ئەگەرچی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان چەندین هەلی كاری بۆ وەبەرهێنەران خستووەتەڕوو، بەڵام كەمبوونەوەی پڕۆژەی وەزارەتەكان كاریگەریی خراپی لەسەر دەیان كۆمپانیای بەڵێندەران بووە. بۆ قسەكردن لەسەر بارودۆخی بەڵێندەران و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بە ئابووریی هەرێمی كوردستان، دیدارێكمان لەگەڵ دكتۆر سەرۆ دزەیی سەرۆكی یەكێتی بەڵێندەرانی هەولێر سازدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

* هەرچەندە هەرێمی كوردستان بە قەیرانێكی سەختی داراییدا تێپەڕ بووە، بەڵام هەندێك پڕۆژەی وەبەرهێنان دەست بەجێبەجێكردنی كراوە، ئایا دەتوانین بڵێین ئەم جووڵە ئابوورییە بەپێی خواست و ویستی ئێوەی بەڵێندەرانە؟

- هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابووری و هەلی كارەوە جووڵەیەكی تێكەوتووە و چەندین پڕۆژەی وەبەرهێنان لە پارێزگاكانی كوردستاندا جێبەجێ دەكرێن، دەستەی وەبەرهێنانیش چەندین هەلی كاری وەبەرهێنانی خستووەتەڕوو، بەڵام ئەم جووڵەیە بەپێی خواستی بەڵێندەران نییە و هاوشێوەی ساڵانی پێش قەیرانی دارایی و شەڕی داعش نییە، لە ساڵی 2014 پێش قەیرانی دارایی و بڕینی پشكی بوودجەی كوردستان لەلایەن بەغداوە، وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان زیاتر لە 3000 پڕۆژەیان لە جێبەجێكردندا بوو، ئێستا ئەو ژمارەیە بۆ 500 پڕۆژە كەمی كردووە، ئەم ژمارە پڕۆژەیەش بەپێی ژمارەی بەڵێندەران نییە، ئێمە وەكو یەكێتی بەڵێندەرانی هەولێر 1560 بەڵێندەرمان هەیە و لە سلێمانی 1200 و لە دهۆك 900 بەڵێندەر و لە گەرمیانیش ژمارەیەكی دیكە، كە كۆی گشتیی بەڵێندەرانمان 3759 بەڵێندەرە، واتا دەتوانین بڵێین جووڵەی بازاڕ و ئابووری لە ڕووی دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكانەوە سست و لەسەر خۆیە، ئەم ژمارە كەمەی پڕۆژە هێندەی ئەوە نییە بڵێین ئێمەی یەكێتی بەڵێندەران هەلی كاری زۆری جێبەجێكردنی پڕۆژەمان لە بەردەستدایە، ئەوەتا هەندێك پڕۆژە هەن كار تێیدا ڕاوەستاوە و زۆربەی وەزارەتەكانیش لەبەر نەبوونی بوودجە پلان و بەرنامەكانی خۆیان جێبەجێ نەكردووە، لەلایەكی دیكەوە ئەوەی بۆ ئێمە گرنگە وەكو بەڵێندەران پڕۆژە گەورەكانی حكومەتە كە لە ڕێگەی وەزارەتەكانەوە ساڵانە دەخرایە ڕوو و، لە پارێزگا و دەڤەر و ناوچە جیاجیاكانی كوردستان جێبەجێ دەكران و، بەڵێندەرانی كوردستان سوودێكی زۆریان لێ وەردەگرت، ساڵانی ڕابردوو حكومەت دەیان پڕۆژەی كارەبا و ڕێگاوبان و ئاو و ئاوەڕۆ و پارك و دروستكردنی باڵەخانە و قوتابخانە و نەخۆشخانە و بنكەی تەندروستیی جێبەجێ دەكرد و، ژمارەیەكی زۆری كۆمپانیاكانی بەڵێندەرایەتی كاری باشیان تێدا دەكرد، ئومێدمان وایە بۆ ئەمساڵ ئەو پڕۆژانەی لە هەرێمی كوردستان بەهۆی بارودۆخی دارایییەوە ڕاوەستاون بەگەڕ بخرێنەوە.

