وێڕای هەوڵە چڕەكانی حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار و رێكخراوە داكۆكیكارەكانی مافی ئافرەت، هێشتا رێژەی ژنكوشتن لە هەڵكشاندایە و نەتوانراوە سنوورێكی بۆ دابندرێت، هاوكات لیژنەی داكۆكیكردن لە مافی ئافرەت لە پەرلەمانی كوردستان كار بۆ دەركردنی یاسایەكی نوێی توندوتیژی دەكەن و لە راگەیەندراوەكەیاندا هاتووە، كەوا هەموو هەنگاوەكان چڕ دەكەنەوە بۆ ئەوەی یاسایەكی نوێ سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزان و ئافرەت لەم خولەی پەرلەمان دەربكرێت، تێیدا رێكارەكانی سزادانی تاوانبارانی كەیسەكانی كوشتنی ئافرەت زۆر توندتر بكرێن.

لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە گەرمەی هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی چەند حاڵەتێكی ژنكوشتن تۆماركرا، ئەمەش پرسیاری لای تاك دروست كرد كە ئایا ئەو هەڵمەتە بێ كاریگەرە یان هۆكاری دیكەی هەیە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی پرسیارەكە دەدەنەوە.

 

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

سەرەتا گەشاو تەلعەت چالاكی مەدەنی هێما بۆ ئەوە دەكات كە هەڵمەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژیی نابێتە هۆكاری كەمبوونەوەی توندوتیژی یان كوشتنی ژنان بێت بەڵكو كاریگەریشی نییە. هەروەها دەڵێت: «بۆ ئەوەش كۆمەڵێك فاكتەر هەنە، كەرنەڤاڵی و نمایشی ڕەنگی نارنجی، نابێتە هۆكاری كەمكردنەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان، نەخوازە دیاردەی ژن كوشتن، چونكە ئەو دیاردەیە ڕەگ و ڕیشە و مێژوویەكی كۆنی هەیە، بۆ گۆڕینی دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی وا گەورە پێویستی بەكار كردنی هەمەلایەنە هەیە، بەداخەوە زۆر جار دەبینیت لایەن و كەسی بەرپرس ئەو كارە دەخەنە ئەستۆی خۆیان لە كاتێكدا خۆیان باوەڕیان بە كێشەی توندوتیژی خێزانی نییە و پێیان وایە ئەوە حەقێكی ڕەوایە پیاو پەنا بۆ توندوتیژی ببات بۆ چارەسەركردنی كێشەی خێزانی ئەوە لایەنێك».

ئەو چالاكەی مەدەنی گوتیشی: «لایەنێكی تر دەبێت كار لەسەر سیستمی پەروەردە بكرێت كە ئەویش بە تەنها ڕێكخراوەكان ناتوانن ئەو ئەركە بە تەنها بگرنە ئەستۆی خۆیان. دەبێت لەو لایەنە حكومەت هاوكاری جددیان بكات ئەویش بە ڕاوێژكردن لەگەڵ كەسانی شارەزا لە بابەتە جێندەری و پەروەردەییەكان تاوەكو بخرێتە ناو سیستمی خوێندن و پەروەردە بۆ ئەوەش پێویستی بە پڕۆژەیەكی تۆكمەو درێژ مەودا هەیە».

هاوكات گوتی: «دەبێت حكومەت هەوڵ بدات هەمیشە یاسا سەروەر بكات لە بڕیاردانی دروست بۆ چارەسەركردنی كێشە كۆمەڵایەتییەكان و توندوتیژیی خێزانی، هیچ كات هەوڵ نەدات و ڕێگا بەوە نەدات كە كێشەكان لەلایەن ڕیش سپی و سەرۆك خێڵەكان چارەسەر بكرێن، چونكە دواجار ژن دەبێتە قوربانی یەكەم، كەمكردنەوەی دیاردەی كوشتنی ئافرەت لەژێر هەر بیانویەك بێت، بە مانگێك، یان ئەنجام دانی چەندین زنجیرە چالاكی، هیچ لە كێشەكان كەم ناكاتەوە، چونكە ئەوانە شتی ڕوكەشین و وەك وتم كێشەی توندوتیژی خێزانی ڕەگ و ڕیشەكەی درێژەو پێویستی بە پڕۆژەی دور مەودایە بۆ نەهێشتن و كەمكردنەوەی».

