گەلی كورد بە ڕابەرایەتیی سیمبول و سەركردەی كاریزما مسعود بارزانی جێبەجێ كرا، وەرچەرخانێكی مێژوویی دروست كرد و، لەم ڕوانگەیەشەوە ڕیفراندۆم شەرعییەتی مێژوویی و یاسایی و سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی هەیە و، شۆڕشەكانی ئەیلوول و گوڵان و هەموو ڕاپەرین و بزووتنەوە ئازادیخوازەكانی گەلەكەمان بۆ ئەو زوڵمە مێژووییە دەگەڕێتەوە كە دەرهەق بە گەلی كوردستان كرا.

* كەواتە جەخت لەسەر ئەوە دەكەیتەوە كە هەموو شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی گەلی كوردستان بۆ سەربەخۆیی بووە؟

- هەموو شۆڕش و ڕاپەرینەكانی كوردستان هەر لە سەردەمی شێخ مەحموود و شێخ عەبدولسەلامی بارزانی و مەلا مستەفا بارزانی و شۆڕشی ئەیلوول و تا گوڵان و سەرهەڵدانی ڕاپەرین، كورد بۆ نان و ئاو شەڕی نەكردووە، بەڵكو بۆ ئازادی و سەربەخۆیی و سڕینەوەی ئەو زوڵم و ستەمە بووە كە لە مێژوودا بەرامبەری ئەنجام دراوە و، خەباتی بۆ مافی نەتەوایەتی كردووە، چونكە هەرچی مافی نەتەوایەتی و یاسایی و دەستووری و شەرعی هەیە، بە درێژایی حوكمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق، هەر یەكەو بە شێوەیەك و بە ڕێژەیەكی جیا پێشێلیان كردووە، دوالووتكە و ئامانجی هەموو ئەو شۆڕشانە گەیشتنە بە دەوڵەتی سەربەخۆ و گەڕانەوەی ئەو مافە زەوتكراوەی گەلی كورد و تێكڕای خەڵكی كوردستان. هەموو ئەو شۆڕشانە كە لە قۆناغە جیاجیاكاندا ئەنجام دراون، هەرچەندە بە ئاشكرا ڕانەگەیەندراون، بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی بووە و هەندێك جاریش ناوی حوكمی زاتی و فیدڕاڵی لێ نراوە، بە ڕێگە و شێوازی جیاجیا و دروشم و خەباتی جیاواز، ئامانجەكە پاراستنی كەرامەت و مافی گەلی كورد بووە لە ئازادی و سەربەخۆیی لەناو چوارچێوەی دەوڵەتێكی سەربەخۆدا، بەڵام لە هەقیقەتدا میللەتێك سەربەخۆ نەبێت، كەرامەت و مافی پارێزراو نابێت، میللەتانی بێدەوڵەت كۆمەڵكوژ دەكرێن و مافە شەرعی و یاساییەكانیان پێشێل دەكرێت، عەبدولموحسین سەعدون سیاسەتمەدار و كەسایەتیی ناسراوی عێراق داوای كردبوو مافی گەلی كورد بدرێت، هەر لەو بارەیەوە وتوویەتی:»لە دواڕۆژدا چۆن ئێمە لە دژی عوسمانی و ئینگلیز ڕاوەستاین، ئەوانیش دژی ئێمە ڕادەوەستنەوە.»

* سەرۆك مسعود بارزانی پێشتریش لە چەند بۆنەیەكدا بە جیهانی ڕاگەیاندبوو كە دەوڵەتی عێراق لە هەموو پرەنسیپە دەستوورییەكان لای داوە و، بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو هەڵدەگرێت و، گەلی كوردستانیش نابێتە پاشكۆ، یان بەشێك لە دەوڵەتێكی دیكتاتۆری، بەمەش ئەگەر میكانیزمێك نەدۆزرێتەوە، ئەوا پرسەكە ڕووبەڕووی گەلی كوردستان دەكاتەوە، هەر واشی كرد و، گەل بڕیاری سەربەخۆیی دا، ئەم هەنگاوەی سەرۆك بارزانی تا چەند بۆ سەركەوتنی ئیرادەی گەل گرنگ بوو؟

