وێڕای هەوڵە گشتگیرەكانی حكومەت بۆ باشتركردنی دۆخی گوزەرانی هاووڵاتیان، حاڵەتەكانی خۆكوشتن لە هەرێمی كوردستان لە هەڵكشاندایە، هەواڵە گەرمەكانی ڕۆژ لە بارەی خۆكوشتنی تاكەكانی كۆمەڵگە بە هەر دوو ڕەگەزەوە زەنگێكی مەترسیدارە و هەڕەشە لە ئاسایشی كۆمەڵگە دەكات، چەندین نموونەی زیندووش هەن، كە پێویستیان بە هەڵوەستە لەسەركردنە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان باس لە ڕێكارەكانی چارەسەری ئەو ئاریشە كۆمەڵایەتییە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

ڕۆژانە لێرە و لەوێ گوێبیستی ئەوە دەبین: «ژنێك خۆی سووتاند، گەنجێك خۆی هەڵواسی، پیاوێك لە ‌لایڤێكدا كۆتایی بە ‌ژیانی خۆی هێنا و.. هتد. لە ساڵی 2021 ڕێژەی خۆكوژی بە زەقی هەستی پێ كرا، تەنیا لە ماوەی چوار ڕۆژدا، شەش حاڵەتی خۆكوشتن لە سنووری پارێزگای دهۆك ڕوویان دا.

گەنجێكی تەمەن 22 ساڵ لە گوندی پیرخۆلی سەربە ناحیەی گردەسێن لە سنووری قەزای ئاكرێ خۆی خنكاند، لە كەمپی قادیا لە سنووری قەزای زاخۆ گەنجێكی ئێزدی كۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا، كچێكی تەمەن 16 ساڵ بە ناوی سەلما سەعید لە كەمپی بێرسڤێی ئاوارەكانی شنگال لە قەزای زاخۆ خۆی خنكاند. لە ماوەی یەك ڕۆژدا دوو كچ و كوڕێك لە دهۆك خۆیان كوشت و سەرلەبەیانیی هەمان ڕۆژ، تەرمی ئەسمەهان خدر تەمەن 22 ساڵان دۆزرایەوە، كە دانیشتووی كەمپی ئێسیانی سنووری قەزای شێخان بوو، ئەویش خۆی كوشتووە .لەلایەكی دیكەوە لە 18ی نیسان، دوو ژن خۆیان كوشت، ژنێك لە شارۆچكەی كەلاری ناوەندی ئیدارەی گەرمیان بە پەت خۆی خنكاند، هەمان ڕۆژ لە شارۆچكەی شوان لە سنووری پارێزگای كەركووك كچێك بە فیشەك كۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا. ئەمانە چەند نموونە بوون و دەیان حاڵەتی دیكەش حەشار دراون.

نەسرین حەسەن، نووسەر و ڕۆژنامەنووسە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «خۆكوشتن، بابەتێكی تەنیا تایبەت بە كوردستان نییە، بەڵكو لە مێژووی مرۆڤایەتی و لە تەواوی دونیا بوونی هەیە». هاوكات پرسیار دەكات: «بۆچی مرۆڤ پەنا دەباتە بەر خۆكوشتن و هەوڵێ‌ لە ناوبردنی خۆی دەدات؟» هەر لە وەڵامی پرسیارەكەی خۆیدا دەڵێت: «بەپێی شرۆڤەی دەروونناسان، پەنابردن بۆ خۆكوشتن پەیوەستە بە كۆمەڵێك گرفت و نەخۆشیی دەروونیی تاكەكەسی، وەك: خەمۆكی، بە واتای بێزاربوون لە ژیان.» گوتیشی: «كۆمەڵناسی وەك «دووركیم» ڕای وایە كە خۆكوشتن بابەتێكی كۆمەڵایەتییە و كۆمەڵگە كاریگەری لەسەر خۆكوشتنی مرۆڤ هەیە، وەك هۆكاری سیاسی و شەڕ و ئاڵۆزی و باری خراپی ئابووری ودابڕانی كۆمەڵایەتی كە لەوانەیە لە هەر كەسێكدا ڕوانینی جیاوازی هەبێت. مرۆڤی ئەو سەردەمە دونیایەكی جیاوازی هەیە، بۆ نموونە، ئاڵوودەبوون بە سۆشیال میدیا بە هەموو كاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنییەكانیەوە، مرۆڤێكی گۆشەگیر و دابڕاو لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی بەرهەم هێناوە و كارێگەری نەرێنی لەسەر سێكتەرەكانی ژیان دروست كردووە، بە تایبەتی لە بواری پەروەردەكردنی منداڵدا ڕەنگی داوەتەوە».

