پڕۆفیسۆر دكتۆر حەسەن موفتی مامۆستا لە زانكۆی سەڵاحەدین بۆ گوڵان: گیانی رێزگرتن و لێبوردەیی لەنێو كورددا هەڵقوڵاوی پرەنسیپەكانی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە
ئاشكرایە بەرەوپێشچوون و گەشەكردنی هەر كۆمەڵگەیەك بەندە بە بوونی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی و برەودان بە گیانی لێبوردەیی و یەكترقبووڵكردنەوە، لەم روانگەیە و بۆ هەڵسەنگاندنی رۆڵی ئایینی پیرۆزی ئیسلام و زانایانی ئایینی لە جۆشدانی گیانی تەبایی و برایەتی و رەواندنەوەی گیانی رق و یەكتررەتكردنەوە و چەند پرس و بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار گوڵان دیدارێكی لەگەڵ پڕۆفیسۆر دكتۆر حەسەن موفتی مامۆستا لە زانكۆی سەڵاحەدین ئەنجامدا.
* ئایینی پیرۆزی ئیسلام، ئایینی ئاشتی و لێبوردەیی و پێكە‌وە‌ژیانە، لە‌مە‌ش زیاتر كە سە‌یری مێژووی بە‌رزی مزگەوت و حوجرە و تەكیە و خانە‌قاكانی كوردستان دە‌كە‌ین، هەموو كات سە‌رچاوە‌ی ئیشق و میهرە‌بانی و خۆشە‌ویستیی خودا بووە، ئایا لێبوردەیی و پێكەوەژیان و ئاشتی لە دیدی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە چۆن راڤە دە‌كە‌ن؟
- (تەنیا بەناوی خوا)
((ستایشی بەردەوام بە زار و دڵ بۆ پەروەردگاری جیهانیان، دروود و رەحمەتی خودا بۆ سەر گیانی پاكی پێشەوای مرۆڤایەتی حەزرەتی محەمەد و گشت یارو یاوەران و شوێنكەوتووانی بەگشتی تا رۆژی دوایی. .))
ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە سۆنگەی ئەوەی كە ئایینی هەموو مرۆڤایەتییە و تەواوی نێردراوانی خودا بۆ چەسپاندنی ئاشتی و بەختەوەری مرۆڤەكان هاتوون و رەوانەكراون، گومان لەوەدا نییە كە ئایینی ئاشتییە و هانی خەڵكی دەدات بەتێكڕا، بەتایبەت بەرپرسان و بڕیار لەدەستان، كە رێز لەیەكتر بگرن و دادپەروەربن و یەكتر بخوێننەوە، گەورەترین بەڵگەش لەسەر ئاشتی و ئاشتەوایی لە ئیسلامدا خودی ناوی ئایینەكەیە كە وەرگیراوە لە سێ پیتی (س، ل، م) (سلم) لە بنەڕەتدا، لەپاشان نەقڵ كراوە بۆ بابی (افعال) و بە مەبەستی زیاتر چەسپاندنی واتاكانی ئاشتی و ناونراوە بە (اسلام) وەك پەروەردگارمان دەفەرمویت: (إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللَّه الْإِسْلَامُ) (ئایەتی 19 لە سورەتی ئالی عیمران). هەروەها بەوەشەوە نەوەستاوە دەبینین، قورئانی پیرۆز هانی تەواوی بڕواداران دەدات كە بچنە ژێر چەتری ئاشتییەوە كە هەرگیز دەرنەچن لە چوارچێوەی ئاشتی و پێكەوەژیان و ئاسوودەیی وەك دەفەرمووێت (يَا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كافَّةً) پاشان دەفەرموێت ئەی بڕواداران هەرگیز شوێن پێی شەیتان نەكەون، كە هانتان دەدات بۆ شەڕ و ئاشووب و جودایی دڵەكان و پێكدادان (لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ) و هۆكاری شوێنكەوتنی شەیتانیش دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەوەی كە ئەو نەگریسە دوژمنی راستەوخۆی ئاشكرای ئێوەیە (إنّە لكم عدوٌّ مبين) (ئایەتی 205ی سورەتی ئەلبەقەرە). كەواتە شەڕو شەڕخوازی رێگەی شەیتان و شەیتانەكانە لە جنۆكە و مرۆڤە دڕندە و شەڕخوازەكان، بەڵام رێگەی ئاشتی و پێكەوەژیان رێگەی دروستە، چونكە ئاسوودەبوون و ژیانی كامەرانی و ئاشتی كۆمەڵایەتی تیایدا بەرجەستە دەبێت، بێگومان بۆ ئەو ئامانجە پیرۆزەش رۆڵی پڕ بەهاو گرنگیی مزگەوت و خانەقا و مەدرەسەكانی كوردستان هەرگیز لەمێژوودا لەبیر ناكرێت، بەتایبەت تاوەكو ئەو كاتەی كە بیری ئەدەبی عیرفانی پڕ لە ئاشتی و رێز و حورمەت پەیامی پێكەوەژیان و یەكتر خۆشەویستن و یەكتر قبووڵكردنی لەنێو مزگەوت و خەنەقا و تەكیە و مەدرەسەكاندا لەلایەن هەڵگرانی پەیامی پیرۆزی تەسەوفەوە بڵاودەكردەوە، بەڵام لەم دواییانەدا كە بەداخەوە فیكری چەوتی توندڕەویی سەلەفیزم و هاورازەكانیان لەدەرەوەی سنووری پیرۆزی كوردستانەوە ئەو بیرە نامۆیەیان هێنایە كوردستانەوە، و بیرو رێڕەوی گەنجانی هەڵخەڵەتاویان گۆڕی لە ئاشتی و پێكەوەژیان و خۆشەویستییەوە بۆ شەڕو ئاشووب و لێكترازان و كەراهییەت و رق و قین و بیری تەكفیركردنی زانایانی ئیسلام.