- كاریزما و سەركردایەتیی سەرۆك بارزانی لە شۆڕش و ڕاپەرین و ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لەكاتی هێرشكردنە سەر كوردستان و لە ڕیفراندۆمدا، گەلێك كاریگەر بوو، هەرچەندە ئەم ڕیفراندۆمە زۆر كارێكی ئاستەم و قورس بوو، تێكەڵ بە بەرژەوەندیی وڵاتانی ئیقلیمی و زلهێزەكانی جیهان بوو، بەڵام سەركردەی كاریزما لێرەدا دەردەكەوێت كە ئەو نەكەوتە ژێر فشار و هەڕەشەی ئەنجامنەدانی ڕیفراندۆم، ئەگەر خوانەخواستە ڕیفراندۆم ئەنجام نەدرایە، ئیرادەی گەلێك تێكدەشكا و بوێریی ئەوەی نەدەبوو تەنانەت داوای مافەكانی خۆیشی بكات، ناوی سەرۆك بۆ بەدەستهێنانی مافی گەلی كورد لە مێژوودا دەنووسرێتەوە و، وەكو چۆن كۆشكی سەرۆكایەتیی لە شەڕی داعش بردە سەنگەرەكانی پێشەوەی پێشمەرگە، بە هەمان شێوە دەستبەرداری دەسەڵات و نفووز و بەدەستهێنانی دەستكەوتی شەخسی بوو، گەلەكەی بەرەو دەنگدان بۆ سەربەخۆیی نەك ژێردەستەیی برد و ئیرادەی گەلێكی سەرخست، لەم قۆناغەدا سەرۆك بارزانی ویستی گەلی لە ڕیفراندۆمدا سەرخست و بۆ قۆناغێكی دیكە دەكرێت ڕوو لە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی بكەین لە سەرانسەری هەرێمی كوردستاندا.

* زۆرجار لە پێش ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكە لێرەولەوێ دەنگۆی ئەوە هەبوو ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم پرۆسەی ڕیفراندۆم نەیانگرێتەوە، سەرۆك بارزانی بڕیارە مێژووییەكەی خۆی دا و لە سەرانسەری خاكی هەرێمی كوردستان دەنگی (بەڵێ)ی لە ڕیفراندۆم سەرخست، ئەمە تاچەند بۆ كوردستانییەتی ئەم ناوچانە گرنگ بوو؟

- سازدانی ڕیفراندۆم لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بووە بەڵگەیەكی مێژوویی و دیكۆمێنتێكی یاسایی، بەوەی ئەم ناوچانە كوردستانین و دەبێت بە ڕێگەی جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور، لە نێوان هەرێم و ناوەند چارەسەر بكرێت، خۆ ئەگەر لەم ناوچانەشدا ڕیفراندۆم ئەنجام نەدرایە، هەر سوپای عێراق و میلیشیاتە چەكدارەكانی بە پاڵپشتیی دەرەكی بڕیاری داگیركردنەوەی ئەم ناوچانەیان دابوو، گرنگ نییە كەی و چۆن ئیرادەی گەلی كوردستان بۆ سەربەخۆیی جێبەجێ دەكرێت، گرنگ ئەوەیە ڕۆژێك دێت و ئەم خەونە كە لەسەر دەستی سەرۆك بارزانی بووە واقیع، دێتەدی و كورد دەبێتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆی، بەڵێنی بلفۆرد كە وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لە ساڵی 1917بەڵێنی بە جووەكان دا، لە ساڵی 1948 بەڵێنەكە جێبەجێ كرا، ئەمەش واتا لە دوای 31 ساڵ جووەكان بوونە خاوەنی دەوڵەتی خۆیان، ئێمەش وەكو كورد لەسەر نەخشەی جیهان ئەگەر خۆڕاگر و خەباتگێڕ و یەكگرتوو بین، ئەوا بە تەئكید هەر دەبینە خاوەنی دەوڵەتی خۆمان.

* ئایا تا چەند یەكگرتوویی و یەكڕیزیی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر پرەنسیپە نیشتمانی و نەتەوەییەكان گرنگە؟

- سەرۆك بارزانی وێڕای ناكۆكییە سیاسییەكان و ململانێ و دەستێوەردانی وڵاتانی دراوسێ لەناو كاروباری نێوخۆی عێراق و كوردستاندا، بەڵام لەسەر پرسی سەربەخۆیی و ڕیفراندۆم توانیویەتی یەكدەنگی و یەكڕیزیی خەڵكی كوردستان دروست بكات، ڕیفراندۆم ئیرادەی گەلێك بوو، كەس نەیدەتوانی بەشداری نەكات، بەڵام لە هەموو قۆناغ و سەردەمێكدا كەسانێكی كەم هەن كە لێرەولەوێ بە هۆی ڕق و قین و نەزانین و بە فریودان و هاندانەوە دەكڕدرێن بۆ دژایەتیكردنی پرەنسیپە نیشتمانییەكان، خۆشبەختانە لە بەشداریكردنی ڕیفراندۆمدا سەرۆك بارزانی توانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و گەلی كورد هەمووان یەك بخات و یەكگرتوو بن.

