چیایی تەیمور عەبدال ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ گوڵان: بەكارهێنانی دادگای بەناو فیدڕاڵی وەك كارتێكی گوشاری سیاسی بووەتە واقیعێكی بەرجەستە
پرۆسەی سیاسیی عێراق دوچاری چەقبەستنێكی ئاڵۆز بووەتەوە و، لە ئاسۆدا ئەگەری كرانەوە و خاوكردنەوەی گرێكوێرەكان بەدی ناكرێت، تا ئێستا هیچ یەكێك لە دەستپێشخەرییەكانیش نەیانتوانی بەرەوپێشچوونێكی بەرچاو بەدی بهێنن و زەمینە ساز بكەن بۆ هەڵگرتنی هەنگاوی پێویست، بۆ خستنەگەڕی هەوڵەكان بە ئاراستەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و پێكهێنانی حكومەت. ئەم پرسانە و چەند پرس و پەرەسەندنێكی دیكەی پەیوەست بوونە تەوەری دیمانەیەكی گوڵان لەگەڵ چیايی تەیمور عەبدال ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.
* لە هەرسێ دەسەڵاتە سەرەكییەكەی دەوڵەتی عێراق (پەرلەمان، حكومەت، سەرۆك كۆمار) تەنیا سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەڵبژێردراوە و، دوو سەرۆكایەتییەكەی دیكە (حكومەت، كۆمار) دوچاری چەقبەستن بوونەتەوە، پەرلەمانیش لە دانیشتنەكانی بەردەوامە و یاسا دەردەكات، ئایا ئەم بارودۆخە تاكەی بەردەوام دەبێت و چارەنووسی ئەم خولەی پەرلەمان بەرەو كۆێ دەچێت؟
- ڕاستە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دوچاری چەقبەستن بووە و، لە دوای هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دەبوو دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كومار بەڕێوە بچێت، بەڵام لە میانەی دوو دانیشتندا نەمانتوانی (نیسابی یاسایی) كە بە گوێرەی شرۆڤەی داگای فیدڕاڵی دوو لە سەر سێی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانە، بۆ دانیشتنەكە تەواو بكەین، ئەمەش لەبەر دوو هۆكار بوو، یەكەم ئەوە بوو كە (چوارچێوەی هەماهەنگی) هەموو سەنگ و هێزی خۆیان بەكار هێنا، بۆ ئەوەی (نیساب)ی دانیشتنەكان تەواو نەبێت، بۆ ئەم مەبەستەش باس لەوە كرا كە پەنایان بردووەتە بەر گوشار و هەڕەشە و (ئیغرائات) لە بەرامبەر هێز و لایەنەكان، بە تایبەت لە بەرامبەر نوێنەرانی سەربەخۆ، تا ئامادەی دانیشتنەكان نەبن. هۆكاری دووەم پەیوەستە بە شیكردنەوەی دادگای فیدڕاڵی بۆ نیسابی یاسایی دانیشتنی سەرۆك كومار و ڕەچاونەكردنی بەرژەوەندیی باڵای وڵات، كە چەند مانگێكە وڵات بێ سەرۆك كۆمارە و حكومەتی پێك نەهێناوە و عێراق لە بۆشایی دەستووریدایە. من پێموایە بۆ شكاندنی ئەم بەستەڵەكە سیاسی و حوكمڕانییە چەند ڕێگەیەكمان لە پێشە، یەكەمیان هێشتنەوەی (كازمی)یە وەكو پاڵێوراوێك كە جێی ڕێككەوتنی لایەنەكان بێت بۆ پێكهێنانی حكومەت و پێدانی چەند وەزارەتێك بە هاوپەیمانی هەماهەنگی، ڕێگەچارەی دووەم: موقتەدا سەدر هەوڵ بدات هەندێك لە سەركردەكانی هاوپەیمانی بهێنێتە ڕیزەكانی و زۆرینەی نوێنەرانی سەربەخۆ ڕازی بكات، لەگەڵ ئەو كوتلە بچووكەكان بێنە ناو هاپەیمانیەتی ڕزگاركردن. ڕێگەچارەی سێیەم: ئەنجومەنی نوێنەران خۆی هەڵبوەشێنێتەوە بەو میكانیزمە دەستوورییانەی لە ئارادان، هەرچەندە ئەمەش كۆسپ و لەمپەڕی زۆری لە ڕێیە، هەر لە هەڵوێستی هێزە سیاسییەكان و خودی نوێنەران و ترس و نیگەرانی لە ڕاددەی بەشداربوونی خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا.
