گۆڕانكاریی و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی عێراق و كاریگەرییەكانی لەسەر پرسە ئابوورییەكان و ئەو جموجووڵ و بووژانەوە ئابوورییەی لە وەبەرهێناندا لە هەرێمی كوردستان دەبیندرێت؛ تەوەرای سەرەكیی گفتوگۆی گۆڤاری گوڵان بوو لەگەڵ فازڵ نەبی بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق.

 

* سەرەتا با لە پرسی ئابووریی هەرێمی كوردستانەوە دەست پێ بكەین، وەبەرهێنانیكی زۆر گەورە لە كوردستان دەبینریت، ئەوەشی جێگەی دڵخۆشییە وەبەرهێنانی ئەم جارە لە پڕۆژەی گەورە دەكرێت و، كەمتر لە كەرتی نیشتەجێكردنە، ئایا تا چەند ئەم ئاراستەی وەبەرهێنانە بناخەی ژێرخانێكی پتەو بۆ ئابووریی هەرێمی كوردستان دروست دەكات؟

- ئابووریی هەرێمی كوردستان بە دامەزراندنی كارگە و پڕۆژە كشتوكاڵییەكان دەبووژێتەوە، تەنانەت لە بواری پیشەسازیی نەوت و بەرهەمهێنانی سووتەمەنییەكانی وەكو نەوتی سپی و بەنزین و غازدا بە خاڵی گرنگی بەهێزبوونی ئابووریی كوردستان دادەنرێت، بۆ ئەوەی چیتر ئابوورییەكەمان پشت بە داهاتی ناردنە دەرەوەی نەوتێكی خاو نەبەستێت، كە بەردەوام نرخەكەی لە بازاڕە جیهانییەكاندا سەقامگیر نییە. بەدیهێنانی ئاسایشی خۆراك بە دامەزراندنی كارگە گەورەكانی پیشەسازیی خۆراك زامن دەبێت، نەك بە پشتبەستن بە بازرگانییەكی تاك لایەنەی هێنانی خۆراك و كاڵا و پێداویستییە سەرەكییەكان،. لەم ڕووەوە هاندانی وەبەرهێنەران بەرەو كەرتە بەرهەمهێنەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی ئاراستەیەكی ڕاست و دروستە و بەرەو پاراستنی ئاسایشی خۆراكی هەنگاو دەنێین و، ئەوەندە پارە و داهاتی ئەم وڵاتە ناچێتە دەرەوە و هەلی كارێكی باش و گونجاویش بۆ گەنجەكانمان مسۆگەر دەكەین. من پێشتریش لە ڕێگای گۆڤارەكەتانەوە باسی ئەوەم كردووە كە دەبوایە بەرهەمەكانی شیرنەمەنی ماست و پەنیر و قەیماغ و دۆ و دەیان بەرهەمی دیكەی كوردستان، هەناردەی وڵاتانی دراوسێ و جیهانمان بكردایە، جێگای داخە بەپێی ئەو زانیارییانەی من هەمە، ئاراستەكردنی ئابووریی كوردستان بەرەو ئابوورییەكی پیشەسازیی لەسەرخۆ بەڕێوە دەچێت، ئەمەش بۆ چەند ئاستەنگێكی بەردەم سەرمایەدارانی كوردستان دەگەڕێتەوە، بۆیە دەبێت ئاستەنگەكانی یاسایی و ڕێنماییەكان هەڵگیرێت و ئاسانكاری و پاڵپشتییان بكرێت، چونكە دواجار حكومەتیش سوودمەند دەبێت لە بەكارهێنانی كەرەستەی خاوی نێوخۆیی و دانانی باج و بەگەڕخستنی گەنجەكان و ئاودیونەكردنی سامان و سەرمایەی ئەم هەرێمە بۆ بانك و پڕۆژەكانی دیكە لە دەرەوەی وڵات.

* لایەنێكی دیكەی گرنگ بۆ بووژانەوەی ئابووری و خستنەگەڕی دەستی وەبەرهێنان فەراهەمكردنی سەقامگیریی ئاسایش و سەقامگیری سیاسییە، پیشتر لە هەرێمی كوردستان سەقامگیریی ئاسایش بوونی هەبووە، بەڵام ئێستا ئەوە لە هاوكێشەی سیاسیی هەرێمی كوردستان دەخوێندرێتەوە كە بەرەو سەقامگیرییەكی باشی سیاسی دەچین، لەمەش زیاتر ئاراستەكە بەو جۆرەیە دوای ڕاگەیاندنی ئاكامی هەڵبژاردنی ئەمجارە پارتی و یەكیتی وەك تیم دەچنەوە بەغدا، ئایا لێكتێگەیشتنی پارتی و یەكێتی وەك هۆكارێك بۆ سەقامگیریی سیاسی و حكوومی لە كوردستاندا، تا چەند دەبێتە فاكتەرێكی گرنگ بۆ بووژانەوەی ئابووری و ڕێكخستنەوەی داهاتەكان و وەگەڕخستی وەبەرهێنانی زیاتر؟

