دەسەڵاتە حەسرییەكانی حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق ماددە 110ی دەستووری ساڵی 2005

1. ڕەنگڕێژكردنی سیاسەتی دەرەوە و نوێنەرایەتیی دیپلۆماسی و ئەنجامدانی دانوستاندن لەسەر پەیماننامە و ڕێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان و، سیاسەتی قەرزكردن و واژۆكردن لەسەریان و ڕەنگڕێژكردنی سیاسەتە ئابووری و بازرگانییەكان.

2. دانان و جێبەجێكردنی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانی، لەوانەش پێكهێنان و بەڕێوەبردنی هێزی چەكداری بە مەبەستی دڵنیابوون لە پاراستن و مسۆگەركردنی ئاسایشی سنوورەكانی عێراق و، بەرگریكردن لێیان.

3. ڕەنگرێژكردنی سیاسەتی دارایی و گومرگ و دەركردنی دراو و ڕێكخستنی سیاسەتی بازرگانی لەسەر سنووری هەرێم و پارێزگاكانی عێراق و، دانانی بودجەی گشتیی دەوڵەت و ڕەنگرێژكردنی سیاسەتی دراو و دامەزراندن و بەڕێوەبردنی بانكێكی ناوەندی.

4. ڕێكخستنی كاروباری پێوەر و پێوان و كێشان.

5. ڕێكخستنی كاروباری ڕەگەزنامە و بە هاووڵاتیبوون «تجنس» و نیشتەجێبوون و مافی پەنابەرێتیی سیاسی.

6. ڕێكخستنی سیاسەتی لەرەلەرەكانی پەخشكردن و پۆستە.

7. دانانی پڕۆژەی گشتیی وەبەرهێنان .

8. پلاندانانی تایبەت بە سیاسەتی ئەو سەرچاوە ئاوییانەی كە لە دەرەوەی عێراقەوە دێن و، مسۆگەركردنی گەیشتنی بڕی ئاوی پێویست بۆ ناو عێراق، بە گوێرەی یاسا و نەریتە نێودەوڵەتییەكان.

9. ئامار و سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان .

 

 ماددەی 115ی دەستووری عێراق ساڵی 2005

هەر شتێك لە سنووری دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی فیدڕاڵیدا ئاماژەی پێ نەكرابێت، ئەوە دەبێتە دەسەڵاتی هەرێم و ئەو پارێزگایانەی ناكەونە ناو سنووری هیچ هەرێمێكەوە، ئەگەر ناكۆكی دروست بوو لەسەر دەسەڵاتە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمەكان، ئەوا پێشینە بۆ یاسای هەرێمەكەیە.

 

 ماددە 112ی دەستووری عێراق ساڵی 2005

1- حكومەتی فیدراڵی لەگەڵ هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت و غازی بەرهەمهێنراوی كێڵگەكانی ئێستا بەڕێوە دەبات، بە مەرجێك داهاتەكانیان بە ‌شێوەیەكی دادپەروەری و بە گوێرەی دابەشبوونی دانیشتووان لە سەرجەم پارچەكانی وڵاتدا دابەش بكرێت، لەگەڵ دیاریكردنی پشك بۆ ماوەیەك بۆ ئەو هەرێمە زیانلێكەوتووانەی ڕژێمی پێشوو بێبەشی كردبوون و، ئەوانەش كە پاشتر زیانیان لێ كەوت، بە جۆرێك گەشەسەندنێكی هاوتەریب بۆ ناوچە جیاوازەكانی وڵات مسۆگەر بكات و، ئەمەش بە یاسا ڕێك دەخرێت.

2- حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمەكان و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان بە یەكەوە هەڵدەستن بە ڕەنگرێژكردنی سیاسەتی ستراتیژیی پێویست، بۆ بەرەوپێشبردنی سامانی نەوت و غاز، بە جۆرێك كە ببێتە مایەی دەستخستنی زۆرترین سوود و كەڵك بۆ گەلی عێراق، ئەوەش بە پشتبەستن بە نوێترین تەكنیكی بنەماكانی بازاڕ و وەبەرهێنان.

 

 ماددە 110ی دەستووری عێراق ساڵی 2005

نەوت و غاز موڵكی سەرجەم خەڵكی عێراقن لە هەموو هەرێم و پارێزگاكان

 

 ماددە 121ی دەستووری عێراق ساڵی 2005

1-دەسەڵاتی هەرێمەكان مافی پیادەكردنی دەسەڵاتەكانی یاسادانان و ڕاپەڕاندن و دادوەرییان هەیە بە گوێرەی ئەم دەستوورە، جگە لەو دەسەڵاتانەی كە تایبەتن بە حكومەتی فیدڕاڵییەوە.

