لە ئامێزی، ئەوەی لە ناوەڕاستی سەدەی رابردوودا پێی دەگوترا گرفتی «هەقیقەت و ئایدیۆلۆژیا»، رۆشنبیر ئەركی بەرەنگاربوونەوەی هۆشی چەواشە و رووبەڕووبوونەوەی قۆرخی هزری خستە ئەستۆی خۆیەوە، ئەویش بە ئامانجی گۆڕینی هۆشیاریی خەڵك و «بڵاو كردنەوەی زانست لە نێو ئەواندا».
ئیدی لە سەر ئەم بنەمایە، جیاوازییەك دەكرا، لە نێوانی ئایدیۆلۆژیایەكی راست كە بە گوێرەی مێژوو دەڕوات و ئایدیۆلۆژیایەكی دی، كە پێچەوانەی مێژوو و دژ بە لۆژیكی ئەویش بوو. جا بەم جۆرە هەڵوێستی رۆشنبیران پۆلێن دەكرا، بە گوێرەی جیاوازیی ئایدیۆلۆژیا و ئەو بیرەی باوەڕیان پێی بوو.
هەڵبەت ئەو شڵەژانەی دووانەی (هەقیقەت/ ئایدیۆلۆژیا)ی گرتەوە، هەروەها پووكانەوەی خودی ئایدیۆلۆژیاشی بە دوای خۆیدا هێنا، وای كرد جیاوازیی نێوان رۆشنبیران لە بارەی چەندین هەقیقەتی دیاری كراوەوە نەبێت و نەمێنێت، بەڵكوو جیاوازییەكەی نێوانان گەیشتووەتە كەناری پێكهاتەی هەقیقەت و سیستەمی بەرهەمهێنانی. ئێستا رۆشنبیران جیاوازییان لە نێواندایە، نەك لە بارەی راست و دروستیی پرسەكانەوە، بەڵكوو لە بارەی ئەو گوتارانەی بە دەوری هەقیقەتەوە گرێژەنە دەبەستن، لە بارەی پێوەرەكانی هەقیقەت و رێكاری گەیشتن بە هەقیقەت، لە بارەی سەكۆكانی هەقیقەت و فەزاكانی بەرهەمهێنانیەوە.
پوختەی قسە، وەك (فۆكۆ) روونی كردەوە، ململانێی كەلتووریی ئەمڕۆ بە دەوری بڕیاردانی سیستەمێكی دیاری كراو بۆ بەرهەمهێنانی هەقیقەت، دەخولێتەوە. ئەوە ململانێیەكە لە نێوان ئەوانەی دەیانەوێ ئەوە لە هۆش و زەینی خەڵك بچەسپێنن، كە هەقیقەت زادەی ئەم سەرزەمینە نییە، بەڵكوو لە دێرزەمانەوە گوتراوە، نە داگیردەكرێت و نە راشدەماڵدرێ، بەڵكوو تازە بە تازە دركی پێ دەكرێت، ئیدی هەقیقەت لەوانەشەوە وەردەگیرێت، كە مافی گواستنەوەی ئەویان هەیە. ململانێیەكە لە نێوانی ئەوانە و خەڵكانێكی دیكەیە، كە دەیانەوێ روونی بكەنەوە كە هەقیقەتەكان پاك و بێگەرد نین، بەڵكوو ئەوان زەمان لەوتاندوونی، تێكەڵ بە پۆخڵەواتی كردوون، وابەستەی مێژووشن. ئەوان (هەقیقەتەكان)، بە زۆری هەڵەن و راست كراونەتەوە، لە یەكەمین بەرەبەیانیشدا خۆ نانوێنن، بەڵكوو بە خورتی دەپچڕێن، لە نێو نائارامی و تەگەرە و ئاستەنگ و لەمپەردا، رێی خۆی دەكاتەوە و دەیبڕێ. هەقیقەت زادەی شەڕ و ئازارە. وچان نادات و خەریكی ساڕێژكردنی برینەكانی خۆیەتی، هەروەها خۆی راست دەكاتەوە، لە پێداچوونەوە بە ئامڕازەكانی لە بێژنگدان و پێوەرەكانی راستگۆیی خۆی و میتۆدی توێژینەوەشی وچان نادات.
لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە، پرسەكە ئیدی تێزی ئەپستمۆلۆژی تێپەڕێنێ بۆ ئەوەی بگاتە مەرجی ئەپستیمی، كە نەك هەر پێوەندیی هەقیقەت بەوەی كە هەو نییە، رەچاو دەكات، بەڵكوو تێكڕای ئەو رێسایانەش رەچاو دەكات، كە لە نێو كۆمەڵدا كاری هەقیقەتیان پێ رایی دەكرێت.
چیدی هەقیقەت «كۆی ئەو شتانە نییە كە دەبێ ئاشكرا بكرێن و بدۆزرێنەوە، واش لە ئەوانی دی بكەین قبووڵیان بكەن»، بەڵكوو هەقیقەت بریتییە لە «كۆی ئەو رێسایانەی دەكرێ، بە گوێرەی ئەوان هەقیقەت و ناهەقیقەت لە یەكدی جودا بكەینەوە، دەسەڵاتێكیش بە هەقیقەت بدەین، كە كاریگەرییەكی تایبەتی هەیە».
ئیدی بە گوێرەی ئەم رەوشە، ئەركی رۆشنبیر نییە خەڵك بهێنێتە سەر باوەڕهێنان بە چەند هەقیقەتێكی دیاری كراو، هەروەها «بڵاوكردنەوەی هۆشیاری لە نێویاندا» و راستەڕێیان پێ پیشان بدات، بەڵكوو ئەركی ئەوەیە سیستەمی بەرهەمهێنانی ئەو هەقیقەتەی تێیدا دەژین، بگۆڕێ. ئەمەش واتای ئەوەیەكە، ئەركەكە تەنیا پەیوەست نییە، بە رۆڵی لۆژیكانە، كە پێوەرەكانی راستگۆیی و گونجاوی دیاری دەكەن، هەروەها نەك بە رۆڵێكی ئەپستمۆلۆژی، كە «رێساكانی میتۆد» دیاری دەكەن، نەك بە رۆڵی ئایدیۆلۆژیانەش، كە «باوەڕی ئەوی دی بە درۆ دەخاتەوە»، نەك بە رۆڵی رەوشتییانەش، كە رێنمایی خەڵك دەكات، نەك بە رۆڵی وەعزدەریش، كە رێ پیشانی خەڵك دەدات، بەڵكوو رۆڵی رۆشنبیر لەوەدایە، رۆڵی ئەوەیە، كە چاودێریی»سیاسەتی هەقیقەت» بكات، كار لە پێناو بڕیاردانی ئەو رێسایانە بكات، كە لە نێو كۆمەڵدا كاروباری هەقیقەتیان پێ هەڵدەسووڕێ.
ئیدی بە پێی ئەمە، ئەركی رۆشنبیر داكۆكیكردن دەبێت لە هەقیقەتگەلێكی دیاریكراو هەروەها، ئەركەكەی گۆڕینی «ئابووریی سیاسییانەی هەقیقەت» و پێداچوونەوەی بە «سیستەمی گوتار»یشە.
* بیرمەندی مەغریبی و ئوستادی فەلسەفە لە زانكۆی ڕیبات