دوای سەرهەڵدانی تەكنەلۆژیای زانیاری لە كۆتاییەكانی سەدەی ڕابردوودا و پەیدابوونی تۆڕی ئەنتەرنێت،ژمارەیەكی زۆر پەیج و ئەكاونت بۆ بڵاوكردنەوەی وێنە و هەواڵ دروست كراون، بەپێی تێڕوانینەكان سۆشیال میدیا لە پاڵ سوود و ئاسانكارییەكانی بۆ تاك و كۆمەڵگە، كاریگەریی نەرێنیشی لەسەر گەورە و بچووك و ئافرەت و پیاو زۆر بووە، بەڵام چۆن دەكرێت كاریگەرییە خراپەكانی سۆشیال میدیا لەسەر تاكەكانی كۆمەڵگە كاڵ بكەینەوە؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی پرسیارەكە دەدەنەوە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

كۆمەڵناس هێمن ساڵح، سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات: «كاتێك لەبری میدیا كۆمەڵگە ئاراستە بكات، كۆمەڵگە لە سۆشیال میدیاوە ئاراستەی میدیا و میدیاكاران دەكات. ئەوەی دەبیندرێت، سەردەمی میدیا بەسەرچووە، ئێستا قۆناغی ئیفلاسی میدیایە و سۆشیال میدیا بەتەواوی شوێنی میدیای بینراو، بیستراو و خوێنراوی گرتووەتەوە، تەنانەت میدیاكانیش ئەگەر سۆشیال میدیایان نەبێت، لە قۆناغی ناشتندان، هەموو كارەكانی میدیاش ئێستا بەو ئاراستەیەیە بتوانێت زۆرترین لایك و كۆمێنت لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەدەست بهێنێ، چونكە لەسەر ئەو بنەمایە ئەكتیڤی پەیج و كەسەكان بەرزدەبێت و، بەوەش كاریگەریی ئەو میدیایە بەهێزتر دەردەكەێت».

ئەو كۆمەڵناسە جەختی لەوە كردەوە كە «ئێستا لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا كۆمەڵەیەك هەن دواكەوتووی نەزان وەكوو مێش و مەگەز ئاراستەی میدیا و میدیاكاران دەكەن و خەریكە میدیاكاری باش و ئەرێنی لە میدیاكان دەردەپەڕێنین، چونكە وەستا نییە لە ڕازیكردنی ئەو مێش و مەگەزە پیسەی هەر لە دەوری ئاوی بۆگەن كۆدەبێتەوە. چونكە ئەوەی ئێستا تێبینی دەكرێ میدیاكان لەناو سۆشیال میدیادا، تەنیا بۆ كۆكردنەوەی لایكی مێش و مەگەز و كۆمێنتی زۆر، ئامادەن پێچەوانەی هەموو پرەنسیپەكانی میدیا كاربكەن و، لەبری ئاراستەكردنی كۆمەڵگە بۆ پەروەردەیەكی باش، گیانی هاوكاری، نیشتمانپەروەری و دڵسۆزی، ئێستا دەبێ لەبری ئەوە وێنەی ورووژێنەری سێكسی، گاڵتەكردن بە جوان و بەها كۆمەڵایەتییەكان، ڕق و كینە، وەڵام و وەڵامكاری، جنێودان و سووكایەتی....هتد بڵاوبكەنەوە. ئەگەر ئەوە نەكەن، ئەوە دوادەكەون.

ڕوڤیا خالید قوتابیی زانكۆیە و ڕای وایە: «تـۆڕە كـۆمـەڵایەتییەكـانی سۆشـیـال مـیدیا ڕۆڵی بـەرچـاویان هـەبووە، بەڵام ڕۆڵەكەی دووسەرە بـوونە، واتە هـەم ڕۆڵی بـاشیان گـێڕاوە، هــەم خراپ، بەڵام بەداخەوە ڕۆڵە خراپەكە زیاترە و ئێستابە هۆی تەوژمی سۆشیال میدیا، خەریكە بەها ئەخلاقی و كۆمەڵایەتییەكان، شیرازەی كۆمەڵگە و سەقامگیریی دەروونیی خەڵك ڕووبەڕووی دۆخێكی نەخوازراو دەبێتەوە».

