ڕێكخراوی تیرۆریستانی داعش هەر لە ناوەكەیڕا «دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام»، ئەوەمان پێ دەڵێت: ئەم ڕێكخراوە تیرۆریستییە بەرەنجامی ئەو ژینگە سیاسییە بووە كە لە دوای ساڵی 2011 لە هەر یەك لە عێراق و سووریا هاتووەتەئاراوە، بەم جۆرە:

1. لەگەڵ سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكانی سووریا لە ساڵی 2011 و ئەو شێوازە توندوتیژییەی كە ڕژیمی ئەسەد مامەڵەی لەگەڵ خۆپیشاندەران پێ كرد، جۆریك لە پاشاگەردانی لە ناو سووریا دروست كرد، عەرەبە سوننەكانی سووریاش كە پێشتر لە بەر وشكەساڵی دەستبەرداری كشتوكاڵ و ئاژەڵداری ببوون و، ڕوویان كردبووە شارەكان، دووچاری بێكاری و كەمدەرامەتی هاتبوون، دیمەشقیش دەستەوەستان بوو لە دۆزینەوەی چارەسەریك بۆیان، بۆیە ئەمە وای كرد، كە زەمینیەك بێتە ئاراوە تووڕەیی خەڵك لە دژی ڕژێمەكەی ئەسەد زیاتر بێت.

2. هەر لە كۆتایی ساڵی 2011 و كشانەوەی تەواوی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتیی نووری مالیكی، ئاراستەی حوكمڕانیی لە ئاراستە دەستووری و پەرلەمانییەكەی بە لاڕێدا برد و، بە كردەیی هەنگاوی بەرەو دیكتاتۆریەت هەڵگرت و، كاروباری هەموو وەزارەتەكانی بە ڕێگەی دانانی ڕاوێژكارێكی خۆی لە هەر وەزارەتێك، خستیە ژێر دەستی خۆیەوە، لەمەش زیاتر یاسای تیرۆری كرد بە میكانیزمیك بۆ تەسفیەكردنی عەرەبی سوننە لە ناو حكومەت و دەرەوەی حكومەتدا، هەتا كار گەیشتە ئەوەی تاریق هاشمی (جێگری سەرۆك كۆماری ئەو كاتی عێراق) ناچار بێت، هەڵبێت بۆ توركیا، لە ناوخۆی كۆمەڵگەی عەرەبی سوننەی عێراقیشدا، تووڕەیی خەڵك گەیشتە ئەوەی كە لە دامەزراوەكانی حكومەت بێزار بن و، سۆزداری بۆ ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە لقی عێراق پیشان بدەن.

ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە لقی عێراق، لەگەڵ ئەوەی گۆڕەپانی جیهادی گواستبووە بۆ عێراق لە دژی هێزەكانی ئەمریكا، لە هەمانكاتدا بنكەی سەرەكییان لە سووریا بوو، وەك هەندێك توێژینەوەی سینتاكسەكانی ئەمریكاش ئاماژەیان پێ كردووە، هەر لە ڕێگەی سووریاوە خەڵكانی دیكە پەیوەندییان پێوە دەكرد و، پشتگیریی لۆجستییان بۆ دابین دەكرا، هەر بۆیە ڕاستە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكەی قاعیدە بە حیساب لقی عێراق بوو، بەڵام لە سووریا بنكەی گەورە و كاریگەری هەبوو، ئەمەش وای كرد، دوای ئەوەی كە هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق كشانەوە و وەك دەڵێن «هێزی داگیركاری ئەمریكا لە عێراق بوونی نەما»، ئەم ژینگە تازەیە وای كرد، كە سەرانی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدەی عێراق بیر لەوە بكەنەوە ستراتیژیەتێكی دیكە بۆ درێژەپێدان بە كارە تیرۆریستییەكان پەیڕەو بكەن، بۆ ئەمەش لە دوای ساڵی 2012وە هاوشانی ئەنجامدانی كاری خۆكوژیی تیرۆریستی، دەستیان بە هێرشی سەربازی و پلاندانان كرد، بۆ گرتنی بەندیخانەكان و ئەپارتمانە گرنگەكانی شارەكان، هەروەك چۆن هەڵیانكوتایە سەر بەندیخانەی ئەبوغریب لە بەغدا و بەندكراوەكانیان ئازاد كرد، بە هەمان شیوە هەڵیانكوتایە سەر ئاسایشی هەولێریش بەڵام هەوڵەكەیان شكستی خوارد.