- لە كوردستان و هەموو دنیاش پرسی سەقامگیریی سیاسی فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ بووژانەوەی ئابووری؛ هەموو ئەو وڵاتانەی سەقامگیریی سیاسییان تێدایە، نەك تەنیا بزنێس و سەرمایەداری نێوخۆیی پارەكانیان دەخەنە كار و پڕۆژەی گەورە ئەنجام دەدەن، بەڵكو سەرمایەی بیانیش ڕووی لەو وڵاتانە كردووە. من ناتوانم بڵێم ئەم سەقامگیرییە سیاسییە لەكوردستان بوونی نییە، سەقامگیریی سیاسی هەیە، ڕاستە لە كوردستان حزبی سیاسی زۆرە، بەڵام دوو حزبی سەرەكی پارتی و یەكێتی خاوەن نفووز و دەسەڵاتن، خۆ ئەگەر پارتی و یەكێتی تەماشای بەرژەوەندیی گشتیش نەكەن، بەرژەوەندی خۆیان وادەخوازێت لە مەسەلە چارەنووسسازەكان و پرسە گرنگەكاندا هەمیشە پێكەوە بن و لەگەڵ یەكتردا ڕێككەوتن بكەن، لایەنی ئارامی و ئەمنییش خاڵێكی گرنگی دیكەیە لە هەرێمی كوردستان، ئەگەر بەراورد بكرێت بە ناوچەكانی دیكەی وەكو مووسڵ و ناوەڕاست و خوارووی عێراق، بۆیە سەقامگیریی سیاسی و پاراستنی ئارامی و ئاسایش لە هەرێمی كوردستان خاڵی ڕاكێشانە بۆ سەرمایەداران و بەگەڕخستنی وەبەرهێنان.

* هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابووری و ڕێكخستنەوەی داهاتەوە، ئەوەی لێ دەخوێندریتەوە كە بەرەو ئیكتفای زاتی هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر یاسای بودجەی فیدڕاڵیش جێبەجێ نەكرێت، حكومەتی هەرێم بتوانێت مووچە و بودجەی خۆی دابین بكات، ئایا بۆ ئەوەی ببینە خاوەنی ئیكتفای زاتیی خۆمان، وەك شارەزایەكی ئابووری و دارایی پێشنیارەكانت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان چۆن دەبن؟

- پرسەكانی كۆكردنەوەی داهات و چۆنیەتی كۆنتڕۆڵكردنی بابەتێكی زۆر گرنگە، بۆ ئەوەی ڕێگری لە بەهەدەردانی داهات بكرێت، خۆشبەختانە حكومەت لە پرۆسەی چاكسازیدا كاری لەسەر كۆنتڕۆڵكردنی داهاتەكان كردووە، واتە دوای دەرچوونی یاسای چاكسازی لە پەرلەمانی كوردستان حكومەت لەسەر زۆر ڕووی خەرجییەكانەوە چاكسازی ئەنجام داوە، لە بواری چاكسازیی داهاتەكانیشەوە پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕەشنووسی پڕۆژە یاسایەك بۆ پەرلەمان بەرز بكاتەوە، لەسەر كۆنتڕۆڵكردنی داهاتەكان و پاڵپشتیی یاسایی بۆ چاكسازی لە داهاتەكاندا بە دەست بهێنێت و، لە قۆناغی كاری میدیایی دەربچێت، بەوەی لە فڵان خاڵی سنووری و مەرز داهات نەگەڕاوەتەوە و داهاتی فڵانە سێكتەر دیار نییە، ئەم یاسایەش بۆ هەموو بوار و سێكتەرەكانی داهات دەبێت بە داهاتی نەوتی و نانەوتیشەوە. هەموومان ئەم واقیعە باش دەزانین، تا ئەم ساتەش حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی تەواوی بە سەر هەموو خاڵە سنوورییەكاندا نییە و لە هەموو خاڵە سنوورییەكان گەندەڵی دارایی بوونیان هەیە، ئەمەش دەستێكی پۆڵایینی دەوێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی بەسەر هەموو داهات و خاڵە سنوورییەكان و مەلەفی نەوت و غاز هەبێت. 

* پێناچیت حكومەتی داهاتووی عێراق بە زوویی پێكبهێنرێت، هەندێك لە چاودێرانی سیاسی وای دەبینین زۆر زەحمەتە لە شەش مانگی یەكەمی 2022 حكومەت پێكبهێندرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە حكومەتی هەرێم لەگەڵ حكومەتێكی كاربەڕێكەر لە بەغدا مامەڵە دەكات، ئایا پەیوەندییەكان وەك ئێستا دەمێننەوە، یان گۆڕانكارییان بەسەردا دێت، بەتایبەتی كە ئێستا هێزەكانی حەشدی شەعبی ئاكامەكانی هەڵبژاردن ڕەت دەكەنەوە؟ لەم پرسیارە مەبەستمان ئەوەیە ئایا گوشارەكانی حەشد ناسەقامگیریی تەواو لە حكومەتەكەی كازمیدا دروست ناكات؟

- زۆربەی خەڵك مەترسیی ئەوەیان هەیە كە بەرەی شیعەی دەسەڵاتدار بەسەر دوو بەرەدا دابەش بوون، بەرەیەكی تەنیا تەیاری سەدرە، بەرەكەی دیكە ناویان لێناوە (الاطار التنسیقي لكتل الشیعیة- یان بەرەی هەماهەنگیی حزبە شیعەكان)، ئەم دوو بەرەیە لە ڕووی سیاسی و دەسەڵاتەوە جیاوازن. بۆ نموونە: بەرەی دووەم لە ڕووی سیاسییەوە لاوازن، بەڵام لە ڕووی سەربازییەوە بەهێزن، بەڵام وەلایان بۆ ئێران هەیە، بۆیە ئەمریكا زۆر پشتگیرییان ناكات، بەپێچەوانەی بەرەی سەدرەوە، هەرچی بەرەی یەكەمە كە حەشدی شەعبی هەیە، ناتوانن گرفتی گەورە بخوڵقێنن، چونكە بە خوڵقاندنی كێشەی گەورە زیانیان زیاتر دەبێت لە قازانجیان. هەموومان دەزانین بەرەی سەدر جگە لە پێگە جەماوەرییەكەی چەكدار و حەشدی شەعبیی خۆیان هەیە، حكومەت زیاتر بەلای ئەم بەرەیەوە دەچێت و پشتگیریی سەقامگیری دەكات. لە بەر ئەم هۆكارانە زۆر لایەنی وەك ئەمریكا و ڕۆژئاوا و ئێرانیش لەگەڵ تێكچوونی ئەم سەقامگیرییە نین، پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە: ئایا پێكهێنانی حكومەتی عێراق زوو دروست دەبێت یان دوا دەكەوێت؟ كێ دەتوانێت ئەو هەموو بەرە دژە بگەیەنێتە یەك و حكومەتێكی یەكگرتوو پێكبهێنێت و بە دڵی هەموو بەرەكانی شیعە و پێكهاتەكانی دیكەی سوننە و كورد بێت؟ لێرەدا حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنیا ئیشكالیاتی لەگەڵ بەردەوامیی ئەو 200 ملیار دینارە دەبێت كە بە داخەوە مافێكی زۆر زۆر كەمی هەرێمی كوردستانە، لەمەشدا من پێم وایە تا كۆتایی ئەمساڵ 100% ئەو 200 ملیار دینارەی بەغدا بۆ هەرێمی كوردستان دێت و تا پێكهێنانی حكومەتی عێراقیش بەردەوام دەبێت، ئەمەش لەبەر یەك هۆكاری سەرەكی، چونكە لایەنە سیاسییەكانی بەغدا نایانەوێت كێشە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دروست بێت و، هەموویان چاویان لە لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە هاوپەیمانێتییان لەگەڵ بكەن، بۆیە ئەگەرێكی زۆرە ئەو 200 ملیار دینارە بەردەوام بێت و، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بەو داهاتە نەوتی و نانەوتی و بارودۆخە ئابوورییەكەی زۆر بەئاسانی دەتوانێت مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆران بێ لێبڕین بدات و، پرۆژە ڕاوەستاوەكانیشی وردە وردە بە پلانی نوێ دەست بە جێبەجێكردنیان بكاتەوە. 

