ڕاستە لە هەرێمی كوردستاندا ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان زۆرن، بەڵام ڕەنگە ئەم ژمارە زۆرە هۆكاری سەرەكیی ڕووداو و كارەساتەكانی هاتوچۆ نەبن، بەڵكو هەندێ هۆكاری دیكەی وەك تیژڕەوی و سەرقاڵبوون بە وەڵامدانەوەی پەیوەندیی تەلەفۆن و، تەنانەت نامەنووسین و چاتكردنیش لە كاتی شۆفێریدا دیاردەی مەترسیدارن و دەرئەنجامی كارەساتباریان لێ كەوتووەتەوە، ئەم پرسە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ عەمید ئەسعەد مەلا كەریم وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پۆلیسی هاتوچۆی هەرێم.

 

* سەرەتا دەمانەوێت تێڕوانینی ئێوە لە بارەی پرس و كێشەكانی هاتوچۆ لە هەرێمی كوردستان بزانین؟

- لە ڕاستیدا ئەگەر لە ڕووی ڕێژەی ژمارەی ئۆتۆمبێلەوە كوردستان بەراورد بكەین لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەر و ستانداردی جیهانی، ئەوە ژمارەی ئۆتۆمبێل لە هەرێمی كوردستاندا ڕێژەیەكی زۆر بەرزی هەیە، چونكە بەپێی ستانداردی جیهانی بۆ هەر حەوت كەس یەك ئۆتۆمبێل دانراوە، لە كاتێكدا ئەگەر ئامارەكان وەربگرین لە هەرێمی كوردستاندا، ئەوا زیاتر لە دوو ملیۆن ئۆتۆمبێلی هەیە واتە لە 33%ی خەڵكی ئۆتۆمبێلی هەیە، ئەوەش كێشەیەكی زۆر گەورەیە و هۆكاری ئەو ژمارە زۆرەش لە كوردستان بۆ چەند هۆیەك دەگەڕێتەوە، یەكەم هۆكار كە لە هەموویان زیاتر كاریگەریی دروست كردووە، نەبوونی گواستنەوەی گشتییە لە هەرێمی كوردستاندا، كە دەتوانین بڵێین لە ساڵانی حەفتا و هەشتاكاندا، كوردستان لە بواری گواستنەوەی گشتیدا لە ئێستا پێشكەوتووتر بوو، تەنانەت لەساڵانی حەفتاكان و هەندێك لە هەشتاكانیش هێڵی شەمەندەفەڕ لە نێوان هەولێر و كەركووك و، لەوێشەوە بۆ شارەكانی دیكەی عێراق هەبوو، هەروەها لە شارەكانی كوردستان پاسی میری هەبوو كە لە نێوان گەڕەكەكانی ناو شار و لە نێوان شار و قەزا و ناحیەكاندا هاتوچۆیان دەكرد و لەكاتی خۆیان دەهاتن، بەڵام بەداخەوە ئێستا ئێمە لە سەدەی 21داین، كەچی ئەو گواستنەوەی گشتییەمان نییە، كەواتە ئەمە هۆكارێكی زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێلە كە كاریگەریی هەبووە لەسەر ئەوەی تووشی ئەو هەموو ڕووداوەی هاتوچۆ ببین، هەروەها زۆربەی كات هاووڵاتیان بە هۆی ئەو قەلەباڵغی و جەنجاڵییەوە تووشی گرفت و دواكەوتن دەبن لە كارەكانیان، هۆكارێكی دیكەی ئەو ڕێژە زۆرەی ئۆتۆمبێل لە كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ بەرەوپشچوونی بژێوی ژیانی زۆربەی خەڵكی هەرێم، ئەو ئیمكانیەتە هەیە كە زۆربەی خەڵك ئۆتۆمبێڵی خۆیان هەبێت.

* باسی ڕووداوەكانی هاتوچۆتان كرد، ئایا هۆكاری ئەو هەموو ڕووداوانەی هاتوچۆ لە هەرێمی كوردستاندا بۆ چی دەگەڕێنیتەوە؟

- بێگومان هۆكارەكان زۆرن، بەڵام دوو هۆكاری زۆر سەرەكی هەیە، یەكەمیان تیژڕەوییە، لە ڕاستیدا بەپێی ئەو ئامارانەی لە هاتوچۆی شارەكانەوە بۆ ئێمە دێت، هۆكاری تیژڕەوی لە ڕووداوەكاندا پشكی شێری بەركەوتوو، هۆكاری دووەم بەكارهێنانی مۆبایلە لەلایان شۆفێرانەوە و خۆخەریككردن بە شتی لاوەكی، بەتایبەتی لەو چەند ساڵەی دواییدا كە هەموو خەڵك مۆبایل بەكاردەهێنن، بەداخەوە شۆفێران جگە لەوەی مۆبایل بەكار دەهێنن و وەڵامی پەیوەندییەكان دەدەنەوە، هاوكات خۆیان بە نامەناردن و وەڵامدانەوەی نامەكانیشەوە خەریك دەكەن، ئەوەی ئێمە لە هاتوچۆدا تێبینیمان كردووە، شۆفێران وەك پێویست پابەندی ڕێنماییەكانی هاتوچۆ نابن، ئەگەر بێت و بەپێی ستانداردی جیهانی تەماشا بكەین، ئەوا لە هەر چركەیەكدا كە شۆفێر خەریكی مۆبایل، یان خەریكی كاری لابەلا دەبێت و خێرایی ئۆتۆمبێلەكەی لەو كاتەدا- 100كم لە سەعاتێكدا بێت، ئەوە 28 مەتر ڕۆیشتووە بەبێ ئەوەی ئاگاداری پێش خۆی بووبێت، ئەگەر خێراییەكەی 60 كم بێت لە سەعاتێكدا و یەك چركە خۆی بەكاری لابەلا خەریك كردبێت، بەتایبەتی مۆبایل و چات، ئەوە 17 مەتر ڕۆیشتووە و پێش خۆی نەبینیوە، ئەگەرچی هەندێ جار شۆفێر پێنج چركەش زیاتر خۆی بە مۆبایل خەریك دەكات، هەر بۆیە لێرەدا داوا لەشۆفێران دەكەم لە كاتی شۆفێریدا بەهیچ جۆرێك مۆبایل بەكارنەهێنن، چونكە ئەوە چەند چركەیەك نییە، بەڵكو دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرێت كە ئەوەندە مەترە ڕۆیشتووە و ئاگاداری پێش خۆی نەبووە، كە هەندێ جار 10 چركەو زیاتریش خۆیان بە مۆبایلەوە خەریك دەكەن، كەواتە بەكارهێنانی مۆبایڵ لەكاتی شۆفێریدا شتێكی شارستانی نییە و زەرەری زۆری لە بواری هاتوچۆ داوە، ئەگەرچی بەپێی یاسا سزایەكی ماددیی بۆ دیاری كراوە، كە بڕی پێبژاردنەكە زۆر نییە، بەڵكو ئێمە لەگەڵ ئەوەین بە یاسا ئیجرائاتی توندتر دەربچێت، كە بە هەموو شێوەیەك بەكارهێنانی مۆبایل لە كاتی شۆفێریدا قەدەغە بكرێت، كە دەڵێین بەكارهێنانی مۆبایل قەدەغە بكرێت، مەبەست هەموو بوارەكانە، هەر لە پەیوەندیكردن و نامەنووسین و چات و فەیسبووك و یوتوب و . . . تاد، چونكە بە هۆی بەكارهێنانی مۆبایل لەلایان شۆفێرانەوە لەكاتی شۆفێریدا ساڵانە خەڵكێكی زۆر دەبنە قوربانی، بۆ ڕێگەگرتن لە دیاردەی بەكارهێنانی مۆبایل لەكاتی شۆفێریدا، داوا دەكەین لەو یاسا تازەیەدا كە بڕیارە لە بواری هاتوچۆ دەربچێت، سزایەكی توند و شایستە بۆ ئەو سەرپێچییە دابنرێت، كە بە شێوەیەك بێت بەكارهێنانی مۆبایل لە كاتی لێخوڕینی ئۆتۆمبێلدا بنبڕ بكرێت. لە وڵاتانی پێشكەوتوو بەپێی ئەو زانیارییەی هەمانە سزاكەی زۆر توندترە لەوەی لای خۆمان هەیە، هەروەها چەندین هۆكاری دیكەش هەیە كە سەرەكی نین و دەبنە هۆی ڕووداوەكانی هاتوچۆ. لەو هۆكارانەش، ڕێگەوبانەكانە كە بەپێی پێویست نەبن، وەك ئەو ڕێگەوبانانەی نێوان شارەكانمان كە یەك سایدن، دەبنە هۆی زیادبوونی ژمارەی ڕووداوەكانی هاتوچۆ.

* ئایا ڕێنمایی و تابلۆكانی هاتوچۆ بەپێی پێویست دانراون و، كار و ئەركەكانی ئەندازەی هاتوچۆ بەپێی زانست و ڕێنمایەكانی هاتوچۆ جێبەجێ دەكرێن؟

- ئێمە لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا نەمانتوانیوە شۆفێر وەك پێویست دروست بكەین، بەڵام مۆڵەتمان بە شۆفێر داوە، بێگومان مۆڵەتدان و شۆفێر دروستكردن دوو شتی لە یەكتر جیاوازن، بە داخەوە لە هەرێمی كوردستان لە هەر شارێك بە جۆرێك مۆڵەت دەدرێت، واتە تا ئێستا نەتوانراوە سیستمێكی یەكگرتووی جیهانی لە هەرێمی كوردستان پەیڕەو بكرێت، هەر چەندە بە هەوڵ وكۆششی هەموو لایەك (هاتوچۆی شارەكان و هاتوچۆی گشتی و وەزارەتی ناوخۆ) بە یەكەوە، توانیومانە سیستمێك دابڕێژین بە هاوكاریی ناوەندی تۆتاڵ، بەڵام تاوەكو ئێستا ئەو سیستمە نەچووەتە بواری جێبەجێكردن، بەڵكو لە ئایندەیەكی نزیكدا دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوەو، بە پەیڕەوكردنی ئەو سیستمە كە جیهانییە، هەموو لایەك سوودمەند دەبن و شۆفێرانی تێدا دروست دەبن، لەو حاڵەتەشدا دەكرێت بڵێین شۆفێران دەتوانن سوود لەو هێمایانەی هاتوچۆ وەربگرن كە لە ڕێگەوبانەكان دانراون، بەڵام بەداخەوە ئێستا من وادەبینم زۆر لە شۆفێران تەركیز لەسەر ئەو هێمایانە ناكەن كە لە ڕێگەوبانەكان دانراون و خەرجییەكی زۆری بۆ كراوە و تا ڕاددەیەكی باش بە ڕێژەی ستانداردی جیهانییە، كەچی شۆفێران بەپێی پێویست سوودیان لێ وەر نەگرتووە، من پێم وایە لەم ڕووەوە كارەكانی ئەندازەی هاتوچۆ تا ئاستێك باشە، بەڵام ئەوانیش پشت دەبەستن بەو بودجەیەی كە بۆیان تەرخان دەكرێت، لە ساڵانی پێش شەڕی داعش زۆر ئیشی باشیان كرد، بەڵام لەو كاتەوە تا ئێستا كە بودجەیان بەپێی پێویست بۆ تەرخان نەكراوە، ماوە ماوە ئیشیان كردووە، بەڵام وەك پێشتر نییە.

* دیارە خراپیی ڕێگەوبان هۆكارێكە بۆ ڕووداوەكانی هاتوچۆ، بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە پێویستە چی ئەنجام بدرێت؟

- بەپێی ئەو زانیاری و داتایانەی هەیە، تا ئێستا 80%ی زۆربەی ڕێگەوبانەكانی نێوان شارەكانی هەرێمی كوردستان یەك سایدن، ئەمەش هۆكاری خۆی هەیە و بە هۆیەوە بە ڕێژەیەكی بەرچاو ڕووداو زیاد دەكات، بۆیە لێرەدا داواكارم لە وەزارەتە پەیوەندیدارەكان كار بۆ ئەوە بكەن كە ڕێگەوبانەكانی نێوان شار و قەزاو ناحیەكان بە دوو ساید بكەن.

* ئایا ئەو مەرجانەی بۆ شۆفێران دانراون وەك خۆی جێبەجێ دەكرێت؟ بۆچی یاساو سزاكان توندناكرێت بۆ ئەوەی ڕۆژانە كەمترین كێشە هاتوچۆ هەبێت؟

- ئێمە لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا یاسای برێمەر جێبەجێ دەكەین، مەبەست لەو یاسایە بۆ ئەوە بوو كە یاساكەی سەردەمی سەدام نەمێنێت و ئەو یاسایەی بریمەر بۆ ماوەیەكی كاتی بوو، بەڵام تا ئێستا لە هەرێمی كوردستان ئەو یاسایە جێبەجێ دەكرێت، ئەگەرچی ئەو یاسایە لە عێراقی فیدڕاڵ نەماوە، بەڵكو یاسایەكی نوێیان لە جێگای داناوە، بەڵام ئێمە لە هەرێمی كوردستان خەریكین كۆنفرانسێك بۆ ئەم مەبەستە ببەستین و، لە دوایدا هەوڵدەدەین یاسایەك دابڕێژین و لە پەرلەمانی كوردستان پەسند بكرێت و بخرێتە شوێنی ئەو یاسایەی ئێستا، چونكە ئەو یاسایەی ئێستا كەموكووڕیی زۆری تێدایە. لە كۆتاییدا بەپێویستی دەزانم ئاماژە بەوە بدەم، كە بۆ بەرژەوەندیی گشتی پێویستە جگە لە شۆفێران، سەرنشینانیش پابەندی ڕێنماییەكانی هاتوچۆ بن، چونكە دەبینین بەپێی ئەو داتایانەی لە هاتوچۆی شارەكان بۆمان دێت، ژمارەی سەرپێچییەكان لە هەرێمی كوردستان یەكجار زۆرە، لەم بارەوە ئێمە هەرچەندە ئیجرائاتمان كردووە، بەڵام شۆفێران هەر دووبارەی دەكەنەوە، لەوانە بەكارهێنانی ئۆتۆمبێلی جام ڕەش و دەستكاریكردنی تابلۆ و وەستان لە شوێنی قەدەغە و، چەندین سەرپێچیی دیكەش، دووبارە داوا لە شۆفێران دەكەین بۆ بەرژەوەندیی خۆیان و گشتی و كەمبوونەوەی ڕووداوەكانی هاتوچۆ، ئەو سەرپێچییانە دووبارە نەكەنەوە و پابەندی ڕێنماییەكانی هاتوچۆبن، كە هەر هەمووی لە بەرژەوەندیی سەلامەتی و ژیانی مرۆڤدایە.