* لەماوەی ڕابردوودا گرووپێك چەكداری لە یاسا دەرچوو بە ناوی دەستەی هەماهەنگیی بەرەنگاری (هیئة تنسیق المقاومة) هەڕەشەیەكی گەورەیان لە هەرێمی كوردستان كرد و، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانیش بە توندی وەڵامی دانەوە، ئایا ئەم پرسە لە ناو پەرلەمانی عێراق هیچ باسی لێ كراوە؟ یان ئایا كاتێك هەڕەشەیەكی لەو جۆرە لە وجوودی كیانی هەرێمی كوردستان دەكرێت، پێویستە پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی چۆن بێت؟
- ئەوەی جێی هەڵوەستەیە لە بارەی هەڕەشەكانی دەستەی هەماهەنگیی بەرەنگاری (هیئة تنسیق المقاومة) ئەوەیە كە هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی عێراق هیچ هەڵویستێكی بەرچاویان نەبووە، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە حكومەت لاوازە و لایەنە پەیوەندیدارەكان بە ئەركی خویان هەڵناسن و، ناتوانن هیچ هەڵوێستێكی توندیان هەبێت، جێی داخە كە لە ئەنجومەنی نوێنەرانیش هیچ كاردانەوەیەك بەدی نەكرا، ئەگەرچی دەبووایە لایەن و كوتلە كوردستانییەكان وەكو (أضعف الأیمان) بەیاننامەیەك ئامادە بكەن و بخوێندرێتەوە و، دەبوو كار بكەن لەسەر بەڕێوەبردنی دانیشنێكی كتوپڕ لەسەر ئەم هەڕەشانە، هەرچۆنێك بێت ئەم هەڕەشە و هەڵوێستانە كارتی گوشاری سیاسین لەسەر هەرێم و، بەتایبەت لە سەر پارتی دیموكراتی كوردستان، بۆ سازشكردن بۆ هەندێك داواكاریی نێوخۆی عێراق، بە تایبەتی لە پەیوەندی بە پێكهێنانی حكومەت و هەروەها هەندێك داواكاریی هێزی ئیقلیمی، لەم ڕووەوە دەكرێت بڵێین هیچ شتێك نەماوە بە ناوی سەروەریی خاكی عێراق.
* وەك ئاگاداریت هەر چوار دەسەڵاتەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتیی هەرێم، حكومەت، پەرلەمان، ئەنجومەنی دادوەری)، بڕیارەكەی بەناو دادگای فیدڕاڵیی عێراقیان ڕەت كردەوە و، بە بڕیارێكی سیاسییان لە قەڵەم دا، لە بەرامبەریشدا وەزارەتی نەوتی عێراق چەندین هەنگاوی دوژمنكارانەی هەڵگرتووە بۆ سەپاندنی ئەو بڕیارە سیاسییەی بەناو دادگای فیدڕاڵی لەسەر هەرێمی كوردستان، ئایا ئەم هەڵكشانە ناجۆرە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، لەلایەن پەرلەمانی عێراق و هاوپەیمانی ئینقازی وەتەن چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت؟
- ئەوەی پەیوەست بێت بە گوشاری سەر حكومەتی هەرێم و بە كارهێنانی دادگای بەناو فیدڕاڵی وەكو ئامرازێكی فشاری سیایی، ئەوا بە داخەوە ئەمە بووەتە واقیعێكی بەرجەستە و، لەم ڕووەوە نەك هەر كورد، بەڵكو هەندێك هێزی سیاسیی سوننە و شیعەش پێیان وایە دادگای بەناو فیدڕاڵی بە تایبەتی لە دوای بڕیارەكانی ئەم دواییەوە بێلایەن و سەربەخۆ نییە لە بڕیارەكانی و (ئینتیقائییەتێكی) زۆری پێوە دیارە لە بڕیارداندا، و هەست دەكرێت هەژمونێكی لەسەرە، ئەگەرنا داوایەك لە ساڵی (٢٠١٢) كرابێت و بێیت لە كەشێكی هەستیار و مەترسیدا دوای (١٠)ساڵ یەكلای بكەیتەوە و ڕەچاوی بڕگە ڕوون و ئاشكراكانی دەستوور نەكەیت لە حوكمەكەدا، پێموایە پێویستە بیر لەوە بكەینەوە جارێكی دیكە هەیكەلییەت و كار و ئەركەكانی ئەم دەزگا گرنگە (دادگای فیدراڵی) دابڕێژرێتەوە، بە شێوەیەك كە بێلایەن و پیشەییانە كاری خۆی ئەنجام بدات و، نەبێتە ئامرازێك بۆ گوشارخستنەسەر هیچ هێز و لایەن و كەسێك.
* هەر لەم ماوەیەدا و لەسەر داوای سەرۆك كۆمار، دادگای فیدڕاڵی پڕۆژە یاسای ئاسایشی خۆراكی ڕەت كردەوە و، بە حكومەتی تەسریفی ئەعمال ناوزەدی كرد، دوای ئەوەش پەرلەمان بە ڕێگەی داواكاریی ژمارەیەك پەرلەمانتار خوێندنەوەی یەكەمی بۆ پڕۆژە یاساكە كرد، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئەم هەنگاوەی پەرلەمان ئایا ڕەتكردنەوەی بڕیارەكەی بەناو دادگای فیدراڵی نەبوو؟ ئایا ئەم پڕۆژە یاسایە لە ناو پەرلەمان تێپەڕ دەبێت و دەنگی لەسەر دەدرێت؟ ئەگەر تێپەڕ ببێت، ئایا شایستەكانی هەرێمی كوردستان لەخۆ دەگرێت؟
- ئەوە ڕاستە كە دادگای فیدڕاڵ ئەم پڕۆژە یاسایەی ڕەت كردەوە، بە پاساوی ئەوەی كە حكومەتەكە كاربەڕێكەرە و ئەویش بەم سیفەتە ناتوانێت هیچ پڕۆژە یاسایەك پێشنیار بكات، هەر چۆنێك بێت بە هۆی باری نالەباری خەڵك و پێویستی دابینكردنی بەشە خۆراكی مانگانە و دەستەبەركردنی كارەبا و دانەوەی قەرزەكانی ئێران و دەستپێكردنەوەی پڕۆژە ڕاوەستاوەكان، لێژنەی دارایی لە ئەنجومەنی وەزیران بە ناچاری ئەم پێشنیاری یاسایە (ڕەتكردنەوەی پڕۆژە یاسای ئاسایشی خۆراك)ی پێشكەش بە سەرۆكایەتیی پەرلەمان كردووە، بۆ ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندی بكات و ببێتە یاسا و جێبەجێ بكرێت، لەم ڕووەوە هەندێك گومان و هەستیاری هاتنەئاراوە لە بارەی گوژمەی زەبەلاحی پڕوژەكە كە دەگاتە (٣٥) ترلیۆن دینار، چونكە ئەمە دەرفەتی ئەوە دروست دەكات كە خراپ بەكار بهێنرێت و، لە هەمان كاتدا ترسی ئەوە هەیە ببێتە جێگرەوەی بودجەی ئەمساڵ، بە تێڕوانینی من ئەگەر ئەم پڕۆژە یاسایە تەنیا بوارەكانی خۆراك و دابینكردنی كارەبا بگرێتەوە و تێكڕای پارەكە (١٠تا ١٢) ترلیۆن دینار بێت، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندی بكات و ڕەنگە كەسیش بوێری ئەوەی نەبێت بە هۆی تووڕەیی و ناڕەزایی خەڵكەوە داوا لە دژی تۆمار بكات. ئەوەی پەیوەست بێت بە پشكی هەرێمی كوردستانەوە، ئەوا بڕ و پشكێكی زۆر نابێت، چونكە ئەم گوژمەیە لە داهاتی زیادی نرخی نەوت تەرخان دەكرێت.
* ئایا سەرۆك كۆمار بەو سیفەتەی پارێزەری دەستوورە، ناتوانێت سنوورێك بۆ بەناو دادگای فیدڕاڵی دابنێت كە لە بری تەفسیر بۆ بەندەكانی دەستوور، ڕۆڵی موشەریع دەگێڕێت؟
- لە ڕاستیدا سەرۆك كومار وەكو پارێزەری دەستوور بە ئەركی خۆی هەڵنەساوە، چونكە زۆرجار بڕگە و ماددەكانی دەستوور جێبەجێ نەكراون و بگرە پێشێل كراون و هیچ هەڵوێستێكی لێی بەدی نەكراوە، و بە تایبەتی لەو پێشێلكارییەی بەرامبەر مافەكانی كورد دەكرێت، لە نێویاندا بەعەرەبكردنی خاك و زەویی كشتوكاڵیی كورد و دوسێی پارێزگاری سەپێندراوی شاری كەركووك، لەبەر ئەوە جێی داخە سەرۆك كۆمار لە ئاست ئەركەكانیدا نەبووە، لەبەر ئەمەش پارتی دیموكراتی كوردستان پێی باشە كەسێكی دیكە ئەم پۆستە وەربگرێت و ئەو ئەركانە ئەدا بكات كە ئەم پۆستە لێی دەخوازێت.
* هەر دوو بەرەی ئینقاز و ئیتار دژی ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن و، هەڵوەشانەوەی پەرلەمانن، پرسیار ئەوەیە ئەگەر ئەم چەقبەستنە سیاسییە بەردەوام بێت، ئایا بارودۆخەكە بەرەو ئەوە ناڕوات سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆماری ئێستا، خولێكیان بۆ تازە بكرێتەوە؟
- بارودۆخ و پرۆسەی سیاسیی عێراق لە هەلومەرجێكی نالەباردایە و هێزە سیاسییەكانیش بە ئاراستەی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران كار ناكەن و، خواستێك بەدی ناكرێت بۆ ئەوەی كار بكرێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پێشوەخت، هەروەك ئاشكرایە كە (موقتەدا سەدر) سوورە لەسەر دوورخستنەوەی (نووری مالیكی) لە پرۆسەی حوكمڕانی و لایەنی بەرامبەریش پێداگری دەكات لەسەر مانەوەی لە نێو پرۆسە سیاسییەكەدا و نایانەوێت دەستبەرداری جڵەوی حوكمڕانی بن، چونكە ترسیان هەیە لە ئاشكرابوونی گەندەڵی و كەموكوڕییەكانیان و نیگەرانن لەوەی دوچاری لێپرسینەوە ببنەوە، بۆیە ئەوە چاوەڕوان دەكرێت ئەم چەقبەستنە درێژەی هەبێت و سیناریۆیەكی هاوشێوەی وڵاتی لوبنان دووبارە ببێتەوە، كە ئەوە بوو بۆ ماوەی دوو ساڵ و نیو بێ حكومەت مانەوە، بە هۆی بوونی سێیەكی پەكخەر.