هاوكات لەگەڵ پیادەكردنی ئەم ستراتیژە تازەیەی تیرۆریستان بۆ ئەنجامدانی كارە تیرۆریستییەكانیان، هەر دوو دەوڵەتی «عێراق و سووریا» گەیشتنە ئەو حاڵەتەی كە بە ئاشكرا وەك دوو دەوڵەتی شكستخواردوو پێناسە بكرین و، پرسیار لەسەر ئەوە دەكرا، ئایا هەر دوو دەوڵەتەكە بە تەواوەتی دامەزراوەكانیان لەكار كەوتوون؟ بێگومان لە حاڵەتی لەم جۆرەدا زەمینەیەكی تازە بۆ تیرۆریستان هاتە پێشەوە كە لە ناو ئەو ژینگەیەدا خۆیان وەك بەدیلی هەردوو دەوڵەتی شكستخواردووی عێراق و سووریا ببیننەوە لە ناوچەكانی عەرەبی سوننە لە هەر دوو بەرەی سووریا و عێراق، بۆیە ڕێكخراوەكە بە تەواوەتی ستراتیژیەتی خۆی گۆڕی لە ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدەوە وەك (قاعیدەی جیهاد دژی ئیمپریالیزمی ڕۆژئاوا) بۆ دامەزراندنی (خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام - داعش)، لەگەڵ ڕاگەیاندنی ئەم ڕێكخراوە تیرۆریستییە لە كۆتایی 2013 و بەرزكردنەوەی ئاڵا ڕەشەكەیان عەرەبی سوننەی سووریا پێشوازییان لێ كردن، ئەمەش بووە سەرەتایەك بۆ ئەوەی هێرشەكانیان بۆ سەر ناوچەكانی عەرەبی سوننەی عێراق زیاتر بكەن و، هەر لەگەڵ هێرشكردنیان بۆ سەر بەندیخانەی «باتوف»، لە باكووری خۆرئاوای پارێزگای نەینەوا، جیا لەوەی بەشێكی زۆری عەرەبی سوننەی ئەو ناوچانە پێشوازییان لێ كردن، لە هەمانكاتدا پێنج فیرقەی سەربازیی سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵی عێراق چەكەكانیان تەسلیمی داعش كرد و، تیرۆریستانی داعش بەرەو مووسڵ هاتن و لە 10ی حوزەیرانی 2014 مووسڵ كەوتە دەستی تیرۆریستانی داعش و ئەبوبەكر بەغدادی سەرۆكی ڕێكخراوە تیرۆریستییەكە خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام ڕاگەیاند.

 

 دەرهاویشتە خراپەكانی داعش

لە سەر ژینگەی سیاسیی دەوڵەتانی ڕۆژئاوا

كەوتنی ئەمساڵی كابول بە دەستی چەكدارەكانی تالیبان، لە كەوتنی مووسڵی ساڵی 2014 دەچێت بە دەستی تیرۆریستانی داعش، ئەمساڵ چۆن دوای كەوتنی كابول كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ بوو بەرامبەر بە تالیبان، لە ماوەی حوزەیران تا ئابی ساڵی 2014یش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ بوو بەرامبەر خەلافەتەكەی داعش و، تەنانەت باس لە دروستكردنی هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی لە دژی داعشیش نەدەكرا.

ئەوەی وای كرد، كە جیهان بیر لەوە بكاتەوە، خەلافەتەكەی داعش دەبێت سنووری بۆ دابنرێت و نەمێنێت، ئەو دەرهاویشتە خراپانە بوو كە ڕاگەیاندنی خەلافەت بە دوای خۆیدا هێنای، لەوانە:

1. لەگەڵ ئەوەی دەوڵەتی قەتەر بە ئاشكرا لە هەوڵی ئەوەدایە كە شەرعییەتی نێودەوڵەتی بۆ حوكمڕانیی تالیبان لە ئەفغانستان پەیدا بكات و، بە ئاشكرا دیالۆگ لە نێوان تالیبان و بەرپرسانی ئەمریكی بۆ كاروباری ئەفغانستان ڕێك دەخات، كە داعیش خەلافەتی ڕاگەیاند، بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ لەسەر ئاستی ئەو سینتاكسانەی ئەمریكا كە لقیان لە دۆحە «ئامۆژگای برۆكینگز- دۆحە» كۆڕبەندی گەورە گرێ دەدرا و، لەناو ئەو كۆڕبەندانە لەسەر ئاستی ئەكادیمیی زۆر بەرز باس لە لایەنە باشەكانی خەلافەتی داعش دەكرا، وەك هەنگاوێك بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك دەوڵەتێكی ئەمری واقیع مامەڵەی لەگەڵ بكات، بەڵام هەڵەی داعش ئەوە بوو، كە خەلافەتەكەی لەناو دوو دەوڵەت ڕاگەیاندبوو، كە زەمینەی تەواوی بۆ سیستمە كۆنەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆش كردبوو، كە ئەمە لەلایەن دەوڵەتانی ڕۆژئاواوە كە خۆیان بە خاوەنی ئەو سیستمەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەزانن، قبووڵكراو نەبوو.

