هەڵكشانی ڕێژەی ڕووداوەكانی كوشتن ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی دەخاتە ژێر پرسیارەوە

هەڵكشانی ڕێژەی ڕووداوەكانی كوشتن ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی دەخاتە ژێر پرسیارەوە

 

 

سەرەڕای هەوڵەكانی حكومەت و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و پارێزەرانی مافی مرۆڤ لە هەمبەر دەستەبەری كۆمەڵایەتی و زامنكردنی ژیانێكی شایستە بۆ تاكەكانی كۆمەڵگە، ڕۆژانە لێرە و لەوێ ڕووداوەكانی كوشتن دەبینین و دەبیستین، كە كاریگەری نەرێنی لەسەر ئاشتەوایی كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگە هەیە، بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان لە دیدی جیاوازەوە باس لە هۆكار و پاڵنەرەكانی ڕووداوەكانی كوشتن دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

ڕۆزار ئەحمەد نووسەر و مامۆستا لە ئامادەیی داقوق، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «كوشتن لە سەرەتای بوونەوە دیاردەیەك بووە لەپێناو ژیان و مانەوە و ڕك و كینە و خۆشەویستی و خێڵ و .. هتد، ئەمە لە ناو دەقە پیرۆز و كتێبە ئاسمانییەكانیش باس كراوە. تەنانەت كوشتن لە هەندێ سەدە و قۆناغدا شەرعییەتی پێ دراوە، ئالێرەوە هەوێنە ژەهراوییەكەی كوشتن تەشەنە دەسێنێت.» هاوكات دەڵێت: «كاتێك كۆمەڵگەیەك لە قۆناغێكی داخراوی دوور لە پەروەردەی عەقڵ و ڕۆح و جەستەوە دەگوێزرێتەوە بۆ قۆناغێكی بەرەڵایی و بەناو ئازادی و كراوەیی بە ڕووە ناشرینەكەیدا، كارەساتی گەورەی لێ دەبێتەوە، هەر بۆ نموونە؛ كەناڵە تیڤییەكان نەیانتوانیوە ڕەچاوی عەقڵ و هزری منداڵ و هەرزەكاران بكەن، لە ڕووی ئەو فیلم و دراما قێزەونانەی كە لەگەڵ شەریعەت و كەلتووری ئێمە هەرگیز ناگونجێت. سۆشیال میدیا و تۆڕە كومەڵایەتییەكان و ئینتەرنێت و ئەم گۆڕانكارییەی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كێشایان بەسەر كۆمەڵگەی ئێمەدا لەژێر تەقەبوولی فیكر و هزری ئێمەدا نەبوون. واتا ئێمە لە سەرەتاوە پەروەردە نەكراوین بۆ ئەم گۆڕانكارییە، كە لانیكەم پێویستی بە بەرنامە و یاسا بووە. بەداخەوە یاساش نەیتوانی وەكو ڕەقیب و سانسۆر ئەو دۆخە كۆنتڕۆڵ بكات، خاڵێكی گرنگی دی، پەرتەوازەیی خێزان و پچڕاندنی شیرازەی سۆز و عاتیفەیە و لێرەوە بۆشاییەك گەورە دەبێت لە بێ گرنگیپێدان و لێپرسینەوە كە وامان لێ دەكات لە بڕیارەكانماندا كۆنتڕۆڵمان لە دەست بدەین و تەنانەت پەنا بۆ كوشتن بەرین، وەكو حەل و چارەسەر، ئەم هۆكارانە و دەیانی تریش بە پلەی یەكەم دەوڵەت لێی بەرپرسیارە. بۆ نموونە ئێستا شەپۆلێكی عەشیرەتگەرایی پەیدا بووە، ئەمەشیان هەڕەشەیەكی دیكەیە لە یاسا، چونكە بە دەیان كێشەی كوشتن نابرێنە دادگا و لە ژێر پاساوێكی عەشیرەتگەرایی كۆتایی پێ دەهێنن.

ئەو مامۆستایە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئەمڕۆی تاك و خێزان زۆر بە قورس دەڕوات، لەمەڕ ئەو زەروورەتەی ژیان لێمانی دەوێت، كاتێكیش هیچ توانامان نییە بۆ ئەداكردنی، پەنا بۆ كوشتنی خود، یان كەسێكی دی دەبەین، تاوەكو لەو دۆخە ئابوورییە ڕزگارمان بێت. بۆیە پەروەردە و ڕۆشنفكریی تاك یەكێكە لە خاڵە بنچێنەییەكانی كۆمەڵگەیەكی تەندروست».

بەهرە حاجی ڕەزا مامۆستای زانكۆیە و ڕای وایە: «كۆمەڵیك هۆكار كاریگەرییان هەیە لەسەر زۆربوونی ڕووداوەكانی كوشتن، بەڵام هۆكار تا هۆكار كاریگەریی جیاوازی دەبێت. بۆ نموونە لە ئێستادا هۆكاری ئابووری كاریگەریی زیاتری هەیە لەسەر زۆربوونی ڕووداوەكانی كوشتن.» گوتیشی: «دیارە هۆكارەكانی كوشتن زۆرن، وەك خراپ بەكارهێنانی چەك و نەبوونی یاسای هەڵگرتنی چەك لەم وڵاتەی خۆمان، هۆكاری سیاسیش كاریگەری هەیە، بە هۆی داڵدەدانی تاوانباران لەلایەن حزبەكانەوە، یان ناردنە دەرەوی تاوانباران، بەڵام زۆربوونی دیاردەی هەڵگرتنی چەك سەرەكیترین هۆكارە بۆ زۆربوونی ڕووداوەكانی كوشتن.»