* هەموو رێبە‌ر و سە‌ركردە‌كانی بزووتنە‌وە‌ی رزگاریخوازیی كوردستان، لە حوجرە و مزگەوت و تەكیە و خانە‌قاكانی كوردستان هە‌ڵكە‌وتوون و رێبە‌رایە‌تییان بۆ سەربەخۆیی كوردستان كردووە، هە‌مووشیان ئەو فە‌رموودە‌ی پێغە‌مبە‌ریان (د.خ) كردووە بە دروشم كە دەفەرموێت (خۆشە‌ویستیی نیشتمان لە ئیمانە‌وە‌یە)، ئایا شە‌رعیە‌تی سە‌ربە‌خۆبوونی كوردستان وەك دەوڵەتێكی سە‌ربە‌خۆ لە قورئان و شەریعەتی ئیسلامەوە چۆن راڤە دە‌كە‌ن؟
- ئایینی ئیسلام مافی تەواوی داوە بە هەموو نەتەوە و رەنگ و زمانێك و كەس لەپێشتر نییە لەكەسێكی دیكە، مەگەر بە تەقوا و خواناسی، هەروەها هیچ قەوم و نەتەوەیەك گەورەتر نییە لەوی دیكە، هەر مافێك بۆ عەرەب و تورك و فارس هەبێت ئەوە بۆ كوردیش بەهەمان شێوە هەیە، لە ئیسلامدا مافی دەوڵەتداری و دەوڵەت بوونیش مافێكی ئاسایی هەموو میللەتێكە وەك خوای گەورە ئەو راستییەی بەرجەستەكردووە لە چەندین ئایەتی قورئانی پیرۆزدا لەوانە: (يَا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَىٰ أَن يَكونُوا خَيْرًا مِّنهمْ). هەروەها ئایەتی پیرۆزی (يَا أَيُّها النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكمْ مِنْ ذَكرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكرَمَكمْ عِنْدَ اللَّه أَتْقَاكمْ إِنَّ اللَّة عَلِيمٌ خَبِيرٌ) (ئایەتی 13ی سورەتی حوجورات). هەروەها پێغەمبەری نازدار (د.خ) فەرموویەتی: (لا فضل لعربي على أعجمي إلا بالتقوى) (رواە الامام احمدی مسندە (23479) صحیح) هەر بۆیە كە دروست نەبێت نەتەوە و گەلێك خۆی بە باشتر و شایستەتر بزانێت لە نەتەوەكانی دیكە، كەواتە مافی كوردیشە بەو پێییەی كە نەتەوەیەكی دێرینی شارستانیداری رۆژهەلاتی ناوەڕاستە گشت مافێكی نەتەوەیی و رامیاری و كۆمەڵایەتی و ئابووریی سەربەخۆی هەبێت و دەوڵەتێكی گەورەی شایستە بەخۆیشی هەبێت لەسەر چوارچێوەی نەخشەی كوردستانی گەورەی داگیركراودا، لەو روانگەیەشەوە (بەندە) كتێبێكی قەبارە گەورەی تایبەتم بەهەردوو زمانی كوردی و عەرەبی بڵاوكردووەتەوە و لەساڵی 2010 بەچاپم گەیاندووە كە تیایدا ئەو راستییانەم لە روانگەی ئیسلامەوە سەلماندووە بەناونیشانی(راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان لە روانگەی شەریعەتی پیرۆزی ئیسلامەوە)، خوێنەرانی بەڕێز دەتوانن بگەڕێنەوە سەری. كەواتە شۆڕشی سەركردە مەزنەكانی كورد وەك (شێخ سەعیدی پیران و پێشەوا قازی محەمەد و شێخ مەحموودی مەلیك و مەلا مستەفای بارزان) كە وەك شۆڕشێكی شایستە و نەتەوایەتی و یاسایی بووە، هاوكات شۆڕشێكی پەروەردەیی و شەرعڕەویی و گونجاو بوو لەتەك داخوازی و فەرمانگەكانی قورئان و سوننەتی پێغەمبەردا (د.خ) هەر بۆیە هەموو چین و توێژێكی میللەتی كورد بەتایبەت مەلا و شێخ و ئەهلی تەریقەت و عیرفان بەردەوام پشتگیری ئەو شۆڕەشانە بوون و سەریان خستووە.