2- حكومەتی هەرێم مافی هەمواركردنی جێبەجێكردنی یاسای فیدڕاڵیی لە هەرێمەكەدا هەیە، ئەگەر ناكۆك، یان دژیەكییەك لە نێوان یاسای فیدڕاڵی و یاسای هەرێمدا هەبوو لەسەر بابەتێك كە لە سنووری ئەو دەسەڵاتانەدا نەبێت، كە تایبەتن بە حكومەتی فیدڕاڵی.

3-دەبێت لەو داهاتانەی لە حكومەتی فیدڕاڵیدا بەدەست دەهێنرێت، پشكێكی گونجاو بۆ هەرێمەكان تەرخان بكرێت، كە بەشی هەستان بە ئەركەكانی بكات بە لەبەرچاوگرتنی داهات و پێویستییەكانی و ڕێژەی دانیشتووانیشی.

4-نووسینگەی تایبەت بە هەرێم و پارێزگاكان دەكرێتەوە لە باڵیۆزخانە و نێردە دیپلۆماسییەكاندا، بە مەبەستی بەداواداچوون بۆ كاروباری ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتی و گەشەپێدان .

5-هەرچی پەیوەندی بە بەڕێوەبردنی هەرێمەوە هەیە لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، بە تایبەتی پێكهێنان و ڕێكخستنی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆی هەرێم وەك پۆلیس و ئاسایش و پاسەوانی هەرێم.

 

 ماددەی 130ی دەستووری عێراق ساڵی 2005

یاسا كارپێكراوەكان كاریان پێ دەكرێت، ئەگەر هەڵنەوەشێندرابێتنەوە، یان هەموار نەكرابن بە گوێرەی حوكمەكانی ئەم دەستوورە.

 

 

 

 

بڕیاری نەوت و گازی ڕژێمی پێشوو

لەگەڵ هەرێمی كوردستان ناگونجێت

 

وەڵامی بریكاری داوالێكراو لە 9/4/2018 سەبارەت بە پشتبەستن بە ماددەی 130ی دەستوور، كە بە ئەنقەست هەوڵیان داوە بەڕێوەبردنی هەر دوو كەرتی نەوت و گاز بكەنە یەكێك لە دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی فیدڕاڵی «لاپەرە 3، بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی»

داوای داواكراو هیچ پاڵپشتێكی یاسایی نییە، لەبەر ئەم هۆكارانە :

1-   بەڕێوەبردنی نەوت و گاز یەكێك نییە لە دەسەڵاتە تایبەتەكانی دەسەڵاتەكانی فیدڕاڵی، كە پێشتر و لە سەردەمی ڕژێمی پیشوو یەكێك بوو لە دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی ناوەندی، هەروەها بەو شێوەیەش نەماوە كە لە یاسای ئیدارەی دەوڵەت لە قۆناخی ڕاگواستن ساڵی 2004 كە وای دانابوو «بەڕێوە بردنی سامانە سرووشتییەكان» لە چوارچێوەی دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی ڕاگوزەری عێراقە بەپێی «ماددەی 25 بڕگەی ها « ئەم ماددە بیست و پێنجەمەی یاسای كاتیی ئیدارەی دەوڵەت، بوو بە سەرچاوەیەكی مێژوویی بۆ ماددەی 110ی دەستوور، كە دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی فیدڕاڵی دیاری دەكات، پاش ئەوەی بڕگەی «ها» لێی لابرا.

2-   ئامانج لە ماددەی 111ی دەستوور تێگەیشتنێكی سیاسییە زیاتر لەوەی یاسایی بێت و، هەروەها ماددەیەكی ڕێكخەر نییە بۆ كاروباری نەوت و گاز، ئامانج لەم ماددەیە ئەوەیە كە دەسەڵاتە حكوومییەكان دەستبڵاوی بە داهاتی نەوت و گازەوە نەكەن، كە لە بەرژەوەندیی گەلانی عێراقدا نەبێت، بۆیە هەر تەفسیرێكی دیكەی بۆ بكرێت، دەبێتە هاودژییەكی ڕاشكاوانە لەگەڵ ماددەكانی «110، 112، 115»ی دەستوور، كە تایبەتمەندییەكانی نێوان دەسەڵاتەكانی فیدڕاڵی و هەرێمەكان و ئەو پارێزگایانەی لە هەرێمێكدا ڕێك نەخستووە، دابەش كردووە.