2. تەلەفزیۆنی ئەلجەزیرە كە لەسەر ئاستی جیهان بە هاوشانی تەلەفزیۆنێكی وەك «CNN» لە قەڵەم دەدرێت، بە هەماهەنگی لەگەڵ تیرۆریستانی داعش، باشترین فیلمی دیكیۆمێنتاری ڤایسنیوز (Vice News)ی 45 خولەكی، لە سەر شێوازی حوكمڕانیی خەلافەت لە ناو شاری مووسڵ و ڕەقە دروست كردبوو، لەم فیلمەدا تیرۆریستانی داعش سەمایان بە دەبابەكانی سووریا و عێراق دەكرد، ئەمەش هیندەی دیكە بووە پڕوپاگەندە بۆ هێزی ئەفسانەئاسای تیرۆریستانی داعش.

3. سەركەوتنی ڕاگەیاندنی خەلافەتی داعش لە سووریا و عێراق، پشتگیرییەكی گەورەی لەناو ڕەوەندی ئیسلامیی سیاسی ڕادیكاڵی ڕۆژئاوا بەدەست هێنا، ئەم پشتگیرییە وای كرد، ژینگەی فرە كەلتووری لە ڕۆژئاوا تێك بچێت و خەڵكانیكی زۆری ئیسلامی سیاسیی ڕادیكاڵی پەیوەندییان بە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی تیرۆریستانی داعشەوە كرد، لەمەش زیاتر تیرۆریستانی داعش كەوتنە بڵاوكردنەوەی ترس و تۆقاندن بە ڕێگەی ئەو ڤیدیۆیانەی لە ڕۆژئاوا بڵاویان دەكردەوە، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش لە دوو مانگی یەكەمی خەلافەتی داعش، جیهان بێدەنگیی هەڵبژاردبوو.

4. غرووری تیرۆریستانی داعش بە سەر هەر دوو سوپای سووریا و عێراق وای كرد، بیر لە هێرشكردنە سەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بكەنەوە، وەك شنگال و دەشتی نەینەوا و مەخموور، سرووشتی ئەم ناوچانەش كە سرووشتێكی فرە ئایین و فرە نەتەوەی هەیە، بە هێرشی تیرۆریستانی داعش و داگیركردنی شنگال و پاشانیش بە هاوكاریی چەند سەرۆك هۆزیكی عەرەبی ئەو ناوچەیە، ئێزدییەكان هەڵخڵەتێنران و تەسلیمی داعش كران و، تیرۆریستانی داعشیش پیاوەكانیان كۆمەڵكوژ كرد و، ژن و كچەكانیشیان وەك سەبیە برد، بەڵام هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە بەرامبەریان ڕاوەستا و هێرشەكانیان پێ ڕاگرتن، ئەمە بووە هۆكاری ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتگیریی هێزی پێشمەرگە بكات، وەك هێزیك كە لە سەر زەوی دەتوانێت هێرشی تیرۆریستانی داعش ڕابگریت و، تێكیان بشكێنێت، ئەمە وای كرد، پێش ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاوپەیمانییەك پێك بهێنێت، دەوڵەتانی ڕۆژئاوا لە ئاسمانەوە پشتگیریی پێشمەرگە بكەن و، سەرۆكی فەرەنسا «فرانسۆ هۆلاند» سەردانی هەولێری كرد.

ئاماژەكردن بۆ ئەم باكگراوەندەی ڕێكخراوی تیرۆریستانی داعش بۆ ئەوە بوو كە بڵێین: ئەم ڕێكخراوە تیرۆریستییە وەك دەرهاویشتەی حاڵەتی فاشیلبوونی هەر دوو دەوڵەتی عێراق و سووریا دروست بووە و لە هەمانكاتدا دەرهاویشتە خراپەكانی تیرۆریستانی داعشیش نەك هەر سنووری هەر دوو دەوڵەتی عێراق و سووریای تێپەڕاندووە، بەڵكو تەواوی دەوڵەتانی ڕۆژئاوای گرتووەتەوە و بووەتە هۆكاری ئەوەی كە خۆیان بڵێن: «بەهاكانی ڕۆژئاوا لە ناو دەوڵەتانی ڕۆژئاوا» بوونی نەماوە.