* وەك دەزانن لایەنی كوردستانی بەپێی بەرنامەی حكومەتی داهاتوو بەشداری پرۆسەی دانوستاندنەكانی داهاتوو بۆ پێكهێنانی حكومەتی ئایندەی عێراق دەكات، دیارە یەكێك لە خاڵە ‌گرنگەكانی حكومەتی داهاتووش سەبارەت بە كوردستان، پشكی بودجەی كوردستان و داڕشتنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵییە، ئەگەر ئەندامی شاندی دانوستاندنی كوردستان بیت، چۆن تەعامول لەگەڵ ئەم دوو خاڵە گرنگە بۆ بەرژەوەندیی كوردستان دەكەیت؟

- با هەر دوو خاڵەكە لە یەك خاڵ كۆبكەینەوەو ناوی لێ بنێین خاڵی ئابووریی هەرێمی كوردستان، ئێمە سێ خاڵی سەرەكیمان لەگەڵ بەغدا هەیە: (خاڵی ئابووری بە هەر دوو بڕگەكەیەوە، نەوت و دارایی، خاڵی ناوچە جێناكۆكەكان و خاڵی پێشمەرگە)، ئەمجارە شاندی دانوستانكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت سەرجەم ئەو خاڵانە بچەسپێنێت و نابێت بە چارەسەری كاتی و بەنج ڕازی بێت، پێشتر بە چارەسەری كاتی بەنج كراوین و دواتر چارەسەرەكەش كاتی بووە، لەبەر ئەوەی وردە وردە هەرێمی كوردستان ئیكتیفای خۆی بەدەست دەهێنێت و، ژمارەی كورسیی كورد زیادی كردووە، ئەوانیش زۆر پێویستیان بە هاوپەیمانێتی كورد هەیە، كاتی پێداگری لەسەر چارەسەرە بنەڕەتییەكانی بە تایبەتی ئەو سێ خاڵە هەیە، دەبێت تەنیا بەڵێن وەرنەگرین، بەڵكو پێویست بچینە ناو خاڵەكانی چۆنیەتی و كاتی جێبەجێكردنیشەوە. منیش لەگەڵ ئێوە هاوڕام، دەبێت خاڵی ئابووری ڕیزبەندی پێ بدرێت، چونكە دوو خاڵەكەی دیكە ئیشكالیات و گرفتی زۆری تێدایە و لایەنی ئابووری پەیوەندی بە قووتی خەڵكەوە هەیە. پێویستە شاندی دانوستانكاری هەرێم بە وریایی و شارەزایی بچێتە ناو گفتوگۆكانی چارەسەركردنی هەردوو خاڵی یاسای نەوت و غاز و لایەنی دارایی، بۆ ئەمەش وا پێویست دەكات، لە ئێستاوە كار بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك بكرێت، بۆ ئەوەی ئەو ڕەشنووسە بخرێتە گفتوگۆكانەوە و دانوستاندنی لەسەر بكرێت و بە هەندێك گۆڕانەوە لە پەرلەمانی داهاتوو پەسەند بكرێت. دواتر خاڵی بودجە دێت، كە هەمیشە بەستراوەتەوە بە خاڵی نەوتەوە، بە چارەسەری كێشە سەرەكییەكە كە نەوتە، گرفتی دارایی ئۆتۆماتیكی ڕوو لە چارەسەركردن دەكات. ئەمە پێی دەوترێت نەخشە ڕێگای چارەسەركردنی ناكۆكییە ئابوورییەكان.

* ئەگەر قسەیەك لەسەر بەرزبوونەوەی بەهای نەوت و گازی سرووشتی بكەین، كە كوردستان ئێستا خاوەنی هەردووكیانە، ڕات وایە چۆن بەرزبوونەوەی نرخی نەوت گاز ئیستیسمار بكرێت بۆ ئەوەی لەكاتی هاتنەخوارەوەی بەهاكانیان وەك دەوڵەتیكی ڕەیعی نەوت، نەكەوینە كارەساتەوە؟

- بەهای جیهانیی نەوت و غاز لە ژێر كۆنتڕۆڵی وڵاتان و هیچ كەسێكدا نییە، هۆكاری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی ئابووری و موزارەبەی هەیە، نابێت ئێمە دڵخۆش بین بەو نرخانەی ئێستای بەرمیلێك نەوت بۆ سەرووی 86 دۆلار و زیادبوونی زیاترە. ئەركی حكومەتە بە پارەی زیادەی نرخی نەوتی خاو وەبەرهێنان بكات و، تەنیا پشتی بە داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەكان نەبێت و، سەرچاوەی داهات جۆراوجۆر بكرێت و، بە جددی ڕوو لە پیشەسازیی پترۆكیمیاوی و بەرهەمهێنانی سووتەمەنی بكات، داهاتی زیاد دەخرێتە خزمەتی پیشەسازی و بونیاتنانی ژێرخانی ئابووریی هەرێمەوە، نەك زیادكردنی خەرجییەكانی.