دەڤەری بارزان لە پای ئەو بزووتنەوە و ڕاپەڕینە زۆرەی لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە بە خۆیەوە بینی، ناوبانگی لە دنیای سیاسەتدا دەنگی دایەوە، شێخ عەبدولسەلامی بارزانی یەكەمین كەس بوو لە سەرەتای كانوونی یەكەمی ساڵی 1914دا، لە پای سیاسەت لە سێدارە درا، وێڕای ئەوە بزووتنەوەی نیشتمانی لە دەڤەرەكەدا لە جووڵە نەكەوت، بەڵكوو بەردەوام بوو، ئێرەش جێی ڕوونكردنەوەی پاشخان و هۆی ئەو بەردەوامییە نییە، لە كتێبێكی خۆمدا زۆر بە درێژی باسی خودهۆكار و بابەتە هۆكارەكانیم كردوون.

ئاشكرایە، بەڕێز مەسعود بارزانی لە كاتی گونجاودا نەبێت، نە دەنووسێت و نە لێدوان دەدات، لە نووسینەكانیدا توانای ئەو لە سادەكردنی قسە و گوفتاردا زۆر ڕوون خۆی دەنوێنێت، سەرباری بەهێزیی بەهانە و پاساوی بۆ قەناعەتپێهێنانی ئەوانی دی. لە كتێبەكەیدا «بۆ مێژوو»، هەوڵی داوە وێنەی ئەو دۆخەی لە پێش و پاش ڕیفراندۆمەكەی 25ی ئەیلوولی 2017و كاریگەرییەكەی بۆ سەر ئایندەی سیاسیی كوردستان بگوازێتەوە، بە بێ دەسكاری و تیۆریزەكردنی جاڕسانە، بەڵكوو زۆر بە چڕی و پوختی قسەی كردووە، ئەگەرچی هەر ڕووداوێكی ئەو هەلومەرجە لە بارەیدا هەیە ببێتە ناونیشانی كتێبێك بۆ خۆی، ئەو لە كتێبەكەدا جەخت دەكاتە سەر ڕابردوو، ئەمەش لە پێناو تێگەیشتن لە ئێستا و بەدیكردنی ئایندەدا، زۆر گرنگە.

بە ڕای من، هەر نووسەر، یان توێژەرێكی مێژوو بیەوێت لە بارەی بارزان و، بە تایبەت لە بارەی ئەم كتێبەوە بنووسێت، دەبێت كۆمەڵێك هەلومەرجی ئابووری، كۆمەڵایەتی و سیاسی ڕەچاو بكات، لەوانە:

یەكەم/ دانەری كتێبەكە ڕۆڵەی بنەماڵەیەكە سیاسەت و تێكۆشان بۆ بەدەستهێنانی مافی نەتەوەییانەی كورد بووەتە پیشەیان.

دووەم/ دانەر ژێدەرێكی سەنگینە، چونكە بۆ خۆی بەڵگەنامەیەكی زیندووە، ئەو بە دیتن و بە بیستن شایەدحاڵە و لە دروستكردنی ڕووداوەكانیشدا بەشدارە، هاوسەردەمی هەموو ئەوانەیە كە لەسەری نووسیون و بڕێكی زۆر بەڵگەنامەشی لە لایە.

بەڕێز مەسعود بارزانی، لە كتێبەكەیدا «بۆ مێژوو»، دەیەوێت پەردە لەسەر گەلێك نهێنی و ڕووداو هەڵبماڵێت، كە مشتومڕیان لەسەرە و لەسەر بووە و دەخوازێت ئاشكرایان بكات، ئەو دەیەوێت، پاڵپشت بە ڕووداو و بەڵگەنامە و بەپێی ئەوەی خۆی كردوویەتی، یان تێیاندا شایەدە، بڵێت: بۆ مێژوو، ئا ئەمە بوو كە ڕووی دا، بۆ مێژوو ناونیشانێكی پڕ بە پێستە، تێیدا ئەشكی خۆی لە دنیای بێ بەر و پشتی سیاسەت دەخاتە ڕوو، كە تێیدا بەرژەوەندی بە شێوەیەكی سەرەكی نەك سۆز و بنەما، باڵادەستە.

«بۆ مێژوو» كتێبێكی قەبارە گەورەیە، چاپە كوردییەكە 134 لاپەڕەیە، بێ لە پاشكۆ و بەڵگەنامەی دەگمەن، كە كۆبەكۆ دەگاتە 283 لاپەڕە، سەرباری نەخشە و وێنە.

دانەری ئەم كتێبە باسی رووداو و بوویەر و پرسی یەكجار گرنگ دەكات، هەر لە سەردەمی عوسمانییەوە تا دەگاتە ساڵی 2017، ئەوەی لە كتێبەكەدا بەلای ئێمەوە گرنگە، ئەوەیە كە لە بارەی ئەو بوویەر و ڕووداوانەی نووسیوە، كە هاوسەردەمی خۆی بوون، یان لە دروستكردنیاندا بەشدار بووە، بە ڕای من لە هەمووشیان گرنگتر، كە هەر لەو پێناوەشدا كتێبەكەی نووسیوە، ئەمانەن:

یەكەم/ حكوومەتەكانی یەك بە دوای یەكی عێراق، هەر لە دامەزراندنی یەكەمین كابینە لە تشرینی یەكەمی ساڵی 1920ـەوە تا دەگاتە 2003، هەوڵیان داوە، كورد بكەن بە پاشكۆ و پاشەرۆكی (عەرەب)، وێڕای ئەوەی هەمەجۆر و شێوازیشیان بەكار برد، وەك بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی و شاڵاوی ئەنفال، بەڵام سەركەوتوو نەبوون.

دووەم/ لەگەل ئەوەی كورد هاوكاریی حوكمڕانانی ئێستای عێراقیان كردووە لە گەیشتنیان بە دەسەڵات، كوردیش دوای 12 ساڵ لە (جیابوونەوە) و ئازادی، لە پاش ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە 9ی نیسانی 2003 بە دواوە، گەڕانەوە سەر عێراق، بۆ ئەوەی عێراقێكی دیموكرات بنیات بنێن و مافی هەمووانی تێدا دەستەبەر ببێت، بەڵام دەسەڵاتدارانی نوێ ئەمەیان لەبەر چاو نییە، سوودیشیان لە پەندەكانی مێژوو وەرنەگرت، هەڵەی پێشینانی خۆیان دووبارە كردەوە، لەوەش خراپتر، ڕێڕەوی حوكمڕانی كەوتە سەر ڕچەی تایەفەخوازی، هەموو ئەمانە پاڵیان بە كوردەوە نا بیر لە چارەسەرێكی دیكە بكەنەوە، كە ئەشك و دەردی نەبڕاوەی خۆیان لەگەڵ حكوومەتەكانی یەك بە دوای یەكی عێراق بە كۆتا بهێنن.

لەو ڕابردوو و ئێستای مەرگەساتباری هەنووكەڕا، لە 25ی ئەیلوولی 2017دا ڕیفراندۆم كرا، بەڵام هەڵوێستی عێراق و هەڵوێستی نێودەوڵەتییش لە ڕێكاری مرۆڤانەوە دوور بوون، لە مافی گەلان لە بڕیاردانی چارەنووسیان دوور بوو، وەك بەڕێز مەسعود بارزانی گوتەنی، ئەوەیان لە بیر چووەوە: بەر لەوەی بەریتانیا لە 23/ئاب/1921دا شانشینی عێراق دروست بكات، كورد جوگرافیا و مێژوو و پرسی خۆی هەبوو، هەر ئەوانیش بوون ویلایەتی مووسڵی كوردستانیان لەوە ڕزگار كرد، كە بخرێتە پاڵ دەوڵەتی تازەی توركیا.

لە كتێبەكەدا كۆمەڵێك ڕاستی و قەناعەت هەن كە بارزانی پێیان گەیشتووە:

1- هەموو ئەو دانوستاندنانەی حكوومەتەكانی عێراق لەگەڵ سەركردایەتیی بزووتنەوەی نەتەوایەتیی كورد كردوونی، بە مەبەستی تاكتیك بوون.

2- ئەگەرچی لە ڕاپەڕینەكەی ئاداری 1991دا دەیتوانی، بەڵام كورد، سەرەڕای ئەو هەموو كارەسات و تاوانانەی ڕژێم كردوونی، بیری لە تۆڵەسەندنەوە نەكردووەتەوە.

(3) زەحمەتترین بڕیار لە ژیانی (بارزانی)دا، ئەوە بوو كە ڕازی بوو لە نیسانی 1991دا دانوستاندن لەگەڵ بەغدا بكات «من تەوقەم لەگەڵ ئەو دەستانەدا كرد كە بە خوێنی كورد سوور ببوون.»

(4) كابینەكانی حكوومەتی عێراق دەستووری 2005یان پیادە نەكرد و نزیكەی (55) ماددەی دەستوورەكەیان فەرامۆش كرد، ئەگەر پیادەیان بكردایە، گەلێك گرفت ڕوویان نەدەدا.

(5) لە ساڵی 2010 بە دواوە سیستەمی حوكمڕانی لە عێراق ڕێی دیكتاتۆریەتی گرتە بەر.

(6) هەموو ڕێیەكی بەئاشتی ژیان لە عێراقدا داخران، كورد لە پاش ئەزموونێكی 100 ساڵەی شكستخواردووی تاڵ و ناڕاستی هاوبەشایەتی، لە مانەوەی لە عێراقدا بە تەواوی بێ هیوا بوو.

(7) بڕیاری ڕیفراندۆم تاك لایەنانە نەدرا، بەڵكوو هەموو لایەنانی سیاسیی كورد تێیدا بەشدار بوون، بڕیاریش درا لە 25/9/2017دا بەڕێوە بچێت.

(8) نامەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا سەبارەت بە دەستهەڵگرتن لە ڕیفراندۆم، فەرمی نەبوو، بەڵكوو ڕەشنووسی نامەیەكی نامسۆگەر بوو، كە هی ئەوە نەبوو پشتی پێ ببەسترێت.

(9) ئەمریكا بەڵێنی نەدا پشتیوانی و لایەنگری ڕیفراندۆم بێت، بەڵكوو بەڵێنی دا ئەگەر دوای دوو ساڵی دیكە بكرێت، ڕێزی لێ دەگرێت.

(10) هەر پاشگەزبوونەوەیەك لە ڕیفراندۆم لەسەر حیسابی ماف و ئایندەی سیاسیی كورد دەبوو.

(11) بڕیار درا لە 25/9/2017دا ڕیفراندۆم بكرێت، هەرچیش دەبێت با ببێت.

ڕیفراندۆم لە وادەی خۆیدا كرا، ئەگەرچی ڕێژەی (92،73%)ی كوردستانیان بە (بەڵێ) بۆ سەربەخۆیی هەرێم دەنگیان دا، جیهانیش ویستی كوردی بۆ بەدیهێنانی مافی ڕەوا و شەرعیی خۆی بەدی كرد، بەڵام عێراق و زۆربەی وڵاتانی جیهان دژ بە ویستی كورد وەستانەوە، لەوەش سەیر و سەمەرەتر حكوومەتی عێراق داوای هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆمی دەكرد، بۆ ئەوەی ڕەوشی كورد بشێوێنێت، ئەمەش هەرگیز نەدەكرا، دەنگی نزیكەی سێ ملیۆن كەس چۆن ڕەت دەكرێتەوە؟!

گرنگ لەو كارەدا، ئەنجامی ڕیفراندۆم وەك بەڵگەنامەیەكی مێژوویی لە دەستی كورددا دەمێنێتەوە، هەر كاتێك پێویست بكات، كورد بەرزی دەكاتەوە، بەڵكو جیهانی پێشكەوتوو لە ڕەفتاری نامرۆڤانەی دەرهەق بە گەلێك شەرم دای دەگرێت، كە هەر خۆی بەرپرسە لە بێبەشكردنی كورد لە مافی بڕیاردانی چارەنووسی.

بەڕێز مەسعود بارزانی ڕای وایە، ئەو كردارە مەزندە نەكراوانەی دوای ڕیفراندۆم كران، مەبەستم پلانی هێرشكردنە سەر كوردستان، پێشتر بەر لە ڕیفراندۆم بڕیار درابوون، بە پشتبەستن بە لایەنانی كوردییش نەخشە و بەرنامەیان بۆ كێشرابوو، لەم ڕووەوە بەڵگە هەن، ڕیفراندۆمیش كرایە بەهانەی هێرشەكە.

بەڵێ، ڕوخساری دەسەڵاتدارانی عێراق گۆڕاوە، بەڵام عەقڵ و بیركردنەوەكە هەر وەك خۆیەتی، بارزانی بە ناونیشانی پەیامگەیەنەری كتێبەكەی، پرسی نەتەوەیی كوردی خستە بەردەم دادگای مێژوو.

 

 

سەرۆكی ئەكادیمیای كوردی- هەولێر