د. ئامانج غازی

لە ئاكامی زۆربوونی كەناڵ و میدیاكانی جیهان بۆ نێوەندی كولتووری كوردی، كە جۆرە تەوژمێكی نێگەتیڤانەی سەبارەت بە كاریگەریی موزیكی گەلانی دراوسێ بە عێراق و كوردستان دروستكردووە.
دوای ڕاپەڕین و پەرتەوازەبوونی هونەرمەندان و لێكترازانی ڕۆحی نەتەوەیی و بەبادانی ڕەنجی ساڵانی نەهامەتیی سیاسی، خەریكە ئایدیا و فیكرەیەكی نامۆ بە تێگەیشتن لە كەلەپووری نەتەوایەتی لە تاراوگەی هونەرمەندان و هەندەرانی جێنشینی ئەوان، بەرەو كوردستان گوزەر دەكات و بەبێ چەمكی حاڵی بوون و توێژینەوە لەسەركردن، بەرە بەرە لە ژێر سێبەر و چەتری بەرهەمە ڕەسەنەكان دێتە دەرەوە و بەرەو مەنزڵگەیەكی هونەری وێرانكاری دەڕوات، بۆیە دەبێ زۆر بە ڕاشكاوانە لەو خاڵانە‌ بدوێین كە تەوژمە خەتەرناكەكەی وەكو هەورێكی بەهاری بەسەر سرووشت و ئاكاری موزیكی كوردیدا داوە، بە كورتی و بەكوردی دەڵێین لە پاڵ كۆمەڵی شاكاری هونەری كوردیدا كە بە ڕاستی خەریكە لە نێو ئەو تەپوتۆزەدا بخنكێنن، ئەم خاڵانە دەخەینەڕوو بۆ دیالۆگ و گفتوگۆی زانستییانە:
1- لە ئاكامی سوود وەرنەگرتن و نەگەڕانەوە بۆ میلۆدییە ڕەسەنەكانی كوردی، خەریكە كۆمەڵی ئاوازی دانراو و دەستكرد و دوور لە تێگەیشتنێكی فەلسەفییانەو ڕۆشنبیریانە لەدایك دەبن و، بە كاریگەری و گوێگرتنی بەردەوام‌ لە ئاوازەكانی (تورك و عەرەب وفارس) دەبنە هەوێنی دەنگە چاكەكانی ئەمڕۆمان.
2- بە گوێگرتن لە تەكنیكی ژەنیارانی (فارس و تورك) بە ڕێژەیەكی بەرچاویش (ژەنیارە عەرەبیەكان) خەریكە هەیبەت و باڵا دەستیی ئامێرە ڕەسەنەكانمان دەكەونە پەراوێزی كارە هونەرییەكانمان و، لاساییكردنەوەی ئەو ژەنیارانە بووەتە وێردی دەست و پەنجەكانیان، لێرەدا پرسیارێكی زۆر كۆن، بەڵام زۆر كاریگەر دەكرێت، ئەویش ئەوەیە: ئایا تائێستا كێ گوێبیستی ژەنیارێكی (تورك، فارس یان عەرەب) بووە، تا بتوانێت مۆرك و ئەدایەكی كوردییانەمان بۆ بكا؟، كەواتا شتی ڕەسەن لێهاتوویی دەوێت و، بلیمەتیی ژەنیار دەتوانێت بە پەنجەكانی، ئاوازی ئەفسوناوی بدا بەگوێماندا و چۆكمان پێ دابدات.
3- لە نێوان پێشكەشكردن و لەدایكبوونی گۆرانییەكی كوردیدا كە ئێستە ڕەواجی هەیە، دابڕانێكی گەورە لە نێو پەرەگرافەكانی گۆرانییەكەدا هەیە، ئەوی (پێشەكییەك كە بە هیچ كلۆجێك ناچێتە نێو خانە زیندووەكانی گۆرانییەوە، لەگەڵ ڕیتم و دابەشكردنێكی كۆمپیوتەرانەی دەنگەكان و (solo) ی ئامێرە مردووەكان، كە بە هەناسەی‌ (TRITON) زیندوو دەكرێنەوە و بەیەكەوە دەژەنرێن، دەنگە بەستەزمانەكەی گۆرانیبێژش ناتوانێت بەرگەی ئەم هەموو تەكنەلۆژیایە بگرێت و، ناچار بە ڕووزەردی دەخلیسكێتە نێو (ئەداو مۆرك)ی غەیرە كوردییەوە.
4- لەبەر ئەوەی قۆناغی گوێگرتن و چێژی هونەریمان نەگەیشتۆتە ڕادەی ئەوەی گوێ بۆ پارچە موزیكێك شل بكەین و، چەمكە هونەرییەكانی بخەینە بەر ڕۆشنایی شیكردنەوە، ناچارین لە بواری هونەری موزیكی كوردیدا هەمیشە پەنا بۆ گۆرانی ببەین، مەبەستم (ئاواز + دەنگ + دەقی شیعر)ـە، بۆیە لە هەڵبژاردنی دەقی شیعریدا دەبێ زۆر وریا بین و، ناكرێ بەو وشە و ڕستە و دەقی قسەكردنەی نێو بازاڕیش بیڵێین كە خەڵك ڕۆژانە بەكاریان دەبات و گفتوگۆ و دیالۆگی بەردەوامی پێ دەكات، بۆیە دەرەنجامی ئەو كارانە ئەوەیە كە ماوەی لەدایكبوون و سەرنانەوە و مردنی گۆرانییەك لە (مانگێك تا دوو مانگ) زیاتر ناخایەنێت و خەڵك ناچار بە دوای كۆرپەلەیەكی دیكەدا دەگەڕێن.
5- هۆكارێكی دیكەی لەیەكتر حاڵی نەبوونی (دەنگ و ئەدای گۆرانیبێژ لەگەڵ سیماو ڕوخساری ئاوازی ڕەسەنی كوردی)دا، لە ناسینەوە و شارەزا نەبوونی گۆرانیبێژ بە میانە و چینە دەنگی خۆی لەكاتی گوتنی گۆرانیدا، گۆرانیبێژی كورد تا ئەزبەری ئاوازێك دەكات، ئاوازدانەر دەخاتە ئازار و ژانێكی جەستەیی و ڕۆحیی زۆر گەورە، چونكە گۆرانیبێژ لە هەردوو كۆڵەگە سەرەكییەكەی پێكهاتەی موزیكدا (زمانی نۆتە و گوێچكەی هونەری موزیك)ی بێبەشە و، بە دەگمەن گۆرانیبێژێك دەبینی بە پەرۆش و ئەكاییمانە (مواكەبەی) ڕۆحی سەردەم و تێگەیشتنی قۆناغەكانی هونەری میللەت و گەل و تەنانەت خۆشی بێت، كەواتا كاتێ پرسیارمان لێ دەكەن و بەڕاشكاوی دەڵێین بۆ موزیكی كوردی تەمەنی كورتە؟ نابێ بێدەنگ بین، كاتێك هۆكارەكانی بە بەردەمماندا گوزەر دەكات، چونكە (خاچا توریان) گوتەنی: «هونەری موزیك پێش ئەوەی جیهانی بێت، دەبێ نەتەوەیی بێت».