هەر دوو لایەنی سەرەكیی حەشدی شەعبی كە لە ناو میدیا جیهانییەكاندا لەم هێرشەدا ئاماژەیان پێ دەكرێت، بریتین لە (كەتائیبی حزبوڵا و عەسائیبی ئەهلی حەق)، بەڵام هەردوولاشیان زۆر بە توندی ئەم تۆمەتە ڕەت دەكەنەوە و پەنجەی تۆمەت بۆ (ئەمریكا و ئیسرائیل) درێژ دەكەن و، لە كاتێكیشدا سەركۆنەی هێرشە درۆنییەكە دەكەن، لە هەمانكاتدا بە توندی سەركۆنەی كوشتنی خۆپیشاندەرانی بەردەمی ناوچەی سەوزیش دەكەن.

ئەگەر لێرەدا گریمانەی ئەوە بكەین، ئەو لایەنەی لە ماوەی هەفتەیەكدا دوو جار هەوڵی داوە سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق تیرۆر بكات، ئامانجێكی لەم كارەدا هەیە و سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق وەك ئاستەنگێك لە بەردەم ئەو ئامانجە دەبینێت كە ئەو لایەنانە هەوڵی بۆ دەدات، پرسیار ئەوەیە دەبێت ئەو ئامانجە چی بێت؟

بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، ئەگەر سەیری كاردانەوەی سەرۆك وەزیران بكەین، ئەو ڕاشكاوانە ئەوەی ئاشكرا كردووە كە بە باشی دەزانێت ئەو لایەنە كێیە كە ئەو كارانەی ئەنجام داوە، لەمەش گرنگتر وەك میدیاكان ئاماژەیان پێ كردووە، هاتنی ئەم جارەی ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی لەسەر بانگهێشت و داوای سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە، بۆیە دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە هەوڵی كوشتن و تیرۆركردنی كازمی دەستێكی ناوخۆی نێوماڵی شیعەی لە پشت بووە، ئەوجا ئەو گرووپە بە فەرمانێكی دیاریكراوی لایەنێكی سیاسی ئەو كارەی ئەنجام دابێت، یان سەربەخۆ، ئەوەیان مەسەلەیەكی دیكەیە. وەك ڕۆژنامەی فاینەنشیال تایمز لە وتارێكیدا بە ناونیشانی: «ئایندەی عێراق لە بەردەمی مەحەكدا» ئاماژەی پێ كردووە، لە دوای كوژرانی (قاسم سولەیمانی و مەهدی موهەندیس)ـەوە، بەشێك لە گرووپ و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی كۆنتڕۆل ناكرێن و، كاری سەربەخۆ و بێ پرس ئەنجام دەدەن، بە هەر حاڵ هەر چۆنیك بێت و چۆن ئەو كارە ئەنجام درابێت، ئەوا كاردانەوەكانی سەرۆك وەزیران ئەم كارە دەخاتە ناو چوارچێوەی ئەو گرووپ و میلیشیایانەی كە لە ناو حەشدی شەعبی بوونیان هەیە.

ئەگەر سەیری كاردانەوەكانی گرووپەكانی حەشدی شەعبی-یش بكەین، بە تایبەتی هەردوو گرووپی (كەتائیبی حزبوڵا و عەسائیبی ئەهلی هەق) كە ئەم دوولایە زیاتر بۆ بەرگریكردن لە خۆیان و ڕەتكردنەوەی هێرشەكان لە میدیاكانەوە دەردەكەون، ئەوا ئەوانیش جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە ڕازین بە دانانی لێژنەی لێكۆڵینەوە، بە مەرجێ نوێنەری حەشدی شەعبییش لە ناو لێژنەكە بێت، بە قسەی ئەوان بۆ ئەوەی ئاراستەی لێكۆڵینەوەكان دروست بن، و شتی دروستكراوی تیا نەبێت، لەسەر بنەمای ئەم قسە و لێدوانانە، وا دەردەكەوێت كە هەردوو لایەنی ناوبراو لە خۆیان دڵنیان ئەم هێرشانە شانی ئەوان ناگرێتەوە و بە شێوەیەك لە شێوەكان دەتوانن لێی دەرباز بن و، ئەوەشی ئامانجیان بووە لە ناردنی پەیامەكانیان سەركەوتوو بوون.

لێرەوە ئەگەر لە چوارچێوەی سەربازیی ئەو هێرشانە بێینە دەرەوە و، خوێندنەوەیەكی سیاسییانەی بۆ بكەین، ئەوا زۆر بە سادەیی دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە لایەنەكانی حەشدی (چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە) بە دووبارە كاندیدكردنەوەی مستەفا كازمی لەلایەن موقتەدا سەدرەوە بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق ڕازی نین و لایان پەسەندكراو نییە و، ئەگەر ئەم ئاستەنگە لابەرن، ئەوا ئاراستەی هاوكێشە سیاسییەكە بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو وەردەچەرخێت و، ئاراستەیەكی دیكە دەگرێت و، ئەو ئاراستە تازەیەش بەدڵی لایەنەكانی حەشدی شەعبی دەبێت و، لەوانەشە گەیشتن بەم دەرەنجامە پرسیارێك بورووژێنێت: بۆچی لایەنەكانی حەشدی شەعبی زۆر بە توندی كاندیدكردنەوەی مستەفا كازمی ڕەت دەكەنەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارەش بە چەند خاڵیك دەدەینەوە:

1- كاندیدكردنی مستەفا كازمی وەك سەرۆك وەزیرانێكی كاتی لە دوای دەست لەكار كێشانەوەی د.عادل عەبدولمەهدی، دوای ڕەتكردنەوەی ژمارەیەك كاندید هات، كە یەك لە دوای یەك كاندید دەكران، بەڵام سەرەنجام هەر یەكەیان لە بەر هۆكاریك ڕت دەكرانەوە، ئەمە مانای ئەوەیە كاندیدكردنی كازمی بۆ ئەو پۆستە و ڕازیبوونی لایەنەكانی حەشدی شەعبی بە كاندیدكردنی، ڕازیبوونێكی ناچاری بووە و، شەخسی نووری مالیكی ئەم ڕاستییەی نەشاردووەتەوە كە ئەوان لە سەر كاندیدكردنەكە ڕازی نەبوون، بەڵام دژی ڕانەوەستاون.

2- كاندیدكردنی كازمی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی كاتیی عێراق و زەمینە خۆشكردن بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، پشتیوانییەكی گەورەی كورد و سوننەی لێ كرا، زیاد لەمەش لە هەنگاوەكانی بۆ گێڕانەوەی شكۆ بۆ دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراق، دیسان لەلایەن كورد و سوننەوە پشتیوانیی گەورەی لێ كرا.

3- لە ماوەی ئەو ساڵ و چەند مانگەی كازمی سەرۆك وەزیرانی كاتیی حكومەتی عێراق بووە، زۆر بە نەرمی ئیحتوای تووڕەبوونی هێزەكانی حەشدی شەعبی كردووە و، زەمینەی ئەوەی بۆ نەڕەخساندوون كە بە زەبری چەك ئامانجەكانیان بێننەدی، بەڵكو ڕەفتارە نەرمەكانی كازمی (هەروەك چۆن لە هێرشەكانی ئەم دواییەشەدا هەمان میتۆدی پیادە كرد) وەك هۆكارێك سەیر دەكرێت بۆ دۆڕاندنی لایەنەكانی سەر بە حەشدی شەعبی لە هەڵبژاردنەكانی ئەم جارەی عێراقدا، هەروەها سەركەوتنی سەدر و زیادبوونی ژمارەی كورسییەكانیشیان هەروەك بەرەنجامی سیاسەتەكانی كازمی سەیر دەكرێن، بۆیە ڕوون و ئاشكرایە كە لایەنەكانی حەشدی شەعبی هۆكاری سەرەكیی دۆڕاندیان لە هەڵبژاردنی ئەم جارە بە مستەفا كازمی دەزانن و، لەوەش دڵنیان ئەگەر ئەم جارە دووبارە سەدر كاندیدی بكاتەوە، ئەوا دەتوانێت بە سیاسەتی نەرم هێزەكانی حەشد زیاتر پەڕ و باڵ بكات.

4- سیاسەتەكانی كازمی لە ماوەی ئەو ساڵ و چەند مانگەدا، بووە هۆكاری ئەوەی بتوانرێت كۆنگرەیەكی هەرێمی و نێودەوڵەتی بۆ بونیادنانەوەی عێراق وەك دەوڵەت گرێ بدرێت، ئەمە جیا لەوەی پشتیوانی بۆ گێڕانەوەی شكۆ بۆ دەوڵەتی عێراق، بووەتە خواستیكی هەرێمی و نێودەوڵەتی و، هەروەها پشتگیرییەكی گەورەش بۆ سیاسەتەكانی كازمی، ئەمە وای كردووە، مودێلی حزبوڵای لوبنانی لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بەرەو لاوازی ببات، بۆیە حەشد نایانەوێت كازمی جارێكی دیكە سەرۆك وەزیران بێت، هەتا ئەگەر زەمینەش بۆ دووبارە كاندیدكردنەوەی لەبار بێت.

ئەگەر لە ناو بیانوو و ئامانجەكانی حەشد ئەم پرسیارە بكەین: ئایا حەشد دەیەوێت ئەو كەسایەتییە كێ بێت كە بكرێت كاندید بكرێت بۆ سەرۆك وەزیرانی ئایندەی عێراق؟ دیارە ڕەفتارە ئاشكرا و نهێنییەكانی حەشد و ئەو نامانەی لە چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەوە بۆ موقتەدا سەدر دەنێردرێن، وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە، لەمەشدا پرسیاری دیكە ئەوەیە: ئایا حەشدی شەعبی بە هەموو كاندیدێكی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ڕازی دەبێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پەیوەستە بە هێزی حەشد لە ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەدا، وەڵامەكەش لێرەدا بە چەند خاڵ ئاماژەیان پێ دەكەین:

 لە ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەدا دوو لایەن لە موقتەدا سەدرەوە زۆر نزیكن، كە ئەوانیش ڕەوتی حیكمەیە بە سەرۆكایەتیی عەمار حەكیم و هاوپەیمانیی نەسرە بە سەرۆكایەتیی د.حەیدەر عەبادی، ئەم هاوپەیمانییە بە هەردووكیان تەنیا چوار كورسییان بەدەست هێناوە، بۆیە موقتەدا سەدر ناتوانێ گرەو لەسەر عەمار حەكیم بكات، لە بەر ئەوەی بڕیاری داوە بەشداریی حكومەت نەكات، هەروەها ناشتوانێت گرەو لەسەر حەیدەر عەبادی بكات، لە بەر ئەوەی گرەوكردن لەسەر ئەسپی دۆڕاو، هەمان ئاكامی ساڵی 2018ی دەبێت.

 هەردوو لایەنی بەهێز لە ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە (هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسایە بە سەرۆكایەتی نووری مالیكی، هاوپەیمانیی فەتحە بە سەرۆكایەتیی هادی عامری)، ئەم دوو لایەنە پێكەوە نزیكەی 50 كورسییان هەیە و، هەردوو لاش توانای گەورەكردنی هاوپەیمانییەكانیان هەیە بۆ زیاتر لە 30 كورسیی دیكە و، هەردوو لاشیان وەك دوو پشتیوانی گەورەی حەشدی شەعبی سەیر دەكرێن، لەمەش زیاتر، لەگەڵ موقتەدا سەدر زۆر كۆك نین، بە تایبەتی لەگەڵ نووری مالیكی هەر زۆر توندن، ئەمەش لە بەر ئەوەیە كاتێك نووری مالیكی سەرۆك وەزیران بووە، شەڕی لەگەڵ جەیشی مەهدیی سەر بە موقتەدا سەدر كردووە و، لەمەوە دژایەتییەكی توند و كەسی لە نێوان سەدر و مالیكیدا هەیە.

 بەپێی هەندیك سەرچاوەی دزەپێكراو بۆ تەلەفزیۆنە عێراقییەكان، موقتەدا سەدر لە وەڵامی تەلەفۆنەكەی د.حەیدەر عەبادیدا كە پێی ڕاگەیاندووە بە هیچ جۆرێك لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە كاندیدكردنەوەی مستەفا كازمی قبووڵ ناكەن، بەڵام ئەگەر كاندیدێكی تەوافقی بێت، ئەوا سەدر پێی باشە حەیدەر عەبادی بێت، ئەوا ئەم كاندیدەی سەدر جارێكی دیكە لەلایەن حەشدەوە ڕەت دەكرێتەوە، هەروەك چۆن لە 2018 هاوپەیمانیی فەتح ڕەتی كردەوە.

 كەواتە ئەگەر هەوڵەكان بۆ ئەو ئامانجە كۆبكرێنەوە، كە شیعە لە ناوخۆیاندا لەسەر كاندیدێكی تەوافوقی ڕێك بكەون، ئەوا دەمێكە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەوە كاندیدی سەدریی تۆخ ڕەت كراوەتەوە، بۆیە لێرەوە دەبێت بۆ كاندیدێكی خۆڵەمێشیی تەوافقی بگەڕێن، كە ئەو كاندیدە خۆڵەمێشییە بەلای فەتح و حەشدەوە لە نووری مالیكی باشتر نییە، بەڵام ئایا سەدر ئامادە دەبێت بە مالیكی ڕازی بێت و ڕق و كینەی تێكشكاندنی جەیشی مەهدی لە بیر خۆی بەرێتەوە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا چاودێرێكی ئاگادار گوتی: «قسەی ئەخیر لای ئێران و سوپای پاسدارانە، ئەگەر ئەو كاندیدە خۆڵەمێشییە بە دڵی كۆماری ئیسلامی بێت، ئەوا سەدر هیچ ڕێگەیەكی لەبەردەمدا نامێنێتەوە و دەبێت وەك ساڵی 2010 پیرۆزبایی لێ بكات».

سەرەنجام لەو هەموو بێنە و بەردەیەدا، ئامانجی حەشدی شەعبی ئەوەیە كە لە ناو دەوڵەتی عێراقدا، دوو دەوڵەت هەبێت، دەوڵەتێكیان نوێنەرایەتیی عێراق بكات وەك دەوڵەت، دەوڵەتێكشی نوێنەرایەتیی شیعە بكات، وەك سیستمی ویلایەتی فەقێ و پێشێلكردنی سنوورەكان. پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەمە لەناو یەك دەوڵەتدا جێگەی دەبێتەوە؟ ئەمە پرسیارێكە ئایندەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا وەڵامی دەداتەوە.

 

 ئایندەی عێراق

لە نێو گێژاوی پاشاگەردانیی نێوماڵی شیعەدا هەموو گرووپەكانی حەشدی شەعبی بە گشتی و، لایەنە ئیسلامییەكانی شیعەش لەوە دڵنیا بوونەوە، كە كورد و سوننە خۆیان تێكەڵاوی ئەوە ناكەن كە لایەنە ئیسلامییەكانی شیعە چ كەسایەتییەك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو كاندید دەكەن و، ئەمەش بە كێشەیەكی ناوماڵی ئیسلامی سیاسیی شیعە دەزانن و، دەخوازن دوای ئەوەی ئەوان خۆیان ئەم كێشەیە بە لایەكدا دەخەن، ئەو كات كورد و سوننە لەسەر بەرنامە و پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق قسەیان هەبێت.

ئەم واقیعە ئەوەمان پێ دەڵێت، حەشدی شەعبی كێشەی ئەوەی نییە كە كاندیدی داهاتووی سەرۆك وەزیرانی عێراق كەسێكی ئیسلامی سیاسیی شیعەیە، یان عەلمانی بێت، ئەو دەزانێت هەر كەسێك كاندید بكرێت، هەر ئیسلامی سیاسیی شیعە دەبێت و، مەرجەعییەتی نەجەف و كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش پشتگیری دەكەن، بەڵام حەشدی شەعبی هەوڵەكانی بۆ ئەوەیە كاندیدی داهاتووی سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەگەر ئەندامی لایەنێكی حەشدیش نەبێت، بەڵام وەك حەشد بیر بكاتەوە و، وەك حەشد سەیری ئایندەی پرۆسەی سیاسی و دەوڵەتداری لە عێراقدا بكات و، عێراق بەو جۆرە بێت كە حەشد ئومێدی بۆ دەخوازێت، كە دەكرێت ئەو عێراقەی حەشد بە چەند خاڵێك ئاماژەی پێ بكەین:

 حەشد نایەوێت دەستووری عێراق نەخشەی ڕێگە بێت بۆ بونیادنانەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و فرەیی و دیموكراتی و پەرلەمانی، بە پێچەوانەوە حەشد دەیەوێت دەستوور ئامرازێك بێت بۆ دروستكردنەوەی ئەو دەوڵەتەی كە خۆی ئامانجیەتی، بۆ ئەمەش چۆنی بوێت بەو جۆرە دەستوور تەفسیر دەكات، بۆ نموونە: دەستوور بەو جۆرە تەفسیر دەكات كە فراكسیۆنی گەورە دوای هەڵبژاردن لە ناو پەرلەمان دروست دەكرێت، نەك بە ڕێگەی سندوقی دەنگدان، ئەمەشیان ماوەی 12 ساڵە بۆیان چووەتە سەر و ئێستاش هەر داوای ئەوە دەكەن.

 ئەگەر ئیسلامی سیاسی لە ناو خۆیان كێشەیان نەبێت، یان ئەگەر بە ناچارییش ڕێك بكەون، بۆ ئەوەی عێراق نەبێتەوە بە دەوڵەتێكی هاوچەرخ، ئەوا بە ڕێگەی دەستوور و بە تەفسیری حەشدی باسی حوكمڕانیی زۆرینە و كەمینە دەكەن و، لەمەشدا ئاشكرایە كورد و سوننە پێكەوە لە كۆی 329 كورسیی پەرلەمان، كورسییەكانیان لە 130 كورسی تێپەڕ ناكات، بەمەش حوكمڕانیی زۆرینە بۆ شیعە مسۆگەرە، ئەم خواستە خواستی نووری مالیكی بوو لە خولی دووەمی سەرۆك وەزیرانیدا.

 دەوڵەتی عێراق ئەگەر بە فەرمییش ناوی (كۆماری ئیسلامیی عێراق) نەبێت، ئەوا حەشد هەوڵ دەدات بە كردەوە عێراق كۆماری ئیسلامی بێت و، یاساكانیشی بە هاوشێوەی یاساكانی كۆماری ئیسلامی «ویلایەتی فەقیه» بێت، ئەمەشیان كردووە و بە گوشاری ناو پەرلەمان كردوویانە.

ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، لەگەڵ ئەوەی حەشدی شەعبی ئەم خواستەی بۆ ئایندەی دەوڵەتی عێراق هەیە، بەڵام ئەم خواستە تەنیا لە بەشە عەرەبییەكەی شیعە ئەگەری ئەوەی هەیە ببێتە واقیع، سەبارەت بە ناوچەكانی عەرەبی سوننە، وەك ئاكامەكانی ئەم جارەی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئاماژەی پێ دەكەن، عەرەبی سوننە لە ئیسلامی سیاسیی سوننە بێزارە، ئیدی چۆن بە ئیسلامی سیاسیی شیعە ڕازی دەبێت؟ ئامانجی سەرەكیی كوردیش كە هەرگیز نەیشاردووەتەوە، پاراستنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان و چارەسەركردنی كێشەی ناوچە جێناكۆكانە، ئەگەر ئیسلامی سیاسیی شیعە ئاقڵانە مامەڵە لەگەڵ واقیعی بەشەكەی عەرەبی سوننە و هەرێمی كوردستان و داواكارییەكانی بكات، لەوانەیە بەشێك لە ئامانجەكانیان بێتەدی، بەپێچەوانەوەشەوە ئەوا جیا لەوەی مەرگی حوكمڕانیی خۆیان ڕادەگەیەنن، لە هەمان كاتدا عێراقیش دەگاتە هەڵدێر و لە لێواردا ناگیرسێتەوە.