ئەو ڕۆژنامەنووسە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «گیرۆدەبوونی تاك بەوەی كە دەیبیستێ‌ و ئەوەی كە دەیبینێ،‌ جیهانێكی نامۆی بۆ دروست كردووە، نامۆ بە عورف و بە داب و نەریتی كۆمەڵگە و كرانەوەی بە ڕووی جیهانی مۆدێرنەدا، بۆیە ئەوەی لەو قۆناغەدا زۆر گرنگە، ڕۆڵی پەروەردە و ئاشتكردنەوەی مرۆڤە بە ژیان، شیاندنی چرۆی خۆشەویستییە لە ناخەكاندا، بەهێزكردنی ئیرادە و متمانەی مرۆڤەكانە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ تەنگ و چەڵەمەكانی ژیاندا، گۆڕێنی هزر و بۆچوونە چەوت و نەرینەكانە بە ڕوانینێكی پۆزەتیڤ و گەشبینانە بۆ ژیان، كە پێویستە لە خێزانەوە دەست پێ بكات».

سۆما عەبدوڵا قوتابیی قوناغی چوارەمی بەشی پەروەردە و دەرونزانییە و هێما بۆ ئەوە دەكات كە «خۆكوشتن، دیاردەیەكی دەروونی و كۆمەڵایەتیی ئاڵۆزە، لە دەرەنجامی هۆكارگەلێكی جیاواز ڕوولادەدات. تاك بە تەواوی نائومێد دەبێت و خۆكوشتن بە چارەسەر دادەنێت بۆ ڕزگاربوون لەو بارودۆخانەی كە بوونەتە هۆی ئازار بۆی. « هاوكات دەڵێت: «خۆكوشتن دیاردەیەكی جیهانییە و كاریگەریی تەواو نەرێنی لە سەر تاك و خێزان و كۆمەڵگە هەیە».

وەك ئەو قوتابییەی زانكۆ باسی كرد، هۆكارەكانی خۆشتن زۆرن، بەڵام باوترین هۆكارەكانی خۆكوشتن بریتین لە: «خەمۆكی، دووجەمسەری، ئالوودەبوون، توندوتیژی، دەستدرێژی سێكسی، هەستكردن بە گۆشەگیری و كێشە كۆمەڵایەتییەكان و باوترین نیشانەكانی خۆكوژییش بریتین لە: باسكردنی خۆكوشتن، گەڕان بە دوای ڕێگایەك بۆ خۆكوشتن، بەسەربردنی زۆرترین كاتەكان بە تەنیای (بەراورد بە كەسانی ئاسایی) و...هتد. كاتێك كەسێك هەوڵی خۆكوژی دەدات، یان خۆی دەكوژێت، لە ڕووی دەروونییەوە وا خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، كە ئەو كەسە كێشە و گرفت، یان نەخۆشیی دەروونی هەبووە و دەروونی نائارام بووە، یان پێی وا بووە، شایەنی ژیانێكی باشترە، وەك لەم ژیانەی ئێستا، بۆیە پەنا دەباتە بەر خۆكوژی. واتە لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە وا خوێندنەوە بۆ كەسەكە دەكرێت، كە بە هۆی كێشەی كۆمەڵایەتی پەنای بردووەتە بەر خۆكوژی، وەكو كێشەی سۆزداری، كێشە خێزانییەكان و جیابوونەوەی دایك و باوك، نەگونجانی دوو هاوسەر، توندوتیژی، باری خراپی دارایی، یان ئەنجامدانی كارێك كە لە نێو كۆمەڵگە گونجاو نییە و هەستكردن بەوەی كارەكەی جێگای قبووڵكردن نییە و....هتد»

سۆما عەبدوڵا ئەوەشی خستەڕوو كە «ڕێكخراوی تەندروستیی جیهانی (WHO) بۆ ڕێگریكردن لە خۆكوژی پێشنیاری ئەم ڕێگایانە دەكات:

كەمكردنەوە و سنوورداركردنی ئامرازەكانی خۆكوشتن، گواستنەوەی هەواڵەكانی خۆكوژی بە بەرپرسیارانە و نەڕازاندنەوەیان، زوو ناسینەوەی ئەو كەسانەی هەوڵی خۆكوژی دەدەن. هەروەها شیكردنەوەی بارودۆخەكان و هاوكاریكردن و چاودێریكردن و بڵاوكردنەوەی هۆشیاری.» گوتیشی: «ئەركی وەزارەتی ڕۆشنبیری و حكومەتە كە سنوورێك دابنێن بۆ بڵاوكردنەوەی هەواڵەكانی خۆكوژی و هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتەكان و حكومەت هەبێت، بۆ یارمەتیدانی تاكەكانی ناو كۆمەڵگە و ڕزگاربوونیان لە بێ هیوایی و میدیاكانیش لە بڵاوكردنەوەی هۆشیاری بەردەوام بن».