بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی، توندوتیژی لە شێوە و نۆڕمی جیا جیا هەبووە، هاوكات لە كۆمەڵگەی كوردیدا توندوتیژی دژ بە ئافرەتان بە شێوازی جۆراوجۆر بەرجەستەیە و بە زەقی دەبیندرێت، جۆرێك لە جۆرەكانی توندوتیژی، توندوتیژیی داراییە كە خانمان لەلایەن كەسە نزیكەكانیان ڕووبەڕووی دەبنەوە، چ بە ڕێگریكردنیان لە كاركردن و خەرجی نەدانیان بە شێوەیەكی پێویست، یان دەست بردن بۆ مووچە و داهاتەكەی، بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان لە دیدی جیاوازەوە باس لە بابەتەكە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

پارێزەر شاد ڕزگار، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «توندوتیژی جۆری زۆرەو بەدەر لە توندوتیژیی جەستەیی و دەروونی، جۆرێكی دیكەی توندوتیژی هەیە كە دەرهەق بە ئافرەتان دەكرێت، ئەویش توندوتیژیی ماددی یان ئابوورییە كە ئەم جۆرە توندوتیژییە لە ڕێگەی دەستبردن بۆ توانای دارایی ئافرەت چ لە ڕێگە ی دەستگرتن بێت بەسەر مووچەو داهاتیدا، یان لە ڕێگەی ڕێگریكردن لە ئافرەت بێت كە كارێكی شایستە بكات، یان دەستگرتن بەسەر موڵك و ماڵی ئافرەتدا، یان ناچاركردنی بۆ وازهێنان لە میرات، یان پڕنەكردنەوەی پێداویستییەكانی ئافرەت لە ماڵ و پێداویستیی ژیان. ئەم جۆرەی توندوتیژی هیچی كەمتر نییە لە جۆرەكانی دیكەی توندتیژی، بگرە زۆر جار ئەم جۆرە توندوتیژییە توندوتیژیی دیكە بە دوای خۆیدا دەهێنێت، وەك توندوتیژیی دەروونی، بهێنە پێش چاوی خۆت، ئافرەتێك لەگەڵ پیاوێكی رەزیل دەژی كە وەك پێویست گرنگی بە پێداویستی نادات و ئەم ئافرەتە توندوتیژی بەرامبەر كراوە و ناتوانێت بە دڵی خۆی بپۆشێت وخۆی بگۆڕێت و بچێتە دەرەوە، كەواتە كاریگەریی دەروونی لەسەر دەبێت، چونكە توندتیژیی دەروونی وتوندوتیژیی ئابووریشی بەرامبەر كراوە، بۆیە ئەو ئافرەتانەی خۆیان خاوەن داهاتی سەربەخۆن، كەمتر تووشی توندوتیژی دەبن،بەڵام ئەوانیش زۆر جار ناچار دەكرێن واز لە موڵك و ماڵیان بێنن، با بەپارەی ئافرەتەكەش كڕابێت، بەس دەبێت بە ناوی نێرێكەوە بێت، یان بە زۆر مووچەكەی لێوەردەگرن،ئەمانە هەمووی غەدرە دەرهەق بە ئافرەت دەكرێت و مەترسیدارە و لێكەوتی خراپی دەبێت».گوتیشی: «بەڕای من ژیانی هاوسەری و هاوبەشی پێویستی بە هاوكاری و هەماهەنگیی هاوسەرەكان هەیە،بەتایبەتی لە ئێستادا ژیان ئەوە دەخوازێت هەردوولا لەرووی ماددیەوە هاوكاریی یەكتر بن، بەڵام پیاو بە هیچ جۆرێك ناتوانێت ژنی خۆی ناچار بكات بە پێدانی مووچەی، مەگەر بەئارەزووو ڕەزامەندیی خۆی بێت. یەكێكی دیكە لە مەترسییەكان لە كاتی جیابوونەوەی ئافرەتان هەستی پێدەكرێت،چونكە هەرچییان هەبووە، بە ناوی پیاوەكە كراوە و، پێی وابووە ئەو پیاوە دەبێت هەموو شت بەناوی ئەو بێت، ئەگەرچی بە هاوبەشی و پێكەوە ئەو موڵك و ماڵەیان پێكەوە ناوە، بەڵام هیچی بۆ ژنەكە ناگەڕێتەوە، چونكە هیچی بە ناوی ئەو نییە، بۆیە زۆر زەروورە ژن و مێرد هەر دووكیان لە سەر ئەوە ڕێكبكەون كە هەم ژن و هەم پیاویش مافی بە ناوكردنی موڵك و ماڵیان هەبێت».