بەهرە حاجی لە درێژەی وتەكانیدا پێداگری لەسەر ئەوە دەكات: «كرۆكیی بابەتەكە باری كۆمەڵایەتیی خەڵكە، واتا خراپیی دۆخی دارایی خەڵك وای كردووە، چەندین كەس بە هۆی هەژارییەوە خۆی كوشتووە و چەندین كەسیش بۆ گەیشتن بە هەندێك پارە، ڕێگای بەكارهێنانی چەك بە نایاسایی، یان دزیكردن دەگرنەبەر و زۆر جاریش بووەتە هۆی خۆكوشتن، یان كوشتنی كەسێك». گوتیشی: «دەكریت ئێمە هۆكاری زۆربوونی دیاردەی كوشتن بگەڕێنینەوە بۆ هۆكاری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی، هەرەوها ڕاگەیاندنی نابەرپرسیش هۆكارە لەگەڵ سەروەرنەبوونی یاسا، ئەمانە هەموویان بە یەكەوە كاریگەرییان هەیە لەسەر زۆربوونی حاڵەتەكانی كوشتن و خۆكوشتن».

هەر لەو بارەیەوە كۆمەڵناس ئیبراهیم حاجی زەلمی، گوتی: «كوشتن بۆ خۆی دیاردەیەكی تاوانكارییانەیە، هەمیشە بەردەوامی نێو كۆمەڵگەی مرۆییە، مێژووی ئەم دیاردەیە بۆ خانەوادەی یەكەمی مرۆیی (باوكە ئادەم) لەم سەرزەمینە دەگەڕێتەوە. بە مانا ئەم دیاردە نەگریسە ئەگەرچی دژەمرۆڤ و كۆمەڵگەیە و هەڕەشەیەكە لەسەر بوونی مرۆیی، بەڵام دواجار ناتوانرێت لە كردە و ڕەفتاری مرۆیی پاك بكرێتەوە و نەهێڵدرێت. ئەو كۆمەڵناسە هێما بۆ ئەوە دەكات كە «خودی كوشتن واتە خاڵیكردنەوەی جەستە لە هەر جووڵە و وزە و گیانێك كە هەر مرۆڤێك دارایەتی و لێسەندنەوەی مافی ژیان و سەپاندنی مردن بەسەریدایە. دیارە ئەم دیاردەیەش هەر لە خۆوە دروست نابێت، بەڵكوو هۆكار و پاڵنەری هەمەچەشنە لە پشت سەرهەڵدان و كەوتنەوەی كوشتن هەن، بۆیە دەكرێت بوترێت بە ئەندازەی كوشتنەكان ئەوەندە هۆكاری جیاواز و پاڵنەری هەمەچشنە لەپشت ڕوودانی تاوانەكانەوە بوونی هەیە. بۆیە جێی خۆیەتی بوترێت كۆمەڵگەكان و ژینگەكۆمەڵایەتییە جیاوازەكان فاكتەر و پاڵنەری جیا دەكەنە ناو ناخی كارەكتەرەكانی پشت تاوانی كوشتنەوە، هەروەها دەكرێت لە وڵاتی ئێمەدا كوشتنەكان هۆكاریان جیا بێت لەو كوشتنانەی كە لە وڵاتێكی دیكەدا هەبن، یان ئەو پاڵنەرانەی كە لە پشت تاوانی كوشتنەوە هەن، لەلایەن تاكێكی كوردییەوە هەمان پاڵنەر و جۆری نەبن لە پشت تاوانی كوشتن لەلایەن تاكێكی ئەورووپیەوە، وەك چۆن زەمەن و كات و شوێن و تەنانەت كەش و ئاو و هەواوش ڕۆڵی جیا و كارا دەگێڕن لەو بوارەوە». گوتیشی: دیارە دیاردەی كوشتن لە كوردستاندا زیاد بووە، بۆ ئەوەش پاڵنەری خودی و كۆمەڵایەتیی هەمەچەشن ئامادەن، بەڵام دیارترینیان ئەمانەن: یەكەم/ كەمبوونەوەی ئاستی بیروباوەڕ و لە نێو هزر و بیری تاكەكاندا. دووەم/ غیابی یاسا و كۆنتڕۆڵی كۆمەڵایەتی لەلایەن دەسەڵاتەوە، بڵاوبوونەوەی چەك و بواردان بۆ ئەنجامدانی تاوان و بوونی پەناگەی مرۆیی و حزبی بۆ تاوانباران و ڕاكردنیان لە دەستی دادگا. سێیەم/ پێكدادانی بەهاكان و كەوتنە پێشی لایەنی ماددی و وەستانی لایەنی مەعنەوی كەلچەری كوردەواری، بە شێوەیەك ئێمە لە كوردەواریدا پێشكەوتن دەبینین، بەڵام گەشەكردنی هزری و ڕۆحی نابینین. لێرەوە ڕاگەیاندن و تەكنەلۆجیا ڕۆڵی نەرێنی و هاوكار بۆ تاوان دەگێرن».

 

Top