* ئایا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و گەلانی عێراق بیریان لەوە كردووەتەوە بۆچی گەلی كوردستان پەنای بۆ ڕیفراندۆم برد؟ بە واتایەكی دیكە چی بكرێت بۆ ئەوەی زیاتر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئاگای لەم ویست و خواستەی گەلی كورد بێت بۆ سەربەخۆیی؟

- پرسی كورد بووەتە پرسێكی نێودەوڵەتی و چیتر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێ ئاگا نییە لەم پرسە گرنگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام پێویستە كوردیش یەكگرتوو و بەهێز بێت، سەرۆك بارزانی وەكو كاریزما و سەرۆكی كوردان دەبێت هێزێكی گەورەی لەپشت بێت، ئەویش یەكگرتوویی و یەكدەنگییە، ڕاستە ئیرادەی گەلی كورد وای كرد، ئەو هێزانەی شەرمنانە دەیانڕوانییە ڕیفراندۆم، یان لە ژێر فشار و پاڵەپەستۆی دەرەكیدا بوون، ئەوانیش بەشداری لە ڕیفراندۆم بكەن، بەڵام یەكگرتوویی و یەكدەنگی هێز و دامەزراوەی نیشتمانیی بەهێزی دەوێت، داگیركەر كار بۆ لەناوبردنی پیرۆزییەكانی نیشتمانی دەكات و دەیەوێت بە دەستی لایەنی سیاسی و كەسانێكی خۆفرۆش پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان سووك بكات، میللەتی كورد سەلماندوویەتی هەزارەها قوربانیی داوە تاوەكو ژێردەست نەبێت، ڕەشكردنی ڕیفراندۆم هەوڵێكە بۆ لاوازكردنی پێگەی كورد، ڕیفراندۆم مەزنترین كارتە بە دەست گەلی كورد و كوردستانییەكانەوە بۆ پاراستنی كەرامەت و گەیشتن بە سەربەخۆیی. ڕۆژێ دێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتەكان ددان بەم ڕیفراندۆمەدا دەنێن و ئەو ڕاستییە مێژووییەیان بۆ دەردەكەوێت كە عێراقی بە زۆر پێكەوە لكێندراو تێك دەچێت و، چیتر كوردێكی مۆدێرنی پێشكەوتووخواز ناتوانێت لەگەڵ دەسەڵاتێكی ناوەنددا بژی، كە مافە دەستووری و یاساییەكانی بە ناوی زۆرینەوە پێشێل بكات، گرنگ ئەوەیە كورد ستراتیژیەتی پێكەوەژیان و لێبووردەیی و مافەكانی مرۆڤ و پاراستنی ئاوارە و پەناهەندە بپارێزێت و ڕێز لە ئایین و ئایینزا و نەتەوەكان بگرێت، گەلی كوردیش بۆ گۆڕانكارییە گەورەكان خۆی ئامادە بكات، كە هەموو پێشبینیەكان بۆ ئەوە دەچن، گۆڕانكاریی گەورە لە نەخشە و سیستمی جیهاندا ڕوودەدات و دەوڵەتانی مەزن كار دەكەن بۆ دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی جیهان، ئێمەش دەتوانین ڕیفراندۆم وەكو كارتێكی بەهێز بەكار بهێنین. ئەوەی من زۆر نیگەران دەكات ئەو بێسەروبەرییەی دەزگاكانی ڕاگەیاندنە كە بە شێوەیەكی زۆر نابەرپرسانە و ناپڕۆڤیشناڵانە باسی ڕیفراندۆم دەكەن و مێژوو بەلاڕێدا دەبەن، لەكاتێكدا هەر كەسێك و دەزگایەك دژی ئیرادەی گەلێك بوەستێتەوە بۆ سەربەخۆیی و ئازادی، ئەوا تەنیا ڕووڕەشی بۆ دەمێنێتەوە، چونكە دواجار هەر ئیرادەی گەل سەردەكەوێت و میللەتی كورد كە بە ڕێژەی زیاتر لە 92% بە بەڵێ دەنگ بدات، دەبێت بزانین ئەەمە ئیرادەیەكی پۆڵایینە و ویستی گەلە بۆ سەربەخۆیی.