3-   لەو بەروارەی كە دەستوور دەرچووە، هەرێمی كوردستان هیچ كێڵگەیەكی نەوتیی نەبووە بە ناوی «كێڵگەكانی ئیستا» و، كێڵگە بەرهەمهێنەرەكانی هەرێم چەندین ساڵ دوای دەرچوونی دەستوور هەبوون، بەڵام دواكراو بە شێوەیەك مامەڵەی لەگەڵ ماددەی 112ی دەستوور كردووە، وەك یەكێك لە پاڵپشتییە دەستوورییەكان خۆی وا پیشان داوە و بێ ئاگایە لەوەی جیاوازی لە نێوان كێڵگەكانی ئێستا و داهاتوودا بكات، بەمەش هەردووكیانی خستووەتە بەردەم یەك فەرمان و یەك ئاكام. دانانی كێڵگەكانی ئێستا بە هەموو كێڵگەكان، بێجگە لە كێڵگەكانی داهاتوو كە لە دوای بەرواری دامەزراندنی دەستوور، واتە 20ی ئایاری 2005 هەبووە، ئەمەش بە حوكمی ماددەی «112/ یەكەم» دەبێت بەڕێوەبردنی هاوبەش هەبێت، كە دەكەوێتە چوارچێوەی دەسەڵاتە هاوبەشەكان و، كاتێكیش كێشەی تێكەوت، ئەوا بەپێی ماددەی 115 كە دەقەكەی دەڵێت: «هەر شتێك لە سنووری دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەتی فیدڕاڵیدا ئاماژەی پێ نەكرابێت، ئەوە دەبێتە دەسەڵاتی هەرێم و ئەو پارێزگایانەی ناكەونە ناو سنووری هیچ هەرێمێكەوە، ئەگەر ناكۆكی دروست بوو لەسەر دەسەڵاتە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمەكان، ئەوا پێشینە بۆ یاسای هەرێمەكەیە.»

4-   یاسای ڕێكخستنی وەزارەتی نەوت ژمارە «101 ساڵی 1976» لەسەر هەرێمی كوردستان جێبەجێ نابێت، لەبەر ئەم هۆكارانە:

-     یاسایەكی ڕێكخستنە بۆ كاروباری وەزارەتێك كە لەسەر بنەمای ڕژێمێكی مەركەزی داڕێژدراوە، ئەمەش پێچەوانەیە لەگەڵ پرانسیپە دەستوورییەكانی فیدڕاڵی و، ناكرێت بۆ پەڵپ و بیانوو بەرامبەر هەرێم بەكار بهێنرێت.

-     لە ماددە 110ی دەستوور « كاروباری نەوت و گاز» یەكێك نییە لە دەسەڵاتە تایبەتەكانی فیدڕاڵی .

-     هەرێم وەزارەتێكی هاوشێوەی وەزارەتی نەوتی هەیە، كە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانە و، بەپێی یاسای 21 ساڵی 2007 دامەزراوە، ئەمەش بەپێی ئەو دەسەڵاتانەی لە ماددەی 121ی دەستوور بە هەرێمەكان دراوە و، بە شێوەیەكی دەستوورییش لە هەر دوو ماددەی « 117/ یەكەم» و «121/ یەكەم» ددانی پێدا نراوە، ماددەی 115ش ماف دەداتە دەسەڵاتی هەرێم، كاتێك هاودژییەك لە نێوان یاسای فیدڕاڵی و یاسای هەرێمەكاندا هەبێت.

5-     ئەوەی لە بودجەدا هاتووە، ئەوەیە كە داهاتی نەوتی بەرهەمهێنراو لە لایەن وەزارەتی نەوت و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و، هەروەها هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەردەوام بووە، حكومەتی فیدڕاڵی هەڵوێستەی لەسەر وردەكارییەكان هەبووە و، هەم لە ڕووی بڕی نەوت و داهاتەكەی و هەناردەكردنەكەش ئاگاداری و ڕەزامەندیی حكومەتی فیدڕاڵیی هەبووە و، زیاد لە جارێك ئەم ڕازیبوونەی پیشان دراوە، كە دواجاریان بڕیاری «مانگی ئاداری 2018» گرێ دراوە بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، ئەمە لە كاتێكدا هەرێم دەستی بە هەناردەكردنی نەوت نەكردبوو، تا ئەو كاتەی حكومەتی فیدڕاڵی خۆی لە پێدانی شایستەكانی هەرێم لە بودجە لە شوباتی 2014 دوور خستەوە.