 

 كۆدی قارەمانیەتی پێشمەرگە

بە كارە تیرۆریستییەكانی داعش ناكرێتەوە

تۆماس فریدمان ڕۆژنامەنووسی بەناوبانگی نیویۆرك تایمز، سەبارەت بە ئامانجی ئوسامە بن لادن (سەرۆكی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە) دەڵیت: «ئامانجی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە تەنیا تەقاندنەوەی هەردوو باڵەخانەی ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی لە نیویۆرك نەبووە، بەڵكو وەك بەڵگەكان لە دوای ڕووخانی ڕژێمی تالیبان لە 2001 ئاشكرای دەكەن، تیرۆریستانی ئەلقاعیدە لە بەرنامەیاندا بووە كە دوای تەقاندنەوەی ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی لە نیویۆرك، بورجی ئیڤل لە پاریس و كاتژمێری بیگبن-یش لە لەندەن بتەقێننەوە، ئەمەش وەك لە بەڵگەكان ئاماژەیان پێ كراوە، ئامانجیان ئەوە بووە كە شكۆی ڕۆژئاوا بشكێنن، لە بەر ئەوەی ئەو شوێنانە هێمان بۆ بەها و پێشكەوتنەكانی ڕۆژئاوا.

ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە خوێندنەوە بۆ ئامانجی هێرشە تیرۆریستییەكانی داعش بۆ سەر هێزی پێشمەرگەی كوردستان بكەین، ئەوا وەك ڕۆژنامەنووس و بیرمەندی عێراقی عەدنان حوسێن لە وتارێكیدا لە ساڵی 2015 لەسەر قارەمانیەتیی پێشمەرگە بۆ «گوڵان»ی نووسیبوو، دەڵێت: «پێشمەرگە تەنیا ئەفسانەی تیرۆریستانی داعشی بەتاڵ نەكردەوە، بەڵكو شەرەفی عەسكەریشی بۆ سوپای عێراق گێڕایەوە». نووسەر لەم وەسفە بەرزەی بۆ قارەمانیەتیی پێشمەرگە مەبەستێتی ئەوە بڵێت: چۆن سوپای عێراق بە تەسلیمبوونی پێنج فیرقەی سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵی بە تیرۆریستانی داعش هەموو شكۆیەكی سەربازیی خۆی لەدەست دا، سوپای تێكشكاویش زۆر ئەستەمە دووبارە ڕاست بكرێتەوە، بەڵام سەركەوتنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە سەر تیرۆریستانی داعشدا وای كرد، سوپای عێراقیش لەناو ئەو شكستە هەڵبستێتەوە و ببێتە بەشێك لە سەركەوتنەكان بە سەر تیرۆریستانی داعشدا.

ئەم ڕاستی و هەقیقەتە لای خودی تیرۆریستانی داعشیش نكۆڵیلێكراو نییە و، باش دەزانن هەتا هێزی پێشمەرگەی كوردستان تیرۆریستانی داعشی لە دەروازەكانی شاری مووسڵ تێكنەشكاند، نە سوپای عێراق و نە هێزەكانی حەشدی شەعبی نەیاندەتوانی بچنە ناو شاری مووسڵەوە، لەمەش زیاتر دوای چەندین مانگ لە ڕاگەیاندنی سەركەوتن لە بەرەكانی كوردستانەوە، هێشتا هێزەكانی سوپای عێراق و حەشدی شەعبی نەیانتوانی ئەو یەك دوو گەڕەكەی مووسڵ كە بە دەستی تیرۆریستانی داعشەوە بوون، پاك بكەنەوە.

دەستپێكردنەوەی جووڵە تیرۆریستییەكانی داعش ئەمجارەش لە ناوچەكانی دیالەوە دەستی پێ كردەوە، پاشان وەك باسی لێوە دەكرێت، ژمارەیەك تیرۆریستی دیكە لە وڵاتانی دیكەوە گەڕاونەتەوە، ئەمەشیان نەتوانراوە لەو سەنگەرانەوە دەروازە بكەنەوە كە بە دەست هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستانەوەیە، هەر بۆیە تیرۆریستانی داعش زۆر بە جوانی سوودیان لەو بۆشاییە وەرگرتووە كە لە نێوان سەنگەرەكانی پێشمەرگە و هێزەكانی عێراقدا هەیە، ئەو ناوچەیە وەك بۆشایی «نەبوونی دەوڵەت» تێدای لێ هاتووە و، لەویۆە بۆشایی دیكەیان دروست كردووە كە مانەوەی خۆیان لەو ناوچانە مسۆگەر بكەن، ئەم واقیعەی سەر ئەرز پێمان دەڵێت، داعش بۆیە كارە تیرۆریستییەكانی لە سەر سەنگەرەكانی هێزی پێشمەرگە ئەنجام دەدات، ئامانجی ئەوەیە شكۆی ئەو كۆدی قارەمانیەتەی پێشمەرگە بشكێنێت، كە نەك هەر كوردستان، بەڵكو تەواوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی هاوپەیمانیی دژی تیرۆریستانی داعش شانازی بەو كۆدی قارەمانیەتەی پێشمەرگەوە دەكەن.

لە دوای هەر دوو كارە تیرۆریستییەكەی هەفتەی ڕابردوو، سەرۆك مسعود بارزانی وەك ڕابەر و پێشمەرگەی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، جارێكی دیكە خۆی هاتەوە سەرخەت و ڕاشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە خوێنی پێشمەرگە شەهیدەكان بەفیڕۆ ناچێت و زۆر بە زوویی تۆڵە لە تیرۆریستانی داعش دەكرێتەوە، هەر لە بەر ڕۆشنایی ئەم ئیرادە پۆڵایینەی سەرۆك بارزانی كە قارەمانیەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەیەتی، مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە میانەی سەردانەكەی بۆ ماڵێك لە گوندی «خدرجیجەك» كە سێ برا پێكەوە شەهید بوون، ڕایگەیاند، هەتا ئەگەر حكومەتی عێراقیش ئامادەباشی تەواوی تێدا نەبێت كە ئەو بۆشاییەی لە نێوان هێزی پێشمەرگەی كوردستان و هێزەكانی عێراق هەیە بە هەماهەنگی پڕ بكاتەوە، ئەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی بە تەنیا هەموو ڕێگەیەك دەگرێتەبەر بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە و وەرگرتنی ڕێوشوینی پێویست بۆ دوورخستنەوەی مەترسیی تیرۆریستانی داعش.

ئەم ئیرادەیەی سەرۆك بارزانی لە دوای هێرشەكانی هەفتەی ڕابردوو بۆ سەر هێزی پێشمەرگە پیشانی دا، بووە هۆی ئەوەی لە سەر ئاستی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جووڵە بۆ پشتگیری لەم ئیرادەیە بێتەئاراوە و لە ساتی نووسینی ئەم دێڕانەدا، شاندی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەتی بەرگریی عێراق لە كۆبوونەوەدان، بۆ ئەوەی میكانیزمی خێرا و هاریكاریی نێوان هێزی پێشمەرگە و سوپا بگرنە بەر و ئەو بۆشاییە پڕ بكەنەوە، هەروەها لە سەر ئاستی نێودەوڵەتییش پشتیوانی بۆ هێزی پێشمەرگە و حكومەتی هەرێمی كوردستان دووبارە كرایەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت بەرپەرچێكی توندی تیرۆریستانی داعش بداتەوە.

لە دوماهی ئەم نووسینەدا، جارێكی دیكە دەخوازین، ئەم كۆتاییە بە سەرەتای نووسینەكەوە گرێ بدەینەوە و بڵێین: تیرۆریستانی داعش خۆیان نەخۆشییەكە نین، بەڵكو دەرهاویشتەی نەخۆشییەكی دیكەن، كە ئەویش دروستبوونی حاڵەتی نادەوڵەتییە لەناو دەوڵەتدا، ئێستاش كە دووبارە لەو ناوچانە دەستیان بە جموجۆڵ كردووەتەوە، دیسان ئەو ناوچانەش ناوچەیەكن وەك بۆشایی و حاڵەتی نادەوڵەتی تێیدا باڵادەستە، بۆیە لە كاتێكدا حاڵەتی نادەوڵەتی لە عێراق و سووریا هەیە، داعش دروست دەبێتەوە، یان دووبارە زەمینە بۆ چالاكبوونەوەی تیرۆریستانی داعش دەڕەخسێنێت، ئەوا دروستبوونەوەی تیرۆریستانی داعش دەرهاویشتەی زۆر خراپتری دەبێت، كە نەك هەر عێراق و سووریا و ناوچەكە دەگرێتەوە، بەڵكو تەواوی وڵاتانی ڕۆژئاوا و دەوڵەتانی هاوپەیمانیی دژی تیرۆریستانی داعشیش دەگرێتەوە.