ڕۆژنامەنووس هەڵبەست ساڵح ڕای وایە: «هەمیشە پیاوان وەك خزمەتكارێك بۆ ژن و منداڵەكانیان دەبیندرێن و هەرواشە، چونكە ئەركێكی شەرعی و یاساییە، كە دەبێت پیاوان ژیانی هاوسەر و منداڵەكانیان دابین بكەن و، لە ژیانیشیاندا دڵنیاییان بكەنەوە، كە بێ كێشە و كەموكووڕی دەبن، بۆیە من پێموانییە، پیاوان زوڵمی ماددی لە ئافرەتان بكەن، چونكە ئەركی پیاوە لایەنی ماددی و مەعنەوی بۆ ئافرەت پڕبكاتەوە، ئەوەش‌ ئەركە و منەتباری نییە، چونكە پیاوان بێ چەند و چۆن شانیان داوەتەبەر ئێش و ئازار و سەختییەكانی ژیان. دواتر، ئەگەر جاران بەس پیاوان بووبن كار بكەن، لە دونیای نوێدا، گۆڕانكاریی زۆر ڕوویداوە و، لەئێستادا زۆرێك لە هاوسەرەكان پێكەوە كاردەكەن و خاوەنی كار و پیشەی تایبەت بەخۆیانن، بەڵام ڕەنگە زوڵمكردنی ماددیش هەبێت، ئەوەش بەڕێژە وەردەگیرێت، چونكە ئەو زوڵمە لە ئافرەتانەوەش هەیە بەرانبەر بە پیاوان، پیاو كار دەكات، ژنەكە مامەڵە بە داهات و پارەكەوە دەكات، بۆیە لە دیدی من ئەو حاڵەتانە ئاساییە و لەهەموو كۆمەڵگەیەكدا بوونی هەیە، كە دواجار ڕەزامەندیی دوولایەنەی لەسەرە، بۆیە وەك خۆم بەزۆڵمی نابینم، بەڵكوو بەلێكتێگەیشتنی هەردوولای دەبینم».

خەندە كەمال دەروونناسە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئافرەت دروستكراوێكی خوای گەورەیە كە زۆر بە ناسكی دروستی كردووە، بۆیە دەبێت ناسكانە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و لێی تێبگەیت،تێگەیشتن لە ئافرەت ئەوەندە كارێكی قورس نییە تا پیاوان نەتوانن لێیان تێبگەن. بەڕای من بە ناسینی ئافرەت و تێگەشتن لێی و ڕێزگرتنی ژیانی خێزانەكە دەبێتە بەهەشت، بەڵام هەموو جۆرە توندوتیژییەك بەرامبەر ئافرەت كاردانەوەی خراپ بەدوای خۆیدا دەهێنێت و بەلاڕێیدا دەبات،بەتایبەت توندوتیژیی ماددی وا لە ئافرەتدەكات پەنا بۆ زۆر كار ببات، كە ترسناكترینیان ئەوەیە ڕەنگە فێری سواڵكردن، یان بەدڕەوشتی بێت، كە ئەمەش تەنیا زەرەری بۆ ئافرەت نییە، پیاوان و كۆمەڵگەش تووشی زەرەر دەبن».

ئەو دەروونناسە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئافرەتیش وەك پیاو حەزی ماددی هەیە و خواستەكانی زۆرن، بۆیە ئەگەر لێت گرتەوە، یان ڕەزیلیت لەگەڵ كرد، ڕەنگە تووشی هەڵەی گەورە بێت و چارسەریشی ئاسان نابێت، هەندێك جار تەنانەت بە كوشتنی كۆتایی دێت». گوتیشی: «ئافرەتی وامان هەیە دەڵێت: بەس داوای پارە لە مێردەكەم نەكەم، ئیتر خۆم بە چ ڕێگایەك پارە پەیدا دەكەم، كێشە نییە. ئەی ئەگەر تووشی هەڵەی گەورە بوو، ئەوكات مێرد لە جێگای خۆی و براو باوكیشی سزای دەدەن».

خەندە كەمال لە كۆتایی وتەكانیدا پەیامێكی بۆ پیاوان هەیە و دەڵێت: «تكام وایە نەك هەموو حەزەكانیان، بەڵام زۆربەی خواستە ڕەواكانی ئافرەت دابین بكەن، چونكە پێشینان وتوویانە نەفس بیگریت مشتێكە، بەری بدەیت دەشتێكە، بەڵام بەپێی توانای ماددی خۆتان ڕەزیلییان لەگەڵ مەكەن و حەزەكانیان پڕ بكەنەوە،خۆ ئەگەر توانای ئابووریشتان لاوازە، ماشاڵا خوای گەورە زمانێكی باشی پێداون با بە قسەی خۆش و نەرمونیان مامەڵەیان لەگەڵ بكەن. تا گرێ لە دەستمانایە بیكەینەوە و نەكەوێتە ددان، چونكە چارەسەری زەحمەت دەبێت و دواتر ڕەنگە كێشە بۆ دوو بنەماڵەو كۆمەڵگەش دروست بكات».