سەبارەت بە هەمان پرس دهۆك بارزانی بــەرپــرسی ناوەندی سۆران (ی.ئا.ك) ئاماژە بەوە دەكات: «جێگەی داخە لە ماوەی 16ڕۆژی هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی چەند حاڵەتێكی ژنكوشتن لە هەرێمی كوردستان تۆماركرا. ئەم گرفتە پێویستی بە چارەسەرە و كۆمەڵگە لە قەیرانەكی گەورەدایە و درێژەكێشانی قەیرانی سیاسی و ئابووری لە هەرێمی كوردستان و خەریكبوونی لایەنە سیاسییەكان بە ململانێ و ناكۆكییەكانیانەوە، هەروەها ئاوڕنەدانەوەیان لە گرفتە سەرەتایی و سەرەكییەكانی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان، وایكردووە قەیرانی كۆمەڵایەتی و هەڵكشانی كێشە كۆمەڵایەتییەكان لە رابردوودا روو لە زیاد بوون بكەن. سەرجەمی ئەو كێشە كۆمەڵایەتییانەش بەهۆی بوونی قەیرانی سیاسی و ئابووری سەریانهەڵداوە ئامارەكانی دەستەی مافی مرۆڤ و دامودەزگاكانی دیكە كە تایبەتن بە تاوانەكانی كوشتن و خۆكوشتن زیاد بووە، هەموو ئەوانەش ئاماژەی مەترسیداریان تێدایە، بۆیە دەبێت لە ئێستادا هەموو بەدوای چارەسەركردنی ئەم بارودۆخەدا بگەڕێین، تا چیتر ئاسایشی كۆمەڵایەتیمان نەكەوێتە بەردەم مەترسیی زیاترەوە.»

بــەرپــرسی ناوەندی سۆران (ی.ئا.ك) رایدەگەیەنێت: «یەكێكی دیكەیە لە هۆكارەكانی كوشتن و خۆكوشتنەكانی ئافرەتان ئەوەیە كە هاووڵاتی دەتوانێـت زۆر بە ئاسانی دەستی بە چەك بگات، كە بەوەش ژیانی خۆی، یان ژیانی خەڵكی دەخاتە مەترسییەوە. هەروەها نەبوونی متمانەی خەڵك بە یاسا، ئەمەش هۆكارێكی ترە لە هۆكارەكانی پشت تاوانەكانی كوشتن بە جۆرێك رۆحی تۆڵەكردنەوەی خودی و پشتكردنە یاساو حكومەت خەریكە پەرە دەسێنێت».

 چارەسەری ئەو دیاردەیەش لەم چەند خاڵەدا چڕدەكاتەوە: «نەهیشتنی دیاردەی چەكداری، چارەسەركردنی قەیرانی دارایی، باشتركردنی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و رۆڵ بینینی یاسا».

هەر لەمبارەیەوە شیلان ئاستەیی چالاكی بواری پاراستنی مافەكانی ئافرەت: «رایوایە كە لە كوردستان لە ١٦ ڕۆژەی هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان بۆ ماوەی چەندین ساڵ بە بەردەوامی و بێ دابڕان چەندین پڕوژەی باش و سوودبەخشی ئاراستەی كۆمەڵگە كراوە، بەداخەوە لە دوای ئەم هەندە ساڵەی بەردەوامی ئەم هەڵمەتە حالەتی ژنكوشتن و غەدر و نایەكسانی بەردەوامی هەیە و كۆتای نییە.

پرسیارێك كە لای زۆرێك لە تاكی كورد دروست بووە، ئایا ئەو هەڵمەتە بێ كاریگەرە؟

یان هۆكاری تری هەیە؟ من وەكو ئافرەتێك ئەم هەڵمەتە بەرز و بە كاریگەر دەنرخێنم، لە كاتێكدا پشتگیری دەسەڵات گەورەترین هۆكارە بۆ بنبڕ كردنی ئەم دیاردەیە قێزەوەنە و هەر لە ڕێگەی ئەم هەڵمەتەوە توانراوە كوشتن، زۆڵم و زۆری تا ڕادەیەكی بەرچاو كەم بكرێتەوە بە گەیاندنی دەنگ و پەیامی یەكسانی بۆ جەندەر، ئەویش لە ڕێگەی تیڤی، ڕادیو، ڕوژنامە و توڕەكومەڵایەتییەكانەوە، لە لایەكی تریشەوە پێویستە دەنگی ئافرەتی كورد و كێشەكانی بە جیهانی بكرێت و لە ناو پڕوژەكەدا ئافرەت ڕوڵی هەبێت و تێیدا بڕیاردەر بێت».

