«سەروەریی عێراق و سووریا و لوبنان لەژێر مەترسیدایە و بەرەو لێواری هەڵدێر و هەڵوەشانەوە دەڕۆن»

 

«هەیكەلەی تازەی ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»، ناونیشانی ئەو پەنێڵە بوو كە لە ڕۆژی سێ شەممەی ڕابردوو (24ی ئایاری 2022) لە كۆڕبەندی ساڵانەی داڤۆس بەڕێوەچوو، لەم پەنێڵەدا كە هەریەكە لە بەڕێزان «مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەحمەد ناسر ئال-محەمەد سەباح وەزیری دەرەوەی دەوڵەتی كوەیت، ئەیمەن ئەلسەفەدی وەزیری دەرەوەی شانشینی ئوردن، فەیسەڵ بن فەرحان ئال سعوود وەزیری دەرەوەی سعودیە» تیایدا ئامادە بوون، باس لە هەیكەلەی تازەی ئاسایشی ڕۆژهەڵات كرا بۆ ئەوەی ئەو مەترسییانەی لەسەر ئاسایشی ڕۆژهەڵات بوونیان هەیە، بە شێوازێكی دەستەجەمعی چارەسەر بكرێن و، كێشە و مەترسییەكانیش لە هەر یەك لە «عێراق و سووریا و لوبنان»ـەوە سەرچاوە دەگرن. ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم هەڕەشە و مەترسییانە پێویستیان بە دەستنیشانكردنێكی لۆژیكانەی ئەو هۆكارانە هەیە كە بوونە هۆی سەرهەڵدانی كۆمەڵێك كێشەی كەڵەكەبووی چارەسەرنەكراو و دەرهاویشتەكەشی ئەوەیە كە هەڕەشە لە ئاسایش و سەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات و، هەرێمی كوردستانیش لە ناو دەوڵەتی عێراقدا یەكێكە لەو ناوچانەی بەردەوام بە هۆی بڕیارە هەڵەكانی حكومەتی بەغدا و نەبوونی سەربەخۆیی لە وەرگرتنی بڕیاری سیاسیدا، كەوتووەتە ژێر گوشار و هەڕەشەی ڕۆكێتبارانی دەوڵەتانی دراوسێی و چەكدارە لە یاسا دەرچووەكانی ناو عێراق، لە ناو كۆی گشتی ئەم هاوكێشە ئاڵۆزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەرێمی كوردستان كە بە دوورگەیەكی سەقامگیر و پڕ لە ئاشتی لەم دەریا شڵەژاوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسراوە، ئێستا بە هۆی شكستی حوكمڕانی و دەستتێوەردانی دەرەكی لە بڕیاری سیاسیی عێراقدا، خەریكە ئاشتی و سەقامگیرییەكەی دەكەوێتە مەترسییەوە، هەر بۆیە لەسەر ئاستی هەوڵەكان بۆ دووبارە بونیادنانەوەی هەیكەلەیەكی تازەی ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك كاراكتەرێكی كارا پێشوازی لێ دەكرێت و لەسەر ئاستی دیالۆگ و گفتوگۆ بۆ بونیادنانی ئەم هەیكەلە تازەی ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئامادەبوونی هەیە و، ئەم قەوارەیەی هەرێمی كوردستانیش وەك بەشێك لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بەوە هەیە هاوكاری بكرێت و، ئەو گوشار و هەڕەشانەی لە سەریەتی دوور بخرێنەوە.

