یوجین گۆڵز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی لە زانكۆ نۆتردام بۆ گوڵان: پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانیش كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا
یوجین گۆڵز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی نۆتردام. وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك یەكتربڕینی ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی ئابووری و، سیاسەتی بەرگری، پێشتریش وانەبێژ بووە لە چەند زانكۆی گرنگی وەك، زانكۆی تێكساس، جۆرج مەیسۆن و، توێژەر بووە لە زانكۆی هارڤارد. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە باری ئێستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و پەیوەندی، یان ڕكابەری و ململانێی هێزە جیهانییەكان و كاریگەریی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان.
* وەك شارەزایەكی بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئایا پێت وایە چ گۆڕانكارییەك ڕووی داوە لەم پەیوەندییانەدا، بە تایبەتی دوای گرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن ئیدارەی سەرۆك بایدنەوە، كە ئاشكرا بوو ڕەخنەی ئەوە لە ئیدارەی پێشوو دەگیرا، كە هەوڵی دا سیاسەت و هەڵوێستی تاكلایەنە بگرێتەبەر و ڕەچاوی سیستم و دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان نەكات؟
- بە تێڕوانینی من چەند گۆڕانكارییەك ڕوویان داوە لە سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئەویش ئەگەر بەراوردێك بكەین لە نێوان سیاسەتی ئەم ئیدارەیە و ئیدارەكەی پێش خۆی بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ. بەڵام ئەوەی پەیوەست بێت بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانەوە و بە دیاریكراوی پرەنسیپی تایبەت بە چۆنێتی مامەڵەكردنی وڵاتان لەگەڵ یەكتردا، ئەوا پێم وانییە گۆڕانكارییەكی زۆر هاتبێتە ئاراوە.
* بەڵام ئەوەی لە سەروەختی ئیدارەی ترەمپدا بەدی دەكرا، گرتنەبەری ڕێچكەیەك بوو لە سیاسەتی دەرەوەدا كە پتر لە ڕێچكەیەكی بازرگانی دەچوو، واتە ترەمپ تێكڕای پەیوەندییەكانی بە ڕۆح و سرووشتی مامەڵەی بازرگانی ڕەنگرێژ كردبوو، ئایا هیچ گۆڕانكارییەك لەم ڕووەوە بەدی دەكەن لە پەیوەندی بە ئیدارەی بایدنەوە؟
- ڕەنگە ئاسان بێت كە هەندێ گۆڕانكاری بەدی بكەین لە ئەدای ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا لە پەیوەندی بە پرسیارەكەی ئێوەوە، چونكە لەم ڕووەوە دەكرێت ئەوە بگوترێت كە ئیدارەی ترەمپ كەمتر بایەخی بە دامەزراندن و درێژەپێدانی پەیوەندییەكی دۆستانەی درێژخایەن دەدا لەگەڵ وڵاتانی دیكەدا. بەڵام ئەوەی لە هەوڵەكانی سەرۆك جۆ بایدن بەدی دەكرێت ئەوەیە كە دەیەوێت كەسێك تەواو دژ و پێچەوانەی كەسایەتی دۆناڵد ترەمپ بێت لە پەیوەندی بە هاوپەیمانەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، لەبەر ئەوە بە بەردەوامی و بە پێداگرییەوە پشتیوانیی خۆی بۆ هاوپەیمانەكانی وڵاتەكەی دووپات كردووەتەوە، واتە ئەم بە چەشنی ترەمپ بە هاوپەیمانەكان ناڵێت ئێوە چیتان بۆ وڵاتەكەی من كردووە، تا منیش لە بەرامبەردا كارێكتان بۆ ئەنجام بدەمەوە، واتە بایدن هەر لە پێناوی هاوپەیمانێتیدا دەیەوێت پارێزگاری لە هاوپەیمانەكان بكات.
* ئێوە لە پەیوەندی بە سیاسەتی ئابوورییەوە توێژینەوەتان كردووە، ئایا چۆن لە پرسی بەكارهێنانی سزا و ڕێكارە ئابوورییەكان لە لایەن ئیدارەكانی ئەمریكا بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوە دەڕوانن، بەتایبەتی ئەگەر ئێمە بەراوردێك لە نێوان ئیدارەی ئێستا بە ئیدارەی پێش خۆی بكەین؟
- ئەوەی لەم ڕووەوە بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە ئیدارەی بایدنیش ئامادەییەكی زۆری تێدایە بۆ بەكارهێنانی سزا ئابوورییەكان، ئەمە گۆڕانكارییەكی زۆری بەسەردا نەهاتووە و، بەكارهێنانی سزا ئابوورییەكان وەك ڕواڵەت و ڕەهەندێكی سەرەكی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا ماوەتەوە، هەرچەندە لەم ڕووەوە گفتوگۆیەكی زۆر كرا لە بارەی ئەوەی كە ئیدارەی بایدن زۆرێك لەو سزا ئابوورییانە كەم دەكاتەوە كە ئیدارەی ترەمپ سەپاندبوونی، بەڵام ئەوەی بەرچاو دەكەوێت ئەوەیە كە بایدن ئەم كارەی نەكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو جیاوازییەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە لەبەر ئەوەی بایدن زۆر بانگەشەی گرنگیی پاراستن و درێژەپێدان و پەرەپێدانی دۆستایەتی دەكات، ئەوا جەختی لەسەر برەودان بە هاوكاریی ئابووری كردووەتەوە لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا لە چوارچێوەی ڕكابەری و ململانێكاندا لە دژی چین، واتە بایدن دەیەوێت لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا و هاوپەیمانەكانی لە ئاسیا هاوكاریی ئابووری قووڵ بكاتەوە و پەرەی پێ بدات، لەم ڕووەوە كەمتر باسی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یان ئەمریكای لاتین دەكات.
* هەر لە پەیوەندی بە بەكارهێنانی سزا ئابوورییەكان بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوە، ئایا پێت وایە تا چ ڕاددەیەك ئیدارەی بایدن ئەم شێوازەی لەگەڵ ئێراندا بەكارهێناوە و تا چ ئاستێكیش سەركەوتوو بووە؟
- ئەوەی لەم ئیدارەیە بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە دەیەوێت زیاتر ڕێچكەی گفتوگۆ بگرێتەبەر بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی هەمواركراو لەبارەی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە، هەرچەندە ڕەنگە لە ئێستادا كارێكی واقیعبینیانە نەبێت كە پێشبینی ڕوودان و بەدیهاتنی ئەمە بكەین، بە تایبەتی ئەگەر ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە دۆخەكە و هەلومەرجەكە گۆڕانكاریی زۆریان بەسەردا هاتووە، بە تایبەتی كە ئێستا دەبینین گفتوگۆكاران دوچاری چ دژوارییەك دەبنەوە لە بەدیهێنانی بەرەوپێشچوون لەم پرسەدا، لە هەمان كاتدا ئەوە بەدی ناكرێت كە سزا ئابوورییە سەپێندراوەكان بەسەر ئێراندا، ئەو دەرئەنجام و ئاكامەیان لێ كەوتبێتەوە كە بەرپرسەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئومێدییان بۆ دەخواست و چاوەڕێیان دەكرد، ئەوەتا پرۆگرامی ئەتۆمیی ئێران بە ئاراستەیەكدا پەرە دەستێنێت كە پێچەوانەی ویست و خواستی ئەمریكییەكانە، هەروەها لە ئێستادا ئیدارەی بایدن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە سزاكان ئەو كاتە هەڵدەگیرێن كە ڕێككەوتنێكی نوێ لەبارەی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە بێتەئاراوە، لە كاتێكدا ئێران پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە دەبێت سەرەتا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بگەڕێتەوە بۆ ڕێككەوتنە بنەڕەتییەكە و سزاكان هەڵبگرێت، دواتر باس و گفتوگۆ لەبارەی ڕێككەوتنێكی نوێوە بكرێت. كە ئاشكرایە سەرۆك جۆ بایدن ڕازی نابێت بەم هەڵوێستە گفتوگۆكارییەی ئێران، لە دەرئەنجامدا ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە گفتوگۆكان بە بنبەست گەیشتوون، سزا سەپێنراوەكانی سەر ئێرانیش هەر ماونەتەوە، بەڵام كاریگەر نین.
* ئەگەر باس لە پەیوەندیی نێوان هێزە مەزنە جیهانییەكان بكەین، بەتایبەتی ئەمریكا و ڕووسیا و بە دیاریكراویش لەسەر كێشەی ئۆكرانیا، ئایا پێت وایە ئاراستەی پەرەسەندن و پێشهاتەكان بەرەو كوێ دەچن، یان پێشبینیی هەڵكشانی زیاتری دۆخەكە، یانیش هێوربوونەوە دەكەیت؟
- من نازانم، بەڵام پێم وایە نە ئەمریكا و نە ڕووسیا نایانەوێت بارودۆخەكە بەرەو هەڵكشان و شەڕ بڕوات، بەڵام پێشبینیكردنی داهاتوو كارێكی زەحمەتە، هەرچەندە من ئومێد دەكەم كە لە كۆتاییدا دەنگی عەقڵ و حیكمەت زاڵ بێت، چونكە شتێكی زۆر ناخۆش دەبێت كە ئەمریكا و یەكێتی سۆڤییەت كە بۆ 44 ساڵ شەڕی سارد لە نێوانیاندا هەبوو، بە بێ ئەوەی ڕووبەڕووبونەوەی ڕاستەوخۆ ڕوو بدات- سەرەڕای ئەوەی چەندین جار دۆخە ئەمنییەكەش بەرەو هەڵكشان دەچوو- و ئێستا بێن و لەسەر ئۆكرانیا شەڕ لەگەڵ یەكتردا بكەن، لە كاتێكدا كە بە هەمان ئاست و ئەندازەی سەروەختی شەڕی سارد ڕكابەری و ململانێ لە نێوانیاندا نییە.
* ئێوە لە چاوپێكەوتنێكی پێشووتاندا باس لە كاریگەری و ڕەنگدانەوەی بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆژیا دەكەن لەسەر پەیوەندییە نێودوەڵەتییەكان، ئێوە چۆن لەم كاریگەری و گۆڕانكارییە دەڕوانن؟
- من پێم وایە گۆڕانكاری و بەرەوپێشچوونە تەكنەلۆژییەكان كاریگەرییان لەسەر زۆر لایەنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان هەیە، وەك ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕ، یان ئەگەری هاوكاریكردنی یەكتری لە ڕێی گەیشتن بە ڕێككەوتنەوە، كە هەموو ئەمانە دەكەونە ژێر بار و كاریگەریی تەكنەلۆژیاوە، هەروەها ئاراستەی پەرەسەندنی تەكنەلۆژیا بووەتە هۆی ئەوەی زەحمەت بێت وڵاتان شەڕی هێرشبردن ئەنجام بدەن، ڕەنگە ئەمە بۆ هەموو وڵاتێك و بۆ هەموو هەلومەرجێك ڕاست نەبێت، بەڵام ئێمە بە شێوەیەكی گشتی قسە دەكەین، ئەوا شەڕی هێرشبردن قورستر بووە، بۆ نموونە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پارەیەكی زیاتر خەرج دەكات بۆ ئەوەی بتوانێت لە بارێكدا بمێنێتەوە كە توانای شەڕی هێرشبردنی هەبێت، كە ئەمەش بە هۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژییەوە زیاتر زەحمەت دەبێت، بەڵام دەبێت بزانین ئەمریكا وڵاتێكی دەوڵەمەندە و ڕەنگە بتوانێت ئەم خەرجییە لە ئەستۆ بگرێت و، لە ڕاستیدا بەرپرسانی ئەمریكا پێیان وایە دەبێت ئەمریكا ئەم كارە بكات بۆ ئەوەی ئەم توانایەی هەبێت، هەرچەندە من خۆم لەگەڵ ئەمەدا هاوڕا نیم و پێم وانییە ئەمە شایستەی ئەوە بێت كە ئەو هەموو خەرجییەی بۆ تەرخان بكرێت، واتە من باوەڕم وایە كە ئێمە دەبێت ئامادەی شەڕی بەرگریكردن بین، نەك شەڕی هێرشبردن، چونكە بەم شێوەیە دەتوانین باشتر سەرچاوەكانمان بەكار بهێنین.
* ئایا پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و كاریگەرییەكانی لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەبنەهۆی ئەوەی جیهان پتر سەلامەت بێت، یان دەبنەهۆی زیادبوونی مەترسییەكان و نەمانی ئاسایش؟
- لە بنەڕەتدا خۆی دەبێت ببنە هۆی ئەوەی جیهانێكی ئارامتر بێتە ئاراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەو ڕاستییە نادیدە بگرین، كە وڵاتانی جیهان بڕیار و بژاردەی خۆیان هەیە، چونكە ئەگەر پتر خۆیان پابەند بكەن بە شەڕی هێرشبردنەوە، ئەوا ئەمە مایەی تراژیدیا و كارەسات دەبێت، ئەگەر ئەم بژارەیە نەگرنەبەر، ئەوا دەكرێت ئایندەیەكی ئارامتر و ئاشتییانەتر باڵ بە سەر جیهاندا بكێشێت.
