قەزای مێرگەسۆر تایبەتمەندیی خۆی هەیە لە رووی هەڵكەوتەی جوگرافی و خەسڵەتی سرووشتییەوە، هەروەها مەڵبەندێكی رۆشنبیری و شۆڕشگێڕییش بووە و توانیویەتی درێژە بەم خەسڵەتە گرنگانە بدات و پەرەیان پێ بدات، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا لەگەڵ غەفوور ئەحمەد مەلا قایمقامی ئەم قەزایە هەوڵیداوە چەند پرس و بابەتێكی گرنگ و پەیوەست بەم دەڤەرەوە تاوتوێ بكات.

 

* دەڤەری مێرگەسۆر دەڤەرێكی سەرنجڕاكێش و جوانە، بەڵام ناوچەیەكی سنورییە و رێگەی هاتۆچۆی زۆر باش نییە، ئایا تا چەند بایەخ بە پڕۆژەكانی رێگەوبان دراوە و تاچەند رێگاوبانی باش بۆ ئەم دەڤەرە گرنگە بۆ ئەوەی دەستی وەبەرهێنانی زیاتری بگاتێ و زیاتر بەرەو پێشەوە بچێت؟

- مێرگەسۆر ناوچەیەكی سەرسنوورییە و ئەو قەزایە مەڵبەندی شۆڕش و شۆڕشگێڕی بووە و، لە سەردەمی رژێمی بەعس هەموو سنووری مێرگەسۆر بە 280 گوند و سەنتەری قەزا و ناحیەكانەوە وێران كرابوون و، خزمەتگوزاریی پێویست وەك ئاو و كارەبا و رێگاوبان بۆ ئەو قەزایە نەچووبوو، بەڵام ئەوەی هەیە لە دوای ساڵی 1991ەوە كراوە و، رێگاوبانەكانی بەشێوەیەكی گشتی خراپن، هەرچەندە خزمەتێكی زۆریش كراوە و ئەو رێگاوبانانەی بۆ گوندەكان چوون و قیڕتاو كراون، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات ئەو رێگاوبانانە ئێستا تێكچوونە و بەكەڵكی ئەو قەرەباڵغیەی ئەم سەردەمەش نایەن، هەر بۆیە هەوڵی زۆر دراوە كە ئەو رێگاوبانانەی ئەم دەڤەرە چاك بكرێت، ئەگەرچی بەهۆی قەیرانی داراییەوە، ئەوا باری دارایی حكومەت رێگا نادات رێگاوبانەكان لە ئاست و خواستی ئێمەو هاتوچۆدا بێت. ئێستاكەش رێگاوبانەكانی سنووری قەزای مێرگەسۆر لە بەرنامەی حكومەتدایە ئەگەر بارودۆخی دارایی گونجاو بێت، ئەوە پڕۆژەی پێویست بۆ رێگاوبانەكان دەست پێدەكات و بە باشی چاك دەكرێنەوە.

* ئەم دەڤەرە لەبەر ئەوەی دەكەوێتە سەر سنوور و ناوچەیەكی شاخاوی و سەختە، بەردەوام چەكدارانی پەكەكە تێیدا بوونیان هەیە، ئەمەش بووەتە هۆكاری ئەوەی ژمارەیەك گوندی سەرسنوور نەتوانن خزمەتگوزارییان پێ بگەیەنن و ئاوەدان بكرێنەوە، ئایا ژمارەی گوندەكانی ئەم دەڤەرە چەندن كە نەتاتوانیوە ئاوەدانی بكەنەوە؟ ئایا جووتیارانی ئەم دەڤەرە تاچەند مەترسی دەكەوێتە سەر ژیانیان كاتێك دەچنەوە سەر كێڵگە و موڵكەكانیان؟

- لە راستیدا ئەو شوێنانەی دەڤەرەكە كە لەدوای 1991 ئاوەدان كراونەتەوە، ئەو شوێنانەن كە چەكدارانی پەكەكەی لێ نییە، بەڵام 65 گوند كە دەكەونە ناحیەی شێروان مەزن و سنووری ناحیەی بارزان لەبەر شەڕو پێكدادان و هەبوونی چەكدارانی پەكەكە ناوچەی قەدەغەكراون دەستی ئاوەدانیان ناگاتێ، ئەگەرچی لە سەرەتای 1991ـەوە چەندین گوند ئاوەدان كرانەوە، بەڵام لەبەر شەڕی نێوان چەكدارانی پەكەكە و لەشكری توركیا جارێكی دیكە ئەو گوندانە چۆڵكران و لە ئێستاشدا ناتوانین هیچ خزمەتگوزارییەك بۆ ئەو گوندانە ئەنجام بدەین، تاوەكو ئەو مەترسییە لەسەر سنوور هەبێت. بێگومان ئەو بارودۆخە و هەبوونی چەكدارانی پەكەكە و پێكدادانیان لەگەڵ سەربازنی توركیا زەرەر و زیانی ئابووری و گەشتیاریی زۆر بە خەڵكی ئەو ناوچەیە گەیاندووە. هاوكات نە خەڵك دەتوانن بە مەبەستی گەشتیاری سەردانی ئەو ناوچەیە بكەن و، نە جووتیارانیش دەتوانن كاری خۆیان لە گوندەكانیان و ناوچەكە ئەنجام بدەن.

* هەر بەهۆی بوونی پەكەكە و دەستتێوەردانی توركیا، بەشێكی ئەم ناوچەیە بەردەوام لە ژێر مەترسیی بۆمبابارانی توركیا و شەڕی توركیا و پەكەكەیە، ئایا ئەم بارودۆخە تاچەند بووەتە ئاستەنگ بۆ كارەكانی ئێوە و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانتان؟

- وەك ئاماژەم پێدا، ئەو بارودۆخە ئاستەنگێكی گەورەیە و بە هێچ شێوەیەك ناتوانین خزمەتگوزاری و هیچ جۆرە كار و پڕۆژەیەك لەو ناوچەیە جێبەجێ بكەین، تاوەكو ئەو بارودۆخە چارەسەر نەبێت و، ئەو كێشە نەخوازراوە كۆتایی نەیەت و، چەكدارانی پەكەكە خەباتی خۆیان بۆ شوێنی راستەقینەیان كە باكووری كوردستانە نەگوازنەوە و ئەو شەڕ و پێكدادانانە لەوێ كوتایی پێ نەیەت.

* كێشەیەكی دیكەی ئەم دەڤەرە كێشەی ئاوی خواردنەوە بوو، پێشتر و لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پڕۆژەی ئاوی مێرگەسۆر جێبەجێ كراو ئەم پڕۆژەیە جیا لەوەی ئاوی بۆ مێرگەسۆر دابین دەكرد، لە هەمانكاتدا زیاتر لە 100 گوندیشی لە بێ ئاوی رزگار كرد، بەڵام بە هۆی تۆپۆگرافیای ناوچەكەوە كێشەی بێ ئاویی لە تەواوی دەڤەرەكە چارەسەر نەكرد، ئایا پڕۆژەی دیكەی ئاو بۆ ئەم دەڤەرە هەیە، بەتایبەتی بۆ ناوچەكانی بلە و بارزان؟

- لە راستیدا كارەكانی پڕۆژەی ئاوی خوادرنەوەی بلە و بارزان لە 75%ی تەواو بووە، بەڵام ئەو پڕۆژەیەش لەبەر قەیرانی دارایی راوەستاوە و هەوڵدراوە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان و حكومەت جارێكی دیكە ئەو پڕۆژەیە دەستپێبكاتەوە، ئەو پڕۆژەیە زۆر گرنگە و بە تەواوبوونی 51 گوندی سنوورەكە سوودمەند دەبن و كێشەی ئاوی خواردنەوەیان نامێنێت. هەروەها چەند پڕۆژەیەكی بچووكی ئاومان هەیە كە ئێستاكە لە دیراسەتدایە تاوەكو ئەو گوندانەی دوورەدەستن پڕۆژەی ئاوی خواردنەوەیان بۆ جێبەجێ بكەین. لەلایەكی دیكەوە ئەو شوێن و گوندانەی كێشەی ئاویان هەیە لە پرۆسەی وشكەساڵی تۆمارمان كردوون و بە تانكەر ئاویان بە سەردا دابەش دەكەین و، ئەو گوندانەشی كە پڕۆژەی بچووكی ئاویان هەیە، لە رێگای ئەو پڕۆژانەوە ئاویان بۆ دابین كراوە.

* لەگەڵ ئەوەی سرووشتی ئەم ناوچەیە تەواو گونجاوە بۆ ئەوەی پڕۆژەی گەشتیاریی گەورەی لێ ئەنجام بدرێت، بەڵام دەبینین كەمتر پڕۆژەی گەشتیاری لێ ئەنجام دەدرێت، ئایا هۆكار چییە كە وەبەرهێنەران روو ناكەنە ئەم ناوچەیە، هەندێك دەڵێن بوونی پەكەكە لەم ناوچەیە ترسی دروست كردووە، ئایا ئەمە تاچەند كاریگەری هەیە؟

- بوونی چەكدارانی پەكەكە لەو سنوورەدا كاریگەریی زۆر خراپی لەسەر پڕۆژەی گەشتیاری و هاتنی وەبەرهێنەران بۆ كاركردن لەئەنجامدانی پڕۆژەی گەشتیاری دروست كردووە، بۆ نموونە دەمانەوێت پڕۆژەی ناشنال پاركی شیرین – بارزان جێبەجێ بكەین، كە بەشێك لەو ناشناڵ پاركە دەكەوێتە ناوچەی سنووری و مەترسیدار، بۆیە ناتوانرێت ئەو پڕۆژەیە جێبەجێ بكرێت، بەڵام ئێستا پڕۆژەیەكی گرنگی گەشتیاری لە رێزان دروست كراوە و چەندین كەس و وەبەرهێنەر دەیانەوێت لەو دەڤەرە پڕۆژەی گەشتیاری جێبەجێ بكەن، ساڵانەش ژمارە و رێژەیەكی زۆری گەشتیار دێنە ئەو ناوچەیە، لە هەر چوار وەرزی ساڵیش گەشتیاری خۆمان دێنە ئەو ناوچە و سنوورە، چ ئەوانەی بۆ بەهار و بینینی جوانیی سرووشتەكە دێن، چ هاوینان خەڵك بۆ كات بەسەربردن و مەلەوانی دێن و لە ورزی زستانیش بۆ دیتنی ئەو رێژە زۆرەی بەفر كە لە مێرگەسۆر دەكەوێت، دێن و لە وەرزی پاییزیشدا ناوچەی ئێمە تایبەتمەندیی خۆی هەیە، چونكە بە رەنگە جیاوازەكان ئەو سنوورە دەردەكەوێت.

* سەبارەت بە كێشەی خوێندن و بینایەی قوتابخانە، ئەم دەڤەرە دوو كێشەی هەیە، یەكەمیان ئەوەیە مامۆستا كەمتر دێت بۆ ئەم ناوچەیە، لەبەر ئەوەی یەكەم رێگا و بانەكانی باش نین، دووەمیشیان دوور و كوێستانە، هەروەها كێشەیەكی دیكە كەمی بینایەی قوتابخانەیە، ئایا چۆن مامەڵەتان لەگەڵ ئەم دوو كێشەیە كردووە كە تایبەتن بە پرۆسەی پەروەردە و خوێندن؟

- سەرەڕای ئەوەی لە بواری پەروەردەو خوێندن كارو گرنگیی بەرچاو بەو دەڤەرە دراوە، بەڵام هێشتا لە ئاستی خواستی ناوچەكەدا نییە، هەرچۆنێك بێت توانیومانە خۆمان لەگەڵ بارودۆخەكەدا بگونجێنین و، توانراوە پرۆسەی خوێندن بەردەوام بێت، بەڵام پێویستە بەردەوام لەلایان حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار بینایەی قوتابخانە دروست بكرێت و لەگەڵ كۆتاییهاتنی ئەو قەیرانی دارییەی هەیە بە ئومێدین چەند قوتابخانەیەكی دیكە دروست بكرێت.

* ژمارەیەك پڕۆژە لەو سنوورە لەژێر جێبەجێكردنن، لە چ قۆناغێكدان و رەزامەندیی چەند پڕۆژەیەكی دیكەی خزمەتگوزارییش وەرگیراوە، كە لە ئایندەیەكی نزیكدا بچنە بواری جێبەجێكردنەوە، ئایا ئەو پڕۆژانە چین؟

- لەساڵی رابردوو 10 پڕۆژەمان هەبوو كە پڕۆژەی رێگاوبان و ئاون كە ئەو پڕۆژانە هەندێكیان تەواوبوون و هەندێكیشیان لە قۆناغی كۆتاییدان، هەروەها ئەم ساڵیش لە رێگای پارێزگای هەولێرەوە حەوت پڕۆژەمان رەزامەندی لەسەردراوە كە ئەو پرۆژانەش لە بواری رێگاوبانن،چ قیرتاوكردن بێت، چ نۆژەنكردنەوەی رێگاوبانەكان، بۆ ئەو پرۆژانەش ئێستا خەریكی لێژنە دروستكردنین بۆ ئەوەی پڕۆژەكان بچنە بواری جێبەجێكردنەوە.

* هەر لە كۆنەوە مێرگەسۆر و بارزان و ناوچەكە بەگشتی لە رووی ژینگەییەوە تایبەتمەندیی خۆیان هەبووە، ئایا ئەو تایبەتمەندی و پاراستنی ژینگەیە لەو دەڤەرە چۆن بەڕێوەدەچێت؟

- كولتووری ژینگەپارێزی لە قەزای مێرگەسۆرو بارزان مێژوویەكی مێژووی دوور و درێژی هەیە و، هەر لە سەردەمی شێخ عەبدولسەلامی بارزانی و دواتر لە سەردەمی شێخ ئەحمەد بارزانی گرنگی زۆر و تایبەتیان بە بوار و لایەنی ژینگە داوە، هاوكات بارزانیی نەمر و خودی سەرۆك بارزانی جەختیان لەسەر ژینگەپارێزی و جێبەجێكردنی رێكار و رێنماییەكانی ژێنگەپارێزی كردووەتەوە، هەروەها ئێستاكەش بەردەوامی و كاری گرنگ و بەرچاو بۆ پاراستنی ژێنگەی ئەو سنوورە دەكرێت و لە وەزرەكاندا رێنمایی و رێكاری جۆراوجۆر دەردەچێت و، دەبێت هەموو خەڵك و لایەك پابەندی بن و ژینگەپارێزی لەو دەڤەرە بووەتە كولتوور هەر كەسێك پابەندی رێنماییەكانی نەبێت، خۆی هەست بەگوناه و تاوانێك دەكات. بە شێوەیەكی گشتی كوشتن و راوكردنی گیانەوەری كێوی و داربڕینەوە بەتایبەت دارودرەختی تەڕ بە هەموو شێوەیەك قەەدغەیە و ئەو بەروبوومە خۆڕسكانەی هەیە، رۆژیك دادەنرێت كە خەڵك هەمووی بە یەكەوە دەست بە بڕینەوەیان بكەن، تاوەكو هەموو خەڵكی سنوورەكە بە یەكەوە سوودی لێوەربگرن، بۆ ئەمەش بەتایبەت بۆ كەنگری وشك 10/6ی هەموو ساڵێك دیاری كراوە و، راوەماسی لە 21/6ی هەموو ساڵێك دانراوە كە راوكردنەكەش تەنیا بە تۆڕو قوڵاپ دەتوانرێت بكرێت، هەر كەسێك ئەو رێنماییانە جێبەجێ نەكات، ئیجرائاتی لەگەڵ دەكرێت. هەروەها هەر كەسێك یەك دار دەر بێنێت، دەبێت لە بری ئەو دارە 10 درەخت بچێنێت. بە هەمان شێوە كۆمەڵێك رێسای دیكە بۆ ژینگەپارێزی لە سەردەمی شیخ ئەحمەد بارزانی دانراوە، تا ئێستاش ئەو رێسایانە جێبەجێ دەكرێن.

* ئایا تا چەند گرنگی بە لایەنی رۆشنبیری و كردنەوەی سەنتەری رۆشنبیری و خوڵی رۆشنبیری لەو دەەڤەرە دراوە؟

- مێرگەسۆر و ناوچەكە بەگشتی مەڵبەندی شۆڕش و بەرخۆدان بووە و كەسایەتیی كارێزمای بەرچاو لەو دەڤەرە هەڵكەوتوون، ئەمەش نیشانەی رۆشنبیریی میللەتەكەیە و ئاستی رۆشنبیری لەو ناوچەیە لە ئاستێكی بەرزدایە. ناوچەكە میللەتێكی هوشیار و رۆشنبیر و شۆڕشگێڕ و نیشتمانپەروەر و دڵسۆز و مرۆڤدۆستن و هیچ غەدر و زوڵم و زۆردارییەك لەژێر هەر ناوێك بێت، قبووڵی ناكەن. ئێستاكەش كۆمەڵێك سەنتەری رۆشنبیری و زانستی لەو سنوورە هەیە كە ئەمەش ئاستی گرنگی و بەرزیی رۆشنبیری لە ناوچەكە نیشان دەدات.

* ئایا بەپێی پێویست گرنگی بە بنەماڵەی شەهیدان و ئەنفاڵكراوانی سنوورەكە دراوە؟

- حكومەتی هەرێمی كوردستان نایەوێت بەهیچ شێوەیەك ئەو ناوچەیە لە هیچ بەش و ناوچەو شارێكی دیكەی كوردستان جیا بكاتەوە، و ئەگەر كارو پڕۆژەیەك بۆ بنەماڵەی شەهیدان و ئەنفالكراوان بكرێت، ئەوا دەیەوێت بۆ هەموو هەرێمی كوردستان بەگشتی بكرێت، هەروەها دەڤەری مێرگەسۆرو ناوچەكە زۆرترین شوێنە كە خەڵكەكەی لەمبارەوە بۆ خانووكردن و ئاوەدانكردنەوە پارەیان وەرنەگرتووە، ئەمەش هەر لەبەر ئەو قەیرانە داراییەیە كە بەسەر كوردستاندا هاتووە، ئەگەرچی حكومەتی كوردستان ئەوەی لە دەستی بێت بۆ خزمەتی بنەماڵەی شەهیدان و ئەنفاڵكراوان بەبێ جیاواز بۆیان دەكات و ئەو بنەماڵانە ئەو قوربانییەی داویانە هەرگیز قەرەبوو ناكرێتەوە و، حكومەت هەرچی لەدەستی بێت، بۆیان دەیكات تاوەكو ئەو بنەماڵانە ژیانێكی شایستەیان هەبێت.