* لە كوردستاندا بێجگە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام، چەندین ئایینی دیكە‌ش بوونیان هەیە، بەڵام سوپاس بۆ خوا، لە كوردستاندا لێبوردەیی و پێكەوەژیان بە ئاستێكە لە جیهانی ئیسلامیدا نموونەی نییە، ئایا ئەو كە‌لتوورە رە‌سە‌نە‌ی موسڵمانیە‌تیی كورد لە چییە‌وە سە‌رچاوە‌ی گرتووە؟
- ئاشكرایە كە لە كوردستاندا جگە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام كە ئایینی زۆربەی زۆری خەڵكی كوردستانی گەورەیە، ئایین و ئایینزای تریش هەن و تا ئێستاش پێكەوە دەژین و ئیسلام و موسڵمانان رێز دەگرن لە بوون و ژیان و كەسایەتییان و هیچ جۆرە گرژیی و پێكدادان و ناكۆكییەك لە نێوانیاندا رووی نەداوە، كە ئەمەش بەهۆی گیانی لێبووردەیی و رێز لە مرۆڤ گرتن لەنێو كورددا كە هەڵقوڵاوی پرانسیپەكانی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە، كە بووەتە نەریتێكی رەسەنی كۆمەڵگەی كوردەواری و بەردەوام بانگەشەی بۆ دەكرێت، بە تایبەت لەو مزگەوتانەی كە پەیامی ئەدەب و عیلم و عیرفان و تەسەوف لە مامۆستاكان تێیاندا بەرجەستە بووە كە دەرچووی مەدرەسەكانی عیلم و عیرفانن لە نموونەی خانەقا و مەدرەسەی پڕ لە زانست و عیرفانی بیارەی شەریف، كە سەدان زانای وەك عەللامەی پایەدار مامۆستا مەلا عەبدولكەریم مودەڕیس-ی پێگەیاندووە كە لەدوو بواری زانستە ئیسلامییەكان و ئەدەب و وێژەی كوردیدا نموونەی نییە.
* زانا و مامۆستایانی ئایینی ئیسلامی كوردستان هە‌مووكات لەسەر مینبە‌رە‌كانە‌وە پێشە‌نگ و پێشەوای كۆمە‌ڵگە بوون، لە هەموو شۆڕشە‌كانی كوردستان هە‌وێنی یە‌كڕیزی و تەبایی و پێكەوەژیان بوون، ئایا لەم قۆناخە‌دا كە هەم پێویستمان بە تەبایی و پێكەوەژیان و لێبوردەیی هەیە، ئەركی زانا و مامۆستایانی ئایینی ئیسلام لەسەر مینبە‌رە‌كان دەبێت چی بێت و چۆن پارێزگاری لەو مێژووە دە‌كە‌ن كە زانایانی ئیسلامی پێش ئێوە لە كوردستان دروستیان كردووە؟
- بەڵێ، زانایانی ئیسلام لە كوردستاندا لە دێرزەمانەوە تا ئەمڕۆ رۆڵێكی پڕ بەهایان گێڕاوە لەبەرجەستەبوونی گیانی برایەتی و پێكەوەژیان و مێژوویەكی شەرەفمەندیان لەم رووەوە تۆماركردووە و، پێویستیشە زانایان لەو چوارچێوەیەدا بمێننەوە و بیری توندڕەوی سەلەفیزمی بێ بنەما و نامۆ بەخەڵكی كوردستان و دەقە پیرۆزەكانی قورئان و سوننەت كاریگەرییان نەخاتەسەر. وەك ئاشكرایە كاریگەری ئەو رەوتە چەوتە نامۆیە لە قورئان و سوننەت سوپاس بۆ خوا لەسەر زانایانی ئیسلام نییە و ناشبێت، بەڵكو تەنیا كاریگەری لەسەر كۆمەلێك هەرزەكاری هەرزەبیری هەرزەعەقڵ هەیە كە بەهۆی تێنەگەیشتن و كاڵفامی و نەخوێندەواری و شارەزانەبوونەوە لە فیقهی ئیسلام و عەقیدەی دروستی موسلمانانی چواردە سەدەی رابردوو كەوتوونەتە گێژاوی توندڕەوی ئەو رەوتەوە، و موغروور بوون بە زمان لووسی و دیعایە و پڕۆپاگەندە و دۆڵار و ریاڵ بەخشینەوەی ئاغاكانیان كە سەر بە دەزگای موخابەراتی وڵاتانی بێگانە و نامۆن بە فیكرو بیرو پەیڕەوی مەزهەبی میانڕەوی ئیمامی شافیعی، كە پەیڕەوی تەواوی خەڵكی كوردستانە و بیری فیقهی میانڕەوی جوانی دروست لەگەڵ قورئان و سوننەت و ئیجماعی زانایانی ئیسلامدایە، هەروەها نامۆن بەعەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەت كە رابەری مەزنی ئیسلام سەرخەری سوننەت و پێشەوا ئەبولحەسەنی ئەشعەری رابەرایەتی كردووە لە دێرزەمانەوە تا ئەمڕۆ لە تەواوی جیهای ئیسلامدا.