هاوكات دەڵێت: «لەهەڵمەتی( ١٦ )ڕۆژەی بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی، ئافرەت توانیویەتی سەرنج، بیرو باوەڕی یەكسانی بە ڕێگای یاسایی و زانستیانە بگەیەنێتە ڕەگەزی نێرینە، بۆ ئەوەی لێك تێگەیشتنێك هەبێت، وەكو تابلۆیەكی ڕەنگاوڕەنگ ژیان بەردەوام بێت، لە گشت سكتەرێكدا و بە هاوكاری ڕەگەزی بەرامبەر.

هۆكارەكانی دیكەش دابەشی سەر سێ خال دەكەین كە ڕەگەزی مێ بە توندی ڕووبەڕووی شەڕێكی بێ كۆتایی كردووە.

• یەكەمیان پەروەردەی خێزانییە بەداخەوە هێشتا زۆرێك لە خانەوادەی كورد ماف، ئازادی و دەرچوون و هەڵبژاردن تەنها بۆ ڕەگەزی نێر بەڕەوا دەزانن هەر لە تەمەنێكی بچووكەوە دەبێتە خاوەنی بڕیار لە گشت بوارێكی ژیانیدا، كە ئەمە خۆی دەستپێكی كونترۆڵ كردنی ژیانی مێینەیە، ڕەگەزی مێینەش لە سەرەتا و ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو لە جیهان و لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاشتیش ڕۆژ بە ڕۆژ گوڕانگاری و پێشكەوتنی بەخۆیەوە دەبینێت و داوای مافی ڕەوای خۆی دەكات، كە وەك مروڤ ڕێز لە بیروبۆچۆنی بگیرێت، بەداخەوە دەبین ئەم مافە بە یەكسانی مەرگی دەبینرێت.

• دووەم كەمتەرخەمی پەروەردەی نیشتمانی هەر لە سەرەتای پێگەیاندنی قوتابی و لێك جیاكردنەوەی ڕەگەز لە سلكی پەروەردە و پێگەیاندندا كارەساتێك دەخۆڵقێن بۆ ئەم دوو ڕەگەزە كە وەكۆ مرۆڤ لەیەك دادەبڕێن تا كاتی پێگەیشتن، دەكرێ وەك دوو هاوكاری كارا بە بیروبۆچوونی ئاكادیمی و زانستی بتوانن پروژەیەك پێشكەشی مروڤایەتی بكەن.

• زۆرێك لە كوردستانییان زۆر بە خێرایی سەروەت و سامانێكی زیادیان بەردەست كەوت، بە ماوەیەكی كەمیش تەكنەلۆجیا كەوتە بەردەست، هەر بۆیە ئەم دوو فاكتەرە بوونە هۆی ئەوەی كە ئافرەتیش هاوشانی پیاو ببێتە خاوەنی سەروەت و سامان و بەكارهێنەری ئامێری ئەلكترۆنی، كە بووە بەرچاوڕوونی بۆ ئەوەی ئافرەتان بتوانن بڕیار لە ژیان و گوزەرانیان بدەن، بەداخەوە ئەمەش لای زۆرێك لە خانەوادە سەختگیرەكان قبوڵكراو نییە ئافرەت بڕیار لەسەر ژیانی خۆی بدات، مافێك لەهەموو جیهان و هەموو دینێكدا بە بڕیارێكی ڕەواو و چارەنوسساز دەبینرێت ئەویش هەڵبژاردنی هاوسەرە كە لەم سەردەمەدا زۆرینەی ئافرەتی كورد لەسەر ئەمە دەكوژرێت و یاخود ژیانی لێ حەرام دەكرێت و دەكرێتە پەند بۆ كچان و ئافرەتانی تریش، كە دەبێت لە یاسا و ڕێسایی خانەوادە لانەدەن، ئەگەرنا ئەمە چارەنووسی ئەوانیش دەبێت