ڕوڤیا خالید بە پێویستی دەزانێت: «كاریگەرییە خراپەكانی ڕاگەیاندنی نابەرپرس لەسەر پەروەردەی منداڵ و هەرزەكاران كەم بكرێنەوە»، هاوكات دەڵێت: «ڕۆڵ و كاریگەریی ئەرێنیی شـۆشیال مـیدیا ئەوەیە توانیومانە سـوود لــە جـیهـانـی دەرەوە ببـینین و سەرچاوەی زۆری مەعریفەو خـوێندن بەردەست بێت و تەنانەت ئـاییـنەكـانیش بە گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە زیاتر لێك تێگەیشتن، بەڵام ڕۆڵی خراپیش زۆر بووە، بۆ نموونە: بەشی زۆری ناپاكیی هاوسەری بەهۆی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بووە، چونكە پیاو لەكاتێكدا چەندین ئەكاونتی فەیكی هەیە و پەیوەندیی سۆزداری دەبەستێ، بێگومان بەپێی پێویست لەگەڵ خێزانەكەی نابێ و كێشەو گرفتی گەورە ڕوودەدات». گوتیشی: «زۆركـات لە سۆشیال میدیا بـابـەتی فرتوفێڵاوی بـڵاو دەكرێـتەوە،یان هەر بەهۆی سۆشیاڵ میدیاوە ڕۆژانە ئاگاداری وردەكاریی ژیانی زۆرینەی خەڵكی دەبیت و، شتێك نامێنێت بە ناوی تایبەتمەندیی تاكە كەسی، تەنیاش ڕووی باشی خەڵكیت بۆ دەردەكەوێت، چونكە هیچ كەس ئامادە نییە ڕوویەكی دیكەی خۆی پیشان بدات. وەك نەخۆشییەكی دەروونی تاك تووشی قەلەقی و دوودڵی دەبێت، بە بەراوردكردنی ژیانی كەسانی چواردەوری لەگەڵ خۆیدا.هەروەها لاوازیی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و كەمبوونەوەی تێكەڵی لێ كەوتووەتەوە و، هەواڵپرسین و هاتوچۆی خزمانیشی كەم كردووە، نامەیەكی ئەلكترۆنی جێگەی گرتووەتەوە، ئەوەش بە هۆی كاریگەرییە خراپەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بووە».

نووسەر و ڕۆژنامەوان ئاسۆ حاجی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «باشترین ڕێگا بۆ كەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی ئەنتەرنێت لە سەر تاكەكان، لە ناسینی ئەنتەرنێەوە دەست پێدەكات، ئەنتەرنێت جیهانێكی گریمانەییە و ڕەهەندەكانی دیارنین، بۆیە خۆبزركردن لە ناویدا ئەگەرێكی بەهێز و كراوەیە، تاكەكان چەند لە ناو ئەو جیهانە گریمانەییە ڕووبچن، هەستی پێناكەن و، هەست بەوەش ناكەن كە تێیدا بزر بوون، بۆ ئەوەی وێنەكە ڕوونتر بێت، دەكرێ ئەو پرسیارەی ماڕشال ماكلۆهان دووبارە بكەینەوە: ((ئایا كە ماسی لە ناو ئاوە هەست دەكات تەڕە؟)) بێگومان هەست ناكات، چونكە ژینگەكەی ئاوییە و بەشێكە لە هەبوونی ئەو، بۆیە تا هەست بكات كە تەڕە، دەبێ لە ئاو دەربهێندرێ».گوتیشی: «بۆ ئەوەی تاكەكان بزانن ئەو ژینگەیەی ئەنتەرنێت بۆی خولقاندوون، ژینگەیەكی ناتەندروستە و جیهانێكی ڕاستەقینە نییە، دەبێ پێكهاتە و ڕەهەندەكانی ئەو جیهانە باشتر بناسن، چونكە دابڕاندنی تاكەكان لە ئەنتەرنێت، واتا دابڕاندن لە یەكێك لە پێداویستییە گرنگەكانی ژیان، كە لە چەند ساڵی داهاتوو دەبێتە كارێكی نەكردە، چونكە لەگەڵ زیاتر پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا كە شتێكی حەتمییە ئەوە جیهان بە تۆڕی ئەنتەرنێت ڕووماڵ دەكرێت».

ئاسۆ حاجی جەختی لەوە كردەوە كە «تەنیا دەرفەت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لایەنی نێگەتیڤی بەكارهێنانی ئەنتەرنێت، دەبێ لە ناوەوە بێت.زۆر وڵات ڕێكاری دیكەیان گرتەبەر، وەك دانانی یاسای تایبەت و سنوورداركردنی ئەنتەرنێت، بەلام سەركەوتوو نەبوون».گوتیشی: «ڕێگای سەركەوتن ئەوەیە لە ناوەوەی ئەو جیهانە گریمانەییە ڕووبەر و پێگەی گەورە و كاریگەر دروست بكرێن، كە بە دوو ئاراستە كاربكەن، یەكەمیان بەرهەمهێنانی بیر و بەرهەمی پۆزەتیڤ، دووەم بەگژداچوونەوەی بیری خراپ و بەرهەمی خراپ كە دەرهاویشتەی خراپیان لەسەر كۆمەڵ و تاكەكانی ناو كۆمەڵگەهەیە».