* ساڵانێكە بە هۆكاری سیاسی بێت، یان پێشكە‌وتنی تە‌كنە‌لۆژیا، دیاردە‌یە‌كی نامۆ بە مێژووی بە‌رزی موسڵمانیە‌تی كوردستان هاتووەتە كوردستانەوە كە ئە‌ویش دیاردەی توندڕۆیی و توندوتیژییە، ئایا زانایانی ئیسلامیی كوردستان چۆن رێگە لەم دیاردە نامۆیە دەگرن؟
- سەبارەت بە رێگەگرتن لە دیاردەی بیری توندڕەوی كە رەوتی سەلەفیزم سەرقافلەیی دەكات، وەك پێشتریش ئاماژەمان پێدا، ئەوە پێویستە ئەو هەنگاوە سەرەكییانە راستەوخۆ بەبێ هیچ دوودڵیەك بگیرێنەبەر: یەكەم: لەبەر ئەوەی ئەو رەوتە نامۆیە بەخودی ئیسلام و بە مەسلەكی موسلمانانی سەلەفی ساڵح و بە راوبۆچوونی زۆرینەی زانایان بەتایبەت هەر چوار پەیڕەوی ئەهلی سوننەت، پێویستە چیتر داڵدە نەدرێن لەلایەن دەسەڵاتدارانی جیهانی ئیسلامی بەگشتی و حكومەتی هەرێمی كوردستان و پارتە نیشتمانییەكان بەتایبەت، هاوكات موجامەلەیان لەگەڵدا نەكرێت بەهەر پاساوێك بێت. دووەم: پێویستە لەسەر شانی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی تەواوی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ ئەندامانی رەوتی توندڕەویی سەلەفیزمدا هەیەتی، هەڵیبوەشێنێتەوە، چونكە ئەندامانی ئەو رەوتە وێڕای ئەوەی كە تەنزیمێكی سیاسی رەنگ گۆڕن بیروعەقیدە و سلوك و هەڵسوكەوتییان نامۆیە هەم بە ئیسلامە بێگەردەكە، هەم بە رێبازی زانا و پیاوچاكان لە كوردستان و دەرەوەی كوردستان. سێیەم: پێویستە لەسەر شانی یەكێتیی زانایان بەئەركی خۆی لەو بوارەدا زیاتر هەستێت و دەست بخاتەسەر ئەو راستییەی كە پێش پەیدابوونی بیدعەتی سەلەفیزم، كوردستان و خەڵكی كوردستان و نوێژخوێنان و میحرابەكان لە ئەوپەڕی تەبایی و رێزو خۆشەویستی و یەكڕیزیدا بوون، هەروەها لەوەتەی ئەوانە پەیداكراون و پێگەیەكیان لە راگەیاندن و سۆشیال میدیا و هەندێك لە مزگەوتەكان بۆ رەخسێندراوە، بەهۆی كەمتەرخەمیی دەسەڵات، یان نەفامیی هەندێك خەڵك رەوتی توندڕەوی لە كوردستاندا پەیدابووە و بەرەو هەڵكشانە، هەروەها ئەركی زانایانی ئیسلامیشە لە كوردستاندا پشتگیریی وەزارەتی ئەوقاف و یەكێتیی زانایان بن لە هەر چاكسازییەك لەو بوارەدا لەپێناو: ئایینێكی وەك ئەوسای بێگەرد و كوردستانێكی پڕ لە ئارامیدا. چوارەم: پێویستە خەڵكیش بەگشتی هۆشیاربێت نەكەوێتە ژێر هەژموون و فشار و كاریگەریی راگەیاندنی بیری سەلەفیزمەوە.
