پێكەوەژیانی ئایینی و كولتووری لێبوردەیی و ئاشتی لەناو نەتەوەی كورددا مێژوویەكی دەوڵەمەندی هەیە، بەردەوام مزگەوت و حوجرە و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان شوێنی میهرەبانی و خۆشەویستیی خودا بووە، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم سەرچاوەی میهرەبانی و خۆشەویستییە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی مامۆستا جەلال خەیلانی جێگری سەرۆكی یەكێتیی زانایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلامیی كوردستان و شارەزا لەبواری فقهی ئیسلامی و شەریعەت كرد و، بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

* ئایینی پیرۆزی ئیسلام، ئایینی ئاشتی و لێبوردەیی و پێكەوەژیانە، لەمەش زیاتر كە سەیری مێژووی بەرزی مزگەوت و حوجرە و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان دەكەین، هەموو كات سەرچاوەی ئیشق و میهرەبانی و خۆشەویستیی خودا بووە، ئایا لێبوردەیی و پێكەوەژیان و ئاشتی لە دیدی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە چۆن راڤە دەكەن؟

-  خودای گەورەو میهرەبان لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ) واتا: (ئەی خەڵقینە ئێمە هەمووتانمان لە نێر و مێیەك دروست كردووە، كە باوكە ئادەم و دایكە حەوایە و كردوومانن بە چەندەها گەل و تیرە و هۆزی جۆراوجۆر تا یەكتر بناسن و پەیوەندیتان خۆش بێت پێكەوە، بە راستی بەڕێزترینتان لای خودا ئەو كەسانەتانە كە زۆرتر لە خواترسە و فەرمانبەرداریی خوایە). لەم ئایەتە پیرۆزە بۆمان دەردەكەوێت كە بوونی ئەم هەموو نەتەوە جۆراوجۆرانە تەنیا بۆ ئەوەیە یەكتر بناسن و پەیوەندییان خۆش بێت، كەس لەكەس گەورەتر نییە تەنیا بەخواپەرستی نەبێت. پێغەمبەرمان (د.خ) دەفەرموێت: هیچ گەورەیەك نییە بۆ عەرەبێك بەسەر عەجەمێكدا تەنیا بە خواناسی نەبێت، گەورەیی بۆ سپی پێستێك بەسەر رەش بێستێكدا نییە، تەنیا بەتەقوا نەبێت، لە فەرموودەیەكی دیكەی پێغەمبەرمان هاتووە: ((هەر كەسێك زیمیەك ئازار بدات، ئەوا منی ئازار داوە.)) واتا لەگەڵ ئەو كەسەیەتی كە لەسەر ئایینی پیرۆزی ئیسلام نییە و ئایینی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام لەناو موسڵماناندا دەژین. هەربۆیە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام هاتووە هەر كۆمەڵگەیەك پێكەوەژیان و لێبووردەیی لەدەستدا بەرەو لەناوچوون و وێرانكاریی و جەنگ دەچێت و، هەر كۆمەڵگەیەك لێبووردە بێت، دوور دەبێت لە نەخۆشیی دەروونی و كۆمەڵایەتی و لە دنیاو دواڕۆژدا سوودمەند دەبێت. 

* هەموو رێبەر و سەركردەكانی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، لە حوجرە و مزگەوت و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان هەڵكەوتوون و رێبەرایەتییان بۆ سەربەخۆیی كوردستان كردووە، هەمووشیان ئەو فەرموودەیەی پێغەمبەریان(د.خ) كردووە بە دروشم كە دەفەرموێت: (خۆشەویستیی نیشتمان لە ئیمانەوەیە)، ئایا شەرعیەتی سەربەخۆبوونی كوردستان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ لە روانگەی قورئان و شەریعەتی ئیسلامەوە چۆن راڤە دەكەن؟

- خودای گەورە و میهرەبان لەقورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: (وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ) واتا خودای گەورە زەوی بۆ هەموو كەس داناوە تا لەسەری بژین، كەواتە هەموو نەتەوەیەك و هەر هۆزێك و تاكێك مافی ژیانی هەیە لەسەر ئەم زەوییە بەبێ جیاوازی و خوا هیچ نەتەوەیەكی تایبەت نەكردووە، دەوڵەتت هەبێت، یان نەبێت، دەوڵەتداریی و سەربەخۆیی بۆ هەموو نەتەوەكان حەڵاڵە، كاتی خۆی لە سەردەمی عومەری كوڕی خەتاب كە فەتحی عێراق كرا لەلایەن سوپای ئیسلام، ئیمامی عومەر نامەیەكی نارد بۆ سەركردەكانی سوپای ئیسلام لە نامەكەیدا دەڵێت: داواتان لێدەكەم ناوچەكانی جەلەولا و سەعدیە و خانەقین و قەسری شیرین رادەستی كوردەكانی بكەن، با خۆیان حوكمی خۆیان بكەن نەك ئێوە حوكمڕانییان بكەن.