ئەوەی لەم پەنێڵەدا هەموو بەشداربووان بە شێوازی جیاواز جەختیان لەسەر كردەوە و ئاماژەیان پێ كرد، ئەوەیە كە سەرچاوەی هەڕەشەكان لەو وڵاتانەوە سەرچاوە دەگرن كە ئێران ناوی لێناوە «هیلالی شیعی» ئەمەش لە تارانەوە درێژ دەبێتەوە بۆ عێراق و سووریا و لوبنان، هەروەها دیوی یەمەنیشەوە دیسان كە چەكدارانی «حوسی» بوونە هەڕەشە بۆ سەر بەشێك لە دەوڵەتانی كەنداو، بەتایبەتی سعودیە و ئیمارات، دیسانەوە ئەوانیش بە شێوەیەك لە شێوەكان لەژێر كاریگەریی ئێراندا ئەو هەڕەشانە دەكەن، هەموو ئەمانەش بوونە هۆكاری ئەوەی ئەو دەوڵەتانە «عێراق، سووریا، لوبنان» گەیشتوونەتە ئەو حاڵەتەی نەك هەر سەروەریی خۆیان لە دەست بدەن، بەڵكو گەیشتووەتە ئەوەی بەرەو لیواری هەڵدێر و لەبەریەك هەڵوەشانەوە بچن، ئەمەش بە ڕاشكاوی لە «عێراق و لوبنان» لە ئاكامی ئەو هەڵبژاردنانە ڕەنگی داوەتەوە كە هاووڵاتیانی عێراق و لوبنان سزای ئەو لایەن و میلیشیایانەیان دا كە بەتەنگ وڵاتەكەی خۆیانەوە نین و خۆیان بە بەشێك لە ئەجیندای وڵاتێكی دیكە دەزانن. لەم ڕوانگەیەوە ئەگەر سەیری لایەنەكانی ناو ئیتاری تەنسیقی شیعە لە عێراقدا بكەین، دەبینین لە هەڵبژاردنی ئەم جارەی عێراقدا بوونە كەمینەیەك كە ناتوانن حكومەت پێك بهێنن و، ڕێز لە ئاكامی هەڵبژاردنەكە ناگرن و/ لە ڕێگای بەناو «دادگای فیدڕاڵی»یەوە شتێكیان دروست كردووە كە دەبێت دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان ئامادە بن بۆ ئەوەی حكومەت پێك بهێندرێت، بەمەش «سێیەكی پەكخەر»یان دروست كردووە و خەریكە بەم میكانیزمە عێراق بەرەو پاشاگەردانییەكی نەبینراو دەبن، لە سەرووی ئەمانەشەوە هەر بە ڕێگەی بەناو دادگای فیدڕاڵی گوشارێكی گەورەیان لەسەر سێكتەری نەوت و گازی هەرێمی كوردستان دروست كردووە و، بەردەوامیش هەڕەشەی جۆراوجۆر ئاراستەی هەرێمەكە دەكەن، لە هەڵبژاردنی ئەم جارەی لوبنانیشدا دەنگدەران «زۆرینە»یان لە «حزبوڵا و هاوپەیمانەكانی» وەرگرتەوە و ئەمەش هەڕەشەیەكی دیكەیە كە مەترسی ئەوەی لێ دەكرێت، لوبنان بەرەو هەڵوەشانەوە ببات و دووبارە بگەڕێتەوە بۆ ناو گێژاوی ئاژاوە و پاشاگەردانی، سەبارەت بە سووریاش كە ئەویش بمانەوێت، یان نەمانەوێت، بەشێكە لەو سیاسەتەی كە لە تارانەوە ئاراستە دەكرێت، نیوەی دانیشتووانەكەی بوونەتە ئاوارە لە لوبنان و ئەردەن و هەرێمی كوردستان و، وەك ئەیمەن ئەلسەفەدی وەزیری دەرەوەی ئوردن لە پەنێڵەكە ئاماژەی پێ كرد، 50%ی ئاوارەكانی سووریا لە لوبنان و ئوردن تەمەنیان خوار 15 ساڵە و، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەوانە وڵاتی خۆیان نەبینیوە و نازانن سووریا چییە، بۆیە دەبێت چارەسەرێكی بەپەلە بۆ گێڕانەوەی ئەو ئاوارانە بكرێت كە بارگرانییەكی گەورەی بەتایبەتی لەسەر لوبنان دروست كردووە، یانیش دەبێت زەمینە خۆش بكرێت بۆ ئەوەی گەلی سووریا خۆی بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات و كێشەكانی چارەسەر بكات.

ئەوەی جێگەی مەترسیی گەورەیە و بووەتە هەڕەشەیەكی گەورە بۆ سەر ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەیە كە كاتێك هەوڵەكان بۆ دەستنیشانكردنی فاكتەرە ڕاستەقینەكانی ئەم كێشانە دەخرێنەگەڕ، تەنیا چارەسەر بۆ كۆی ئەم كێشانە ئەوەیە كە گەلی ئەو دەوڵەتانە خاوەنی بڕیاری سیاسیی خۆیان بن و خۆیان بریار لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی خۆیان بدەن، بەڵام كێشەی سەرەكی ئەوەیە، هێزێكی دەرەكی هەیە ڕێگە نادات گەلی ئەو وڵاتانە بڕیاری خۆیان بدەن، ئەمەش وای كردووە لە بری ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێن، كێشەكان لەسەر یەك كەڵەكە دەبن و كێشەی دیكەی بۆ زیاد دەبێت.

 گرنگیی ئاسایشی هەرێمی كوردستان

بۆ ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

لەوانەیە ئەو پرسیارە لە جێگەی خۆیدا بێت، ئەگەر بپرسین: بۆچی بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بانگهێشتی ئەم پەنێڵە گرنگەی كۆڕبەندی ئابووریی داڤۆس دەكرێت، بەڵام سەرۆك وەزیران، یان هەر نوێنەرێكی دیكەی دەوڵەتی عێراق بانگهێشت نەكراون؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوە نییە كە هەرێمی كوردستان لە دەوڵەتی عێراق گرنگترە، یان هەرێمی كوردستان بەشێك نییە لە دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق، بەڵكو وەڵامە دروستەكە ئەوەیە كە لە ڕوانگەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە، عێراق وەك دەوڵەت خۆی بووەتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها بووەتە هەڕەشە بۆ ئاشتی و ئارامیی هەرێمی كوردستانیش كە هەرێمیكی فیدڕاڵییە لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراقدا، ئەمە ئەوەمان پێ دەڵێت، كۆڕبەندێكی نێودەوڵەتی وەك «كۆڕبەندی ئابووریی داڤۆس» كە ساڵانە بۆ ئەوە گرێ دەرێت، چارەسەری ئەو كێشانە بكات كە جیهان بە دەستییەوە دەناڵێنێت، بانگهێشتی ئەو لایەنانە ناكات كە خۆیان سەرچاوەی هەڕەشە و كێشەكانن و ئامادەش نین بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان بگەڕێنەوە بۆ دەنگ و دەسەڵاتی گەلەكانیان.

سەبارەت بە ئاسایشی هەرێمی كوردستان و ئەو ڕۆكێتانەی لەلایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە ئاراستەی هەولێر كران، ئەو پرسیارە ڕووبەڕووی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرا: «ئێوە چۆن سەیری ئەو هەڕەشەیانە دەكەن؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا بەڕێز مسرور بارزانی ئاماژەی بەوە كرد «پێویستە كاتێك باسی ئاسایشی نیشتمانی دەكەین، لەسەر ئاسایشی هەرێمیش هەڵوەستە بكەین. زۆر جاران لە هەندێك پرسدا بەدحاڵیبوون هەیە و، هەروەها خواست و ویستیش بۆ دەستتێوەردان لەلایەن ئێرانەوە بۆ كاروباری ناوخۆی عێراق هەیە»، لەم دەروازەیەوە سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بە هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەری ساڵی پار (2021) كرد و جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە خەڵكی عێراق دەنگیان دا، بۆ ئەوەی بزانن چ حكومەتێك پێكدەهێنن، بەڵام لایەنە براوەكانی هەڵبژاردن كە هاوپەیمانییەكیان لەنێوان كورد و سوننە و تەیاری سەدر پێكهێنابوو، نەیانتوانی حكومەت پێكبهێنن، ئەمەش لەبەر ئەوە بوو كە داگای عێراقی بڕیارێكی دەركرد، بەوەی ئەگەر دوو لەسەر سێی پەرلەمانتاران ئامادە، نەبن ئەوا ناكرێت حكومەت پێكبهێنرێت، كە ئەمەش دیاردەیەكی نامۆیە و بۆ ئاستەنگ دروستكردنە بۆ ئەوەی نەتوانرێت حكومەت پێكبهێنرێت.

ئەو گوشار و ئاستەنگانەی بۆ پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دروست دەكرێن، هەروەها ئەو ڕۆكێتانەش كە لە ئێرانەوە ئاراستەی هەولێر كران، بەداخەوە هەموویان ناردنی نامەی گوشار و هەڕەشە و دەستتێوەردانن لە كاروباری ناوخۆی عێراقن، هەر بۆیە سەرۆك وەزیرانی كوردستان بۆ ڕێگرتن لە دووبارەبوونەوەی ئەو جۆرە هێرشانە بۆ سەر هەرێمی كوردستان لە «پلاتفۆرمی داڤۆس»ـەوە بە جیهانی ڕاگەیاند، ئەمە پێویستی بە هەوڵێكی سەرتاپاگیری هەمەلایەنەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و تەنانەت ئەمریكا و ئەو دەوڵەتانەش هەیە كە بەرژەوەندییان لەم ناوچەیە هەیە و مەبەستیانە ڕێز لە سەروەریی عێراق بگرن، هەروەها چارەسەری كێشەكانی عێراق پێویستی بە سەربەخۆیی لە بڕیاردانی سیاسی هەیە و، دەبێت سنووریك بۆ هەر دەستتێوەردانێكی دەرەكی دابنرێت و سنوورێك بۆ هێرشی ڕۆكێتی و شەڕی بەوەكالەت دابنرێت.

لایەنێكی دیكەی ئەو هەڕەشانەی بە ڕێگەی دادگای بەناو فیدڕاڵی و هێرشی چەكدارە لە یاسا دەرچووەكان بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەكرێن، پەیوەستە بە ئاسایشی وزە، كە بێگومان ئاسایشی وزەی هەرێمی كوردستان بەشێك لە ئاسایشی نیشتمانیی عێراق و هەرێمی كوردستانیشە، سەبارەت بەم لایەنە ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان تیشكی خستە سەر خاڵێكی گرنگ و جەختی لەوە كردەوە كە ئەو هۆكارانەیە دەبنە هۆی هەموو ئەو كێشانە لە عێراقدا هەیە، نە خودی كێشەكە، بۆ ئەمەش ئاماژەی بەوە كرد، كاتێك باسی هەر كێشەیەكی عێراق دەكەین، هەر لە دەستتێوەردانەكان و پاشانیش سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە و داعش، هەموویان دەرەنجامی ئەو بڕیارە سیاسییە هەڵانەن كە پاشان چەندین كێشە سەرهەڵدەدەن، ئەو كێشەیەشی ئەمڕۆ ئێمە بە دەستیەوە دەناڵێنن، یەكێكە لەو كێشانەی بە هۆی بڕیاری سیاسیی هەڵە و فەرامۆشكردن و پێشێلكردنی دەستوورەوە هاتوونەتەئاراوە و بوونەتە هۆكاری ئەوەی كە «هەژاری و نادادپەروەری و نایەكسانی»ی لێ بكەوێتەوە، بۆیە ئەگەر باس لەوە بكەین، ئایا عێراق خاوەنی سەروەرییە لە دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا، ئەوا واقیعی سیاسیی ئێستای عێراق ڕاشكاوانە ئەوە ڕەت دەكاتەوە كە عێراق لە وەرگرتنی بڕیاری سیاسیدا سەربەخۆیی هەبێت.

دیارە وەك سەرۆك وەزیرانی كوردستانیش ئاماژەی پێ كرد، ئێستا كێشەیەك لە نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر پرسی نەوت دروست بووە، ئەم كێشەیەش لەگەڵ دەرەنجامی ئەو بڕیارە بەسیاسیكراوەی بەناو دادگای فیدڕاڵییە، بەڵام كێشەیەكە و بوونی هەیە و دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت. لەسەر شێوازی مامەڵەكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بڕیارە بەسیاسیكراوەكەی دادگای فیدڕاڵی، بۆچوونی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان بۆ ئامادەبووان بەمجۆرە بوو: «هەڵوێستی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ڕەنگدانەوەی كۆی دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستانە، بڕیارەكەی بەناو دادگای فیدڕاڵی عێراق دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، لەلایەن هەر چوار دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتیی هەرێم، دەسەڵاتی دادوەری، پەرلەمان، حكومەت» بە بڕیارێكی سیاسی لە قەڵەم دراوە و ڕەت كراوەتەوە، ئەمەش واتە ئەم بڕیارە سیاسییە و دەستووری نییە و سەرەنجامیش ئێمە ئەو بڕیارە قبووڵ ناكەین كە مافە دەستوورییەكانمان پێشێل دەكات، بە نیسبەت ئێمەشەوە دەستورەكەمان لە سەرووی هەر بڕیارێكی دیكەوەیە».