* كەواتە تا ئێستا ئابووریی هەرێمی كوردستان لە زۆر بواردا نەچووەتەوە دۆخی ئاسایی خۆی، بەتایبەتی دۆخی دارایی كە بۆ ئێوەی بەڵێندەران گرفتێكی گەورەیە؟

- قەیرانی دارایی لە هەرێمی كوردستان كۆتایی نەهاتووە و ئابووریی هەرێم بە دەست گرفتێكی خراپی هەیكەلی ئابوورییەوە دەناڵێنێت، ئابوورییەكەمان تەنیا پشتی بە لایەنی فرۆشتنی نەوت بەستووە، كە ئەویش ئابوورییەكی ڕەیعییە و سەقامگیر نییە، هەرچەندە ئێستا بەهای بەرمیلێك نەوت زۆر بەرزەو دەبووایە خێرا ئەم ئابوورییە ڕاست بكرایەتەوە و هەنگاوی خێراتر بەرەو فرەچەشنكردنی ئابووری بنرایە، بەڵام هەمووان دەزانن هێشتا ئێمە لە چاوەڕوانیی 200 ملیار دینارەكەی حكومەتین، دابینكردنی مووچە و شایستە داراییەكانی بەڵێندەرانیش ماوەیەكە ڕاوەستاوە و نەدراوە، داواكارین ئەو شایستە داراییە كە چەكیان بەبێ ڕەسید وەرگرتووە، بە چەند وەجبەیەك و بە ڕێژەی 10% یان لە 20% بدرێت، بۆ ئەوەی بەڵێندەران بتوانن بەو سیولە نەختینەیییە كار بكەن، هەروەها چیتر ئەوەندە پشت بە كۆمپانیا بیانییەكان نەبەسترێت بۆ ئەنجامدانی ئەو پڕۆژانەی خەڵكی خۆمان توانای جێبەجێكردنی هەیە، ئەوەتا پڕۆژەی دروستكردنی شەقامی 150 مەتری لە هەولێر لە ڕێگەی كۆمپانیایەكی خۆماڵییەوە جێبەجێ دەكرێت، ئەویش لە ڕێگەی دەیان كۆمپانیای ناوخۆیی بەڵێندەرانەوە كارەكان جێبەجێ دەكات، ئەمە جێگای دڵخۆشییە چونكە سەدان هەلی كار بۆ گەنجەكانمان و بۆ پیشەوەران دابین دەكات.

* باسی دابینكردنی هەلی كارت كرد بۆ كۆمپانیا خۆماڵییەكان، ئایا پەیوەندیی ئێوەی بەڵێندەران لەگەڵ وەبەرهێنان لە چ ئاستێكدایە، پێش ماوەیەك گلەیی ئەوەتا كرد كە گەورە كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان لە پڕۆژەكانیاندا بەڵێندەرانی بیانی بەكار دەهێنن، داواكاریی ئێوە لەم بوارەدا چییە؟

- بەداخەوە زۆر وەبەرهێنەرمان هەیە كە لە كاتی جێبەجێكردنی پڕۆژەكانیدا بەڵێندەرانی بیانی بەكاردەهێنن، لەوانە بەڵێندەرانی توركی و ئێرانی و تەنانەت لە شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە دەستی كار دەهێنن، بێ ئەوەی گوێ بەوە بدەن، پارەی ئەم وڵاتە بۆ دەرەوە دەچێت و زیان بە توێژێكی گەورە و گرنگی كوردستان دەگەیەنن كە بەڵێندەرانە و، بە سەدان دەستی كاری ناوخۆیان لە ئەستۆدایە، ئەم شێوازی كارە بۆ ئابووریی كوردستان و لایەنی دارایی خراپە. دەستەی وەبەرهێنان هەلی كار بۆ وەبەرهێنەران دەڕەخسێنێت و مۆڵەت دەداتە كۆمپانیاكان و پڕۆژەكانی وەبەرهێنان ئەنجام دەدرێت و، دەیان ئاسانكاری و هاوكاریی وەبەرهێنەكە دەدرێت، كەچی زۆربەی وەبەرهێنەكان كەمتر پشت بە بەڵێندەرانی ناوخۆ دەبەستن، ئەم حاڵەتە بۆ هەلی كاری گەنجانیش وایە، تا كرێكاری سووری و توركی و ئێرانی و عێراقی وەستابێت، كەمتر كار بەر گەنجەكانی خۆمان دەكەوێت. لە شوێنێكی وەك دوبەی مەرج لەسەر وەبەرهێنەر دانراوە كە تا كۆمپانیا ئیماراتییەكان ڕاوەستابن، نابێت كاری جێبەجێكردنی بەڵێندەرایەتی بدرێتە كۆمپانیای بیانی، تەنانەت كۆمپانیا بیانییەكانی بەڵێندەرایەتییش دەبێت لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئیماراتی بە هاوبەشی كارەكە بكەن. بەڵێندەرە كوردستانییەكان لە ئێستادا توانا و شارەزایی و كارامەیی باش و بەرزیان لە كاركردن و چەندین پسپۆڕایەتیدا هەیە و، تەنیا پێویستمان بە ئاسانكاریی دارایی و بانكی و باج هەیە.

* لە سەرەتای قسەكانتدا باسی گرنگیی ڕاستكردنەوەی هەیكەلی ئابووریی كوردستان كرد، لە ئێستاشدا باس لە فرەچەشنكردنی ئابووری دەكەن، بەتایبەتی لە بوارەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاریدا، ئایا ئەم سیاسەتە نوێیەی ئابووری كاریگەریی لەسەر كاری ئێوەی نابێت؟

- هەنگاونان بەرەو ڕاستكردنەوەی هەیكەلی ئابووریی كوردستان و پەیڕەوكردنی سیاسەتی بەرەو فرەچەشنكردنی ئابووری، بەتایبەتی لە كەرتەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و گەشتیاریدا پێویستی بە سیولەیەكی دارایی باش هەیە، بەتایبەتی بۆ بونیاتنانی ژێرخانی ئابووری، كە ئەم سیولەیە لەبەردەستی حكومەتدا نییە، وێڕای باشبوونی بارودۆخی نرخی نەوت و وەرگرتنی باج و ڕسوماتەكان و بەرزبوونەوەی ئاڵووێری بازرگانی و بەدەستهێنانی پارەیەكی باشی گومرك، تا حكومەت هەڵمەتی پڕۆژەكانی ژێرخان دەست پێ نەكاتەوە، ئێمەی بەڵێندەران هەست بەو جووڵە ئابوورییە ناكەین، ئومێدەوارین حكومەتی نوێی عێراق زوو دابمەزرێت و پەوەندییەكانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و بەغدا باش و ئاسایی بێت و پشكی بودجە و شایستە داراییەكانی هەرێم بێت و گرفتی دارایی چارەسەر ببێت، بەڵام تا ئەو كاتە خۆ نابێت ئێمە هەروا دەستەوەستان بووەستین، چونكە عێراقیش بارودۆخی دارایی و ئابووریی بەدەست گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی وڵاتەوە دەناڵێنێت و زۆر پشتیان بەنەوت بەستووە، خۆ ئەگەر ئێمە ئەو جووڵە ئابوورییە ئەگەر لە كەرتەكانی وەبەرهێنان و كشتوكاڵ و پیشەسازیدا هەنگاوی بۆ بنێین، بارودۆخمان زۆر باشتر دەبێت.

* ئایا بڕیارەكەی بانكی ناوەندیی عێراقی بە داشكانی بەهای دینار زیانی بە بەڵێندەران نەگەیاند، بەتایبەتی كە ئێوە زۆربەی پارەكانتان لای حكومەت بە دینارە و، ئایا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم حاڵەتە ئێوەی یەكێتی بەڵێندەران چیتان كردووە؟

- بڕیارەكەی بانكی ناوەندیی عێراق بە داشكانی بەهای دینار بەرامبەر دراوە بیانییەكانی دیكە، بەتایبەتی دۆلاری ئەمریكی زیانی گەورەی بە زۆر بەڵێندەر گەیاند، بە سوپاسەوە وەزیری كارەبا ڕەزامەندیی لەسەر قەرەبووكردنەوەی بەڵێندەرەكانی ئەو كۆمپانییانە دا كە لە بواری كارەبا كاریان دەكرد، چونكە قازانجی ئێمە لە 10% بۆ لە 12%ـە، كەچی دراوی دیناری عێراقی بە ڕێژەی لە 23% داشكێندرا، هاوكات بە سوپاسەوە وەزیری تەندروستیش كارێكی لەم شێوەیەی كرد، بەداخەوە دوای وەرگرتنی ڕەزامەندیی ئەنجومەنی وەزیران كەچی وەزارەتی دارایی بە بیانووی نەبوونی ڕێنمایی بڕیارەكەی جێبەجێ نەكرد و گەڕایەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران.

* ماوەیەك لەمەوبەر ئێوەی یەكێتی بەڵێندەران گلەیی و ڕەخنەتان لەسەر وەرگرتنی باج دەربڕی، ئەو بابەتە بە كوێ گەیشت؟

- باج دەبێت لەسەر قازانج وەربگیردرێت، ڕاستە باج زیاد نەكراوە و ڕێك خراوەتەوە، بەڵام هەندێك یاسای كۆن هەبوو بە هۆی بارودۆخە سەختەكەی داراییەوە ڕاگیرابوو، لە ئێستادا كاتێك كاری پێ دەكەیتەوە بارودۆخەكەی باج لەسەر بەڵێندەران و هاووڵاتیان و كاسبكارانیش توند دەبێت، ئەمە هەرگیز لەگەڵ ئامانجەكانی بووژانەوەی ئابووری ناگونجێت، خۆی بازاڕ سست و لاوازە، زیادبوونی داهات بۆ ماوەیەك و دواتر زیانگەیاندن بە وەبەرهێنەران و بەڵێندەران و بازرگان و سەرمایەداران لە مەودایەكی نزیكدا ڕەنگدانەوەی پێچەوانەی دەبێت، داواكارم ئابووریناسەكان بێنە سەر خەت، هەموو كارێك تەنیا بە جێبەجێكردن و پەلەكردن ئەنجامی باشی نابێت، باشە بزنێسكار و بەڵێندەرێك خۆی پارەی لای حكومەت بێت، تۆ باجی چی لێ وەردەگریت، ئەمە لێزانینی بەڕێوەبردنی ئابووری نییە. لەلایەكی دیكەوە خراپیی سیستەمی بانك بێزاری كردووین، پێشتر ئەگەر خیتاب زەمانێكت پێویست بووایە موڵكێكت دابایە پێشتر حجز دەكرا، كەچی ئێستا ڕەهنی دەكەن، كە دایدەنێیت كۆمەڵێك ڕسووماتت لێ وەردەگیرێت، ئەگەر بچیت دەریبهێنیت بە هەمان شێوە وەكو ئەوەی تۆ كڕین و فرۆشتنت ئەنجام دابێت، ڕسووماتت لێ وەردەگرن.

كاتی ئەوە هاتووە لە ئەنجومەنی وەزیران لە كاتی دەركردنی بڕیار و ڕێنماییەكاندا پرس و ڕا بە ڕێكخراوە پەیوەندارەكانی ئابوورییش بكرێت، ئێمە نوێنەری چین و توێژێكی فراوان و كاریگەرین لە ناو كایەی ئابووریدا و ڕۆڵی گرنگمان لە سەرخستنی كارەكاندا هەیە.