* لە كوردستاندا بێجگە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام، چەندین ئایینی دیكەش بوونیان هەیە، بەڵام سوپاس بۆ خودا، لە كوردستاندا لێبوردەیی و پێكەوەژیان بە ئاستێكە لە جیهانی ئیسلامیدا نموونەی نییە، ئایا ئەو كولتوورە‌ رەسەنەی موسڵمانیەتی كورد لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟

- سەرەتا كورد لە راستی و دروستی ئایینی ئیسلام گەیشتووە و لەم سەرچاوەیەشەوە ڕێز لە هەموو نەتەوە و ئایین و مەزهەبێك دەگرێت. خودای گەورەو میهرەبان فەرموویەتی: (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ) كاتێك خودای گەورە رێزی لەگشت مرۆڤ و نەتەوە و هۆز و تیرەیەك گرتبێت، كورد ئەم فەرموودە پیرۆزەی جێبەجێ كردووە. بەدرێژایی مێژوو جوولەكە و كریستیان و ئێزیدی و كاكەیی و دەیان مەزهەب و نەتەوەی جۆراوجۆر لەسەر ئەم خاكە ژیاون و كوردی موسڵمان ڕێزی لێگرتوون و هەڵسوكەوتی لەگەڵیاندا زۆر باش بووە، لەخۆشی و ناخۆشییەكاندا هاوبەشمان بوون و هیچ كاتێك هەست بەوە نەكراوە كە زوڵمیان لێ كرابێت، مانەوەی ئەم ئایین و ئایینزایانە لە جێگای خۆیان و بەردەوامی بە بۆنە ئایینیەكانیان بەڵگەیەكی روونە بۆ پێكەوەژیان و یەكتر قبووڵكردنی نێوان ئایین و ئایینزاكانی كوردستان، لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە نەتەوەی كورد بەئازادیی خۆی ئایینی پیرۆزی ئیسلامی قبووڵ كردووە و بەسەریدا نەسەپێندراوە. لە مێژووی ئیسلامدا كورد دەیان سەركردەی گەورەی لەناو ڕیزەكانی سوپای موسڵماناندا بووە و پێشەوایان سەڵاحەدینی ئەیوبی بووە و نەتەوەی كورد هەرگیز لەئیسلام هەڵنەگەڕاوەتەوە و دەیان زانای گەورەی ئیسلام كورد بوون و، رۆڵیان لە پاراستنی رەسەنایەتیی ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا هەبووە.

* زانا و مامۆستایانی ئایینیی ئیسلامی كوردستان هەمووكات لەسەر مینبەرەكانەوە پێشەنگ و پێشەوای كۆمەڵگە بوون، لە هەموو شۆڕشەكانی كوردستان هەوێنی یەكڕیزی و تەبایی و پێكەوەژیان بوون، ئایا لەم قۆناخەدا كە هەم پێوستمان بە تەبایی و پێكەوەژیان و لێبوردەیی هەیە، ئەركی سەرشانی زانا و مامۆستایانی ئایینی ئیسلام لەسەر مینبەرەكان دەبێت چی بێت و، چۆن پارێزگاری لەو مێژووە دەكەن كە زانایانی ئیسلامی پێش ئێوە لە كوردستان دروستیان كردووە؟

- بۆ پارێزگاریكردن لە رۆڵی مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام لەو پێشەنگ و پێشەوای كۆمەڵگەیە و رێزگرتن لە كولتووری لێبوردەیی و تەبایی و پێكەوەژیان ئەركی سەرشانی ئێمەیە وەكو مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام كە گەلەكەمان هوشیار بكەینەوە و پێیان بگەیەنین بەوەی ئیسلامی راستەقینە چۆنە، دووەم ئەركی سەرشانی ئێمەیە موسڵمانانی كورد هوشیار بكەینەوە كە بوونی نەتەوە و بەبێ ئایین و تەبایی و برایەتی سەركەوتوو نابێت، پەیڕەوكردنی ئایینیش بەبێ نیشتمان و نەتەوە سەركەوتوو نابێت، چونكە خودا بەندەی دەوێت و بەندەش نیشتمانی دەوێت بۆ خودا پەرستی .

* ساڵانێكە بە هۆكاری سیاسی بێت یان پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا، دیاردەیەكی نامۆ بە مێژووی بەرزی موسڵمانیەتیی كوردستان هاتووەتە كوردستانەوە، ئەویش دیاردەی توندڕۆیی و توندوتیژییە، ئایا زانایانی ئیسلامیی كوردستان چۆن رێگە لەم دیاردە نامۆیە دەگرن؟

- خودای گەورەو میهرەبان لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: ((وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطاً))، واتا ئەی موسڵمانان ئێوەمان كردووە بە ئومەتێكی مامناوەند، واتا نەرم و دوور لەتوندڕەویی و توندوتیژیی، بۆیە موسڵمانان دەبێت زۆر لەسەرخۆ و نەرمونیان بن، هەر ئەمەشە وای كردووە كورد دیاردەی توندڕەویی و توندوتیژی رەت بكاتەوە چونكە لە ناوەڕۆكی ئایینی پیرۆزی ئیسلام و قورئان و وتەكانی پێغەمبەرەكەی باش تێگەیشتووە و بیروبۆچوونی توندڕەویی و هاوردەكار كاریگەریی لەسەر ناكات. خوای گەورە فەرمان بە مووساو هارون دەكات كاتێك دەیاننێرێت بۆ لای فیرعەون، دەفەرموێت: ((اذْهَبَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ))، واتا هەردووكتان بچن بۆ لای فرعەون بە راستی لە سنوور دەرچووە، هەردووكتان بە نەرمی قسەی لەگەڵ بكەن، هەروەها خودا دەفەرموێت:((ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ))، واتە ئەی ئیمانداران بانگەواز بكەن بۆ خواناسین بە حیكمەت و دانایی وبە ئامۆژگاریی جوان موجادەلەیان لەگەڵ بكەن. بە جوانترین شێوە ئەم فەرموودانە پێمان دەڵێن توندوتیژیی و بیری توندڕەویی لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا بوونی نییە و بەهیچ شێوەیەك دروست نییە، ئەوەی دوای بیری توندوتیژیی بكەوێت، زیان بەخۆی و موسڵمانان دەگەیەنێت و لە پەیام و فەرموودە پیرۆزەكانی پێغەمبەرمان